Η επιθετική εκστρατεία της Τουρκίας για την ανάκτηση «κλεμμένων» αρχαιοτήτων άρχισε τελευταία να αποδίδει καρπούς, με την επιστροφή μιας Σφίγγας και ακόμα μερικών χρυσών θησαυρών από το πλούσιο παρελθόν της περιοχής. Την ίδια στιγμή, ωστόσο, οι κινήσεις των Τούρκων έχουν προκαλέσει τη δυσφορία ορισμένων εκ των μεγαλύτερων μουσείων στον πλανήτη, οι διευθύνσεις των οποίων μιλούν ανοιχτά περί «πολιτιστικού εκβιασμού».

Πέρυσι ο επικεφαλής της Γενικής Διεύθυνσης για την Πολιτισμική Κληρονομιά και τα Μουσεία της Τουρκίας Μουράτ Σουσλού ζήτησε από το Διοικητικό Συμβούλιο του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης να αποδείξει την προέλευση των 18 αγαλματιδίων και των χρυσών αγγείων της συλλογής Νόρμπερτ Σίμελ απειλώντας ότι σε διαφορετική περίπτωση δεν θα τους δανείσουν αντικείμενα για τη μεγάλη έκθεση «Βυζάντιο και Ισλάμ: Εποχή μετάβασης».

«Γνωρίζουμε ότι το 100% των αντικειμένων που βρίσκονται στο Μητροπολιτικό Μουσείο προέρχονται από την Ανατολία», περιοχή γνωστή για τις αρχαιότητές της, υποστηρίζει ο Μουράτ Σουσλού, ο οποίος είναι αρχαιολόγος. «Το μόνο που θέλουμε πίσω είναι ό,τι νόμιμα μάς ανήκει», συνεχίζει, ενώ στο μεταξύ Tούρκοι αξιωματούχοι έχουν καταθέσει μήνυση στα εθνικά δικαστήρια ζητώντας να γίνει έρευνα γύρω από την προέλευση των επίμαχων αρχαιοτήτων.

Το Μητροπολιτικό Μουσείο αντιτείνει πως ουδέποτε ζήτησε αντικείμενα από την Τουρκία για την έκθεση και εκτιμά πως τα κομμάτια της συλλογής Σίμελ έχουν αποκτηθεί νόμιμα, παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχουν αποδεικτικά προέλευσής τους.

Οι προσπάθειες της Τουρκίας έχουν ανοίξει διεθνώς τη δημόσια συζήτηση σε ποιον ανήκουν οι αρχαιότητες ύστερα από αιώνες και μεταβολές συνόρων. Μουσεία όπως το Μητροπολιτικό, το Γκετί, το Λούβρο και το Περγάμου στο Βερολίνο επισημαίνουν ότι τίθεται υπό αμφισβήτηση η αποστολή τους να παρουσιάζουν καλλιτεχνικούς θησαυρούς από όλο τον κόσμο με την τακτική αυτή της Τουρκίας.

Διευθυντές μουσείων υποστηρίζουν πως ο επαναπατρισμός υπονομεύει αποδεκτές πρακτικές όπως η ευρέως αποδεκτή σύμβαση της UNESCO που επιτρέπει στα μουσεία να αποκτήσουν αντικείμενα εκτός της χώρας προέλευσής τους πριν από το 1970. Παρά το γεγονός ότι η Τουρκία επικύρωσε τη συνθήκη το 1981, τώρα επικαλείται έναν οθωμανικό νόμο του 1906 που απαγόρευε την εξαγωγή αρχαιοτήτων και βάσει αυτού διεκδικεί οτιδήποτε έχει εξαχθεί έκτοτε από τη χώρα.

Και βέβαια, δεν είναι το μόνο κράτος που απαιτεί την επιστροφή αρχαιοτήτων που εκλάπησαν πριν από δεκαετίες ολόκληρες, ωστόσο είναι η ιδιαίτερα επιθετική τακτική της Άγκυρας που προκαλεί ανησυχία στα μουσεία. Οι αξιωματούχοι του τουρκικού υπουργείου Πολιτισμού όχι μόνο αρνούνται να δανείσουν εκθέματα στα μουσεία με τα οποία η χώρα βρίσκεται σε αντιπαράθεση, αλλά και καθυστερούν επίτηδες να εκδώσουν άδειες ανασκαφής σε ξένες αρχαιολογικές αποστολές.

Η κλοπή και η λεηλασία δεν είναι αποδεκτές ενέργειες ασχέτως με το πότε συνέβησαν, λένε οι Τούρκοι. «Τα έργα τέχνης είναι όπως οι άνθρωποι, τα ζώα, τα φυτά. Έχουν ψυχή και ιστορική μνήμη», σημειώνει ο υπουργός Πολιτισμού Ερτουγκρούλ Γκιουνάι. «Όταν επαναπατριστούν στις χώρες προέλευσής τους, θα επανέλθει η ισορροπία στη φύση».

«Οι τακτικές των Τούρκων είναι απαράδεκτες», λέει ο πρόεδρος του Ιδρύματος Πρωσικής Πολιτιστικής Κληρονομιάς Χέρμαν Πάρτζινγκερ και επικεφαλής του Μουσείου Περγάμου στο Βερολίνο. «Ειδικά αυτοί θα πρέπει να είναι προσεκτικοί όταν μιλούν περί αποκατάστασης της ηθικής τάξης», συνεχίζει.

«Ιδιαίτερα δε όταν τα μουσεία τους είναι γεμάτα από κλεμμένους θησαυρούς», προσθέτει ο κ. Πάρτζινγκερ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η σαρκοφάγος του Μεγάλου Αλεξάνδρου που ανακαλύφθηκε στη Σιδώνα του Λιβάνου το 1887 και σήμερα κοσμεί το Αρχαιολογικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης. Οι Τούρκοι διατείνονται πως η σαρκοφάγος βρίσκεται νόμιμα στη χώρα καθώς ανασκάφηκε σε περιοχή που τότε αποτελούσε τουρκικό έδαφος.

Η τουρκική καμπάνια έχει σημειώσει ωστόσο επιτυχία. Πέρυσι το Μουσείο Περγάμου επέστρεψε μια χεττιτική Σφίγγα ηλικίας 3.000 ετών που είχε μεταφερθεί στη Γερμανία το 1917 για συντήρηση υπό την απειλή ότι θα εμποδίζονταν μεγάλα αρχαιολογικά προγράμματα σε περίπτωση μη επιστροφής της.

Ωστόσο οι Γερμανοί παραμένουν παραπονούμενοι διότι η Τουρκία εξακολουθεί να αρνείται τη συνεργασία και δεν δάνεισε τέσσερα αντικείμενα για τρέχουσα έκθεση, καθώς ο κ. Σουσλού εκτιμά ότι πρέπει να επαναπατριστούν και άλλες αρχαιότητες πριν προχωρήσει ο δανεισμός.