Μια σημαντική αρχαιολογική έρευνα ξεκίνησε αυτές τις ημέρες στον Κρουσώνα, μέσα από μια πρωτοποριακή συνεργασία του δήμου Μαλεβιζίου και της ΚΓ’ ΕΠΚΑ. Πρόκειται για την έναρξη αρχαιολογικών ερευνών στη θέση «Κούπος», κοντά στον Κρουσώνα, που είναι γνωστή από τον προηγούμενο αιώνα για την ύπαρξη μιας σημαντικής πόλης, της οποίας το όνομα δεν είναι ακόμα γνωστό.

Η ιδιαιτερότητα της εν λόγω ανασκαφής, που διεξάγεται υπό την εποπτεία της Διευθύντριας της ΚΓ’ ΕΠΚΑ Αθανασίας Κάντα και εκτελείται από τον αρχαιολόγο του δήμου Γιώργο Τζωράκη, είναι ότι το σύνολο του επιστημονικού και εργατοτεχνικού προσωπικού παρέχεται από το δήμο Μαλεβιζίου, ο οποίος και έχει αναλάβει και τη συνολική δαπάνη.

Ο δήμαρχος Κώστας Μαμουλάκης στα πλαίσια της άριστης συνεργασίας με την ΚΓ’ ΕΠΚΑ, είχε ενημερώσει για την πρόθεση της δημοτικής αρχής να συνδράμει στην αρχαιολογική διερεύνηση της περιοχής, η οποία τα τελευταία χρόνια κινδύνευε από την καλλιέργεια, τη βόσκηση, αλλά και συχνές απόπειρες λαθρανασκαφών. Η απάντηση της αρμόδιας υπηρεσίας υπήρξε θετική και άμεσα οργανώθηκε και ξεκίνησε η ανασκαφή. Είχε προηγηθεί η αγορά σημαντικού μέρους της έκτασης της αρχαιολογικής θέσης με ορατά τα αρχαιολογικά κατάλοιπα από το δήμο Μαλεβιζίου. Έτσι, οι ανασκαφικές έρευνες πραγματοποιούνται σε αγρούς ιδιοκτησίας πλέον του δήμου Μαλεβιζίου, ώστε να είναι εφικτή η περαιτέρω προστασία και ανάδειξη των αρχαιοτήτων.

Η διευθύντρια της ΚΓ’ ΕΠΚΑ Αθ. Κάντα και ο δήμαρχος Κ. Μαμουλάκης επισκέφθηκαν το χώρο και παρακολούθησαν τις εκτελούμενες ανασκαφικές εργασίες, τα πρώτα ευρήματα των οποίων είναι ιδιαιτέρως ενθαρρυντικά. Η Αθ. Κάντα σε δηλώσεις της υπογράμμισε την αρχαιολογική σημασία της θέσης, η οποία κατοικήθηκε για περισσότερο από 1.000 χρόνια —από την Ύστατη Μινωική εποχή έως τους Ελληνιστικούς χρόνους— και ευχαρίστησε το δήμαρχο και το Δημοτικό Συμβούλιο Μαλεβιζίου για το σταθερό ενδιαφέρον τους για την ανάδειξη και προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου. «Με τη χρηματοδότηση του δήμου Μαλεβιζίου», σημείωσε η κ. Κάντα, «ξεκινάει και πάλι ή έρευνα ενός σημαντικού οικισμού στον Κρουσώνα. Στον ευρύτερο αρχαιολογικό χώρο του Κούπου είχε διενεργήσει ανασκαφές κατά το παρελθόν η κ. Νώτα Δημοπούλου-Ρεθεμιωτάκη με σημαντικά ευρήματα. Η παρούσα ανασκαφική έρευνα δίδει ήδη νέα στοιχεία που θα ολοκληρώσουν τη γνώση μας για την ιστορία της περιοχής. Η πραγματοποιούμενη, το αμέσως επόμενο διάστημα, κήρυξη του χώρου θα διασώσει τον πολύ σημαντικό αυτό αρχαιολογικό χώρο για τις επερχόμενες γενιές».

Ο δήμαρχος Κ. Μαμουλάκης εξέφρασε την ικανοποίηση του για την έναρξη των εργασιών και τόνισε: «Στόχος μας είναι η συνολική ανάδειξη της σημαντικής αν και άγνωστης ακόμη αρχαίας πόλης στον Κρουσώνα και η δημιουργία ενός επισκέψιμου αρχαιολογικού χώρου, που σε συνδυασμό και με τον Μινωικό τάφο που ανακαλύφθηκε πρόσφατα, μπορούν να αποτελέσουν σημαντικούς πόλους προσέλκυσης Ελλήνων και ξένων επισκεπτών στην περιοχή. Ταυτόχρονα όμως, υλοποιούμε μια ακόμα δράση για την προστασία και προβολή της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, με στόχο την πλήρη ανάδειξη του συνόλου των σημαντικών μνημείων σε όλους τους οικισμούς του Δήμου Μαλεβιζίου».

Ο αρχαίος οικισμός στον Κούπο του Κρουσώνα

Η ευρύτερη περιοχή του Κούπου ήταν γνωστή από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα (1918) με τις αναφορές του Ξανθουδίδη και άλλων αρχαιολόγων που αναφέρονταν στην ύπαρξη εκτεταμένου οικισμού των Μυκηναικών-Γεωμετρικών-Αρχαϊκών χρόνων.

Η θέση ερευνήθηκε τη δεκαετία του 1980, με δοκιμαστικές τομές που διεξήχθησαν από την ΚΓ’ ΕΠΚΑ, με χρηματοδότηση της τότε Κοινότητας Κρουσώνα, οι οποίες αποκάλυψαν εκτεταμένο οικισμό με συνεχή κατοίκηση από τα Υστερομινωικά έως και Ελληνιστικά χρόνια (1200-100 π.Χ). Ερευνήθηκαν δεκάδες κτήρια των Αρχαϊκών χρόνων (7ος-6ος αι. π.Χ), με καλοχτισμένα δωμάτια. Στο εσωτερικό των δωματίων αποκαλύφθηκαν οι λίθινες βάσεις των ξύλινων κιόνων που στήριζαν την οροφή. Ενδιαφέρον στοιχείο αποτελεί η αποκάλυψη λαξευμένων στο βράχο λάκκων, που περιείχαν κεραμική και άλλα ευρήματα και φαίνεται πως αποτελούσαν εγκαίνιο των θεμελιώσεων για το στερέωμα των κτιρίων. Ξεχωρίζει ένα κτήριο με ιδιαίτερα επιμελημένη τοιχοποιία, διαστάσεων 10,5×5 μ., με καλοφτιαγμένη είσοδο και στεγασμένη αυλή-βεράντα.

Στα κτίρια βρέθηκαν ενδιαφέροντα αγγεία, σκεύη και εργαλειακός εξοπλισμός, λυχνάρια και ειδώλια ζώων. Πολύ σημαντικό είναι και το σύνολο των αρχαϊκών πήλινων, ανάγλυφων πλακιδίων που αποδίδουν γυναικείες μορφές, πλούσια ντυμένες, όρθιες και καθιστές, και ανδρικές μορφές και Σάτυρους. Μεταξύ αυτών ξεχωρίζουν τα πήλινα πλακίδια με ανάγλυφη γυναικεία μορφή, ασφαλώς θεότητα, γυμνή ή ντυμένη με μακρύ χιτώνα, που φέρει στο κεφάλι ψηλό πόλο. Μοναδικό εύρημα αποτελεί μεγάλο τμήμα από λαιμό πίθου, επίσης του 7ου αιώνα, που διακοσμείται με επαναλαμβανόμενη μυθολογική παράσταση, που ίσως αποδίδει τη θυσία της Ιφιγένειας ή, πιθανότερα, το φόνο της Κλυταιμνήστρας από τον Ορέστη, παρουσία της Ηλέκτρας. Σημαντική είναι εξάλλου η αποκάλυψη αξιόλογης κεραμικής των Υστερο-Γεωμετρικών χρόνων και άλλων σημαντικών αντικειμένων που μαρτυρούν τη χρήση του οικισμού και κατά τον 8ο αιώνα π.Χ.

Οι παλαιότερες οικοδομικές φάσεις που αποκαλύφθηκαν τοποθετούν πάντως την έναρξη της χρήσης του οικισμού του Κούπου τουλάχιστον από την ώριμη Υστερομινωική ΙΙΙγ περίοδο. Παράλληλα, υστερότερα ευρήματα, όπως κεραμική και κυρίως πήλινα, ανάγλυφα πλακίδια, παρόμοια με τα Αρχαϊκά, χρονολογημένα στην Ελληνιστική εποχή, παρατείνουν τη διάρκεια ζωής του οικισμού τουλάχιστον μέχρι τον 3ο και 2ο αιώνα π.Χ.