Ό,τι άφησαν πίσω τους οι πρώτοι κάτοικοι του Αιγαίου, στις παρυφές ενός ποτάμιου και λιμναίου περιβάλλοντος, αποκαλύπτει μεθοδικά η ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Κρήτης. Τα λίθινα εργαλεία και τα υπόλοιπα αντικείμενα μαρτυρούν πως η θέση Ροδαφνίδια, κοντά στις Θερμοπηγές Λισβορίου της Λέσβου, χρησιμοποιούνταν συστηματικά από τους προγόνους του σύγχρονου ανθρώπου — πιθανότατα στη Μέση Πλειστόκαινο, δηλαδή από το 125000 έως το 780000 πριν το παρόν, ή ακόμα παλαιότερα.

Στη διάρκεια των παγετωδών εποχών, ο κόλπος της Καλλονής μετατρεπόταν σε λίμνη και οι ακτές της σε ιδανική τοποθεσία για την εγκατάσταση, την αναζήτηση τροφής, την κατασκευή εργαλείων. Το αν επρόκειτο για Homo erectus, Homo heidelbergensis ή κάποιο άλλο προγονικό είδος παραμένει προς διερεύνηση. Εξάλλου, ο ακριβής υπολογισμός της ηλικίας της θέσης θα είναι δυνατός μόνο μετά τη χρονολόγηση των γεωλογικών δειγμάτων, που έχουν σταλεί σε επιστημονικά εργαστήρια.

Το σίγουρο, πάντως, είναι πως η ανακάλυψη του φετινού καλοκαιριού φωτίζει άγνωστες ώς τώρα πτυχές της προϊστορίας του ελλαδικού χώρου και όχι μόνο, δεδομένου ότι ευρήματα αυτής της περιόδου δεν έχουν βρεθεί ποτέ σε τόσο μεγάλη αφθονία και ανάλογη συνάφεια στη νοτιοανατολική πύλη της Ευρώπης. Παρόμοια ευρήματα συναντώνται σε ομόλογες θέσεις της Πρώιμης Παλαιολιθικής στην Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική.

Μολονότι η στερεοτυπική αφήγηση μιλάει για «ανθρώπους των σπηλαίων», στην πραγματικότητα οι υπαίθριες εγκαταστάσεις φαίνεται ότι ήταν εξίσου συνηθισμένες, αν όχι πιο πολυπληθέστερες, αναφέρει η αναπληρώτρια καθηγήτρια προϊστορικής αρχαιολογίας και επικεφαλής της έρευνας, Νένα Γαλανίδου. Η θέση στα Ροδαφνίδια «καλύπτει ένα μεγάλο κενό στην πρώιμη ιστορία της ΝΑ Ευρώπης και εντάσσει δυναμικά την Ελλάδα στον χάρτη της παγκόσμιας συζήτησης για την καταγωγή, την εξέλιξη και τις μετακινήσεις του ανθρώπου», ενώ ταυτόχρονα «ανοίγει ένα παράθυρο στην πανάρχαιη ιστορία της κλιματικής αλλαγής», συνεχίζει. Η μοναδικότητά της οφείλεται τόσο στην έκτασή της όσο και στην πυκνότητα και το είδος των ευρημάτων. Για παράδειγμα, «παλαιολιθικές έρευνες στην Ελλάδα για μισό και πλέον αιώνα είχαν φέρει στο φως συνολικά λιγότερους από 10 χειροπελέκεις — τα χαρακτηριστικά αμυγδαλόσχημα εργαλεία της αχελαίας πολιτισμικής φάσης. Τώρα τους τριπλασιάσαμε».

Τα σημαντικότερα ευρήματα της ανασκαφής είναι οι λοξότμητοι κοπείς, «εργαλεία σε φολίδες με ευθύγραμμη ή λοξότμητη κοφτερή απόληξη», που μαρτυρούν πως οι πρώτοι κατοίκοι του Λισβορίου έφεραν μαζί τους μια τεχνογνωσία «με έντονα αφρικανικά στοιχεία» και κατά συνέπεια αποτελούσαν «μέρος μιας κοινής πολιτισμικής παράδοσης που απλώνεται από την Ισπανία έως την Ινδία, αλλά εντοπίζεται κυρίως στην Αφρική». Οι χειροπελέκεις και οι κοπείς αποτελούν «τα πολυεργαλεία του τότε και εμπεριέχουν το σύνολο της τεχνολογικής γνώσης», ακριβώς όπως «τα κινητά τηλέφωνα συμπυκνώνουν όλη την τεχνολογική γνώση του σήμερα», υπογραμμίζει η καθηγήτρια.

Πριν από την έναρξη της έρευνας στη Λέσβο και προκειμένου να εξοικειωθεί με τις ανασκαφές σε υπαίθριες εγκαταστάσεις της Κατώτερης Παλαιολιθικής, η κ. Γαλανίδου ταξίδεψε στο Ισραήλ, όπου μελέτησε τα τοπία, τις ανασκαφικές μεθόδους και τα ευρήματα του Gesher Benot Ya’aqov και παρατήρησε κάποιες ομοιότητες μεταξύ των δύο θέσεων.

Χάρη στην απόφαση του Πανεπιστημίου Κρήτης να επενδύσει στον —παραμελημένο, τουλάχιστον στην Ελλάδα— τομέα της παλαιολιθικής αρχαιολογίας, τα Ροδαφνίδια είναι σήμερα η πρώτη θέση της Κατώτερης Παλαιολιθικής Εποχής στον ελλαδικό χώρο που ανασκάπτεται συστηματικά και στο πλαίσιο των ερευνών εκπαιδεύονται φοιτητές αρχαιολογίας.

Στην πρώτη ανασκαφική περίοδο του πενταετούς προγράμματος συμμετείχαν ερευνητές αρχαιολογίας και γεωεπιστημών από τα Πανεπιστήμια Πάτρας, Αιγαίου, Αθηνών, Οξφόρδης, Λονδίνου και Σαουθάμπτον, καθώς και από το Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών της Γαλλίας. Η έρευνα χρηματοδοτήθηκε από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, τη Γ. Γ. Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής και την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου.