Σημαντικά υπήρξαν τα ευρήματα της Εποχής του Σιδήρου (Πρωτογεωμετρικής και Γεωμετρικής Περιόδου), τα οποία εντοπίστηκαν κυρίως στην περιοχή των διαδρομών 13, 15 και 16 του γηπέδου γκολφ των εγκαταστάσεων του Costa Navarino, επιβεβαιώνοντας τη συνεχή και χωρίς διακοπή κατοίκηση του χώρου κατά την αρχαιότητα.

Η εγγύτητα με τη θάλασσα, η εξασφάλιση ύδατος από τον ποταμό Σέλα και τους χειμάρρους που καταλήγουν σε αυτόν, το ήπιο κλίμα και η ευφορία των πεδινών εδαφών, ήταν από τους κυριότερους λόγους της ιδιαίτερης προτίμησης των ανθρώπων για την κατοίκηση της περιοχής αυτής.

Τα ευρήματα της Εποχής του Σιδήρου (11ος-8ος αι. π.Χ.) από την περιοχή περιορίστηκαν κυρίως σε τάφους ή σε αποθέτες με πλήθος κεραμικής, ενώ ελάχιστα υπήρξαν τα λείψανα κατοικιών ή άλλων κτισμάτων.

Στη διαδρομή 13 του γηπέδου γκολφ, πολύ κοντά στη νότια περίφραξη της εγκατάστασης της Π.Ο.Τ.Α. Ρωμανού, ανακαλύφθηκε το έτος 2007 μια απομονωμένη ταφή σε πίθο της Πρωτογεωμετρικής Εποχής (1060 έως 900 π.Χ.) (εικ. 1). Ο πίθος ήταν οριζοντίως τοποθετημένος και είχε μήκος 1,50 μ. και μέγιστη διάμετρο σώματος 0,85 μ. Το στόμιό του ήταν σφραγισμένο με μια λίθινη άγκυρα, που χρησιμοποιήθηκε για αυτόν το σκοπό σε δεύτερη χρήση. Στο εσωτερικό περιείχε τα σκελετικά λείψανα ενός νεκρού, που τον συνόδευαν πλούσια κτερίσματα σε καλή κατάσταση διατήρησης: δέκα πήλινα αγγεία με γραπτή διακόσμηση, τα περισσότερα ακέραια, ένα χάλκινο δακτυλίδι και δύο σιδερένιες περόνες (εικ. 2).

Λίγα μέτρα ανατολικά του ταφικού πίθου βρέθηκαν τα οστά μιας άλλης ακτέριστης ταφής ενώ σε μεγάλη έκταση διαπιστώθηκαν στρώματα της Ελληνιστικής και Γεωμετρικής Εποχής. Τα στρώματα αυτά, στο λεγόμενο «Σημείο 1», ήταν σε μεγάλο βαθμό διαταραγμένα εξαιτίας σύγχρονων αγροτικών δραστηριοτήτων και κατά την εξερεύνησή τους συλλέχθηκε μεγάλος αριθμός χονδροειδούς κεραμικής και κεραμίδων, χωρίς όμως τον εντοπισμό αρχιτεκτονικών καταλοίπων.

Σε όλο το πλάτωμα που διαμορφώνεται στην περιοχή της διαδρομής 16 του γηπέδου γκολφ παρατηρήθηκαν ίχνη κατοίκησης της Πρωτογεωμετρικής (1060-900 π.Χ.) και της Γεωμετρικής Εποχής (900 έως 700 π.Χ. περίπου) χωρίς όμως να βρεθούν θεμέλια κτιρίων.

Οι μαρτυρίες κατοίκησης περιορίστηκαν σε ταφές μέσα σε κιβωτιόσχημους τάφους ή σε λάκκους, σε αποθέτες με κατάλοιπα της εποχής από τον οικισμό και σε μια μεγάλη, ίσως οχυρωματική τάφρο, κατεύθυνσης από Α-Δ, που συνοδευόταν από ανάχωμα ή λίθινο περίβολο. Οι διαστάσεις της τάφρου υπολογίζονται σε μήκος 45 μ., πλάτος 5 μ. περίπου και βάθος 1 μ. περίπου.

Σε απόσταση λίγων μέτρων βορείως του θολωτού μυκηναϊκού τάφου, βρέθηκε ένας λάκκος-αποθέτης της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου. Ο λάκκος, που περιείχε πολλή στάχτη, απέδωσε πάρα πολλά όστρακα, μερικά ολόκληρα αγγεία και αρκετά οστά ζώων. Ανατολικά του αποθέτη εντοπίστηκαν δύο ταφές, η μία πάνω στην άλλη. Το σκελετικό υλικό των δύο ταφών ήταν αρκετά φθαρμένο και μερικώς καμένο. Σε μικρή απόσταση δυτικά του κρανίου της προγενέστερης ταφής βρέθηκε μία μεγάλη χύτρα μελανού χρώματος, που αποτελεί γνωστό τύπο αγγείου της Γεωμετρικής Εποχής. Το κρανίο μιας τρίτης ταφής και λίγα σκελετικά λείψανα παρατηρήθηκαν σε μικρή απόσταση ανατολικότερα. Στην ταφή αυτή θα πρέπει να ανήκε ο ακέραιος σκύφος Γεωμετρικής Εποχής, που βρέθηκε κοντά στο κρανίο.

Πλησίον των ταφών αυτών εντοπίστηκε και ανασκάφηκε και άλλος μεγάλος λάκκος-αποθέτης με ευρήματα της ίδιας περιόδου.

Ένας επιμήκης λιθοσωρός από αργούς λίθους μετρίου μεγέθους (μήκος 8 μ. περίπου και μέγιστο πλάτος 3 μ.), με προσανατολισμό από Β-Ν, φανερώνει την ύπαρξη μιας αρχαίας εγκατάστασης, Γεωμετρικών χρόνων, σύμφωνα με τη συλλεγείσα χονδροειδή κεραμική. Ο λιθοσωρός εντοπίστηκε στην περιοχή βορειοδυτικά της διαδρομής 16, αλλά δεν ερευνήθηκε στο εσωτερικό του. Θα μπορούσε όμως να περιέχει ταφές ή να είναι τμήμα ενός αναλημματικού τοίχου, που όριζε κάποια περιοχή. Είναι επίσης πιθανό το ανάλημμα να κατασκευάστηκε για να συγκρατήσει τις προσχώσεις ενός μικρού υδάτινου ρέματος, που κατέβαινε κάθετα προς αυτό, με κλίση από Α-Δ.

Στο όριο των τετραγώνων Β15 με Β16 κατά την αφαίρεση μιας ελιάς ήλθε στο φως ένας σωρός από λίθους με πολλά όστρακα της Γεωμετρικής Εποχής. Κάτω από τον λιθοσωρό, αποκαλύφθηκε ένας κιβωτιόσχημος τάφος της Γεωμετρικής Εποχής με προσανατολισμό από Α-Δ. Ο νεκρός, τοποθετημένος σε συνεσταλμένη στάση, είχε το κεφάλι του στη Δύση. Σε ένα δάχτυλο του χεριού φορούσε ένα χάλκινο δαχτυλίδι και δίπλα στο κεφάλι του βρέθηκαν δύο μικρά, κλειστά αγγεία (εικ. 3).

Βορειότερα, η περιοχή την οποία έχομε ονομάσει «Σημείο 11» και δεν έχει ερευνηθεί ανασκαφικά, θα πρέπει επίσης να κατοικήθηκε κατά τους Γεωμετρικούς χρόνους, όπως τουλάχιστον μαρτυρούν τα επιφανειακά ευρήματα, όπου το παχύ στρώμα στάχτης και η πληθώρα οστράκων φανερώνουν την ύπαρξη πυράς ή βωμού.

 

Ξένη Αραπογιάννη

Δρ Αρχαιολόγος