Είναι το σημαντικότερο βυζαντινό μνημείο της Αττικής (μάλιστα ανήκει στον κατάλογο των μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ) αλλά και το πιο άτυχο. Η Μονή Δαφνίου, με τα σπουδαία ψηφιδωτά, «άνοιξε σαν τριαντάφυλλο» εξαιτίας του τελευταίου σεισμού στην Αθήνα.

Από τότε και μέχρι τώρα η αρχαιολογική υπηρεσία ασχολείται με την επαναφορά του μνημείου σε μια κατάσταση που θα αποτρέπει κινδύνους. Τώρα θα εφαρμοστεί το τελευταίο και σημαντικότερο μέρος των αναστηλώσεων, η στατική ενίσχυση του κτιρίου. Ελκυστήρες, θλιπτήρες, αγκύρια, αφανή διαφράγματα, ενισχυτικές διατάξεις, περιδέσεις θα χρησιμοποιηθούν προκειμένου να κινούνται όλοι οι τοίχοι προς την ίδια κατεύθυνση. Η μελέτη εφαρμογής για την αποκατάσταση του Καθολικού της Ιεράς Μονής (Β’ Φάση), πήρε το πράσινο φως από τα μέλη του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, που ομόφωνα μοίρασαν επαίνους.

Το μνημείο έχει αδικηθεί από τη φύση, είπαν ο έφορος Δημήτρης Αθανασούλης και ο διευθυντής Θέμης Βλαχούλης αναφερόμενοι στο ενεργό ρήγμα που βρίσκεται ακριβώς από κάτω. «Η οδυνηρότερη εικόνα για μένα ήταν το κόψιμο του εδάφους κατά είκοσι εκατοστά αμέσως μετά τον σεισμό» σημείωσε η γενική γραμματέας πολιτισμού Λίνα Μενδώνη. «Αυτό ακριβώς που υποδηλώνει η φράση το καταπέτασμα του ναού. Τον έσχισε σε πολλά σημεία».

Έκτοτε η κ. Μενδώνη πήρε προσωπικά τη διάσωση του μνημείου, με επιστήμονες όπως η Ελένη Τσοφοπούλου, ο Χαράλαμπος Μπούρας, η Μάνια Φουντούκου, ο Νίκος Μίνως, που επισκέπτονταν τη μονή για τις πρώτες βοήθειες, ενώ η γη εξακολουθούσε να ανοίγει. Το συμπέρασμα ήταν πως επειδή δεν έγιναν επισκευές μετά τον σεισμό του 1981, δημιουργήθηκαν πρόσθετα προβλήματα στον επόμενο σεισμό. «Τουλάχιστον οφείλουμε στην περίπτωση ενός ίδιου ή πιο δυνατού σεισμού να του έχουμε προσφέρει την “περίθαλψη” που θα έπρεπε να είχε 25 χρόνια πριν», ανέφερε η κ. Μενδώνη, η οποία συγκάλεσε πολυάριθμες συσκέψεις για την ωρίμανση της μελέτης εφαρμογής.

Η μελέτη εκπονήθηκε από ομάδα πολιτικών μηχανικών και αρχιτεκτόνων (Α. Μιλτιάδου, Ν. Δεληνικόλας, Ε. Βιντζηλαίου, Χ. Μουζάκης, Ι. Ντουρακόπουλος, Π. Γιαννόπουλος, Β. Σιδεράκη και Σ. Χριστοδούλου), με χρήση των πλέον σύγχρονων μέσων. Το μνημείο θα «θωρακιστεί» με σύγχρονες μεταλλικές ενισχύσεις. «Φαίνεται πως έπιασε η κατάρα της Αφροδίτης, η οποία έβαλε τον σύμμαχό της Ποσειδώνα να χτυπά με δύναμη την τρίαινά του κάτω από τη Μονή» είπε ο καθηγητής και διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης Νικόλαος Σταμπολίδης. «Ωστόσο, έχουμε εδώ ένα απτό παράδειγμα αντίστασης του Ανθρώπου και των ειδικών επιστημόνων, απέναντι στη Φύση, στον Χρόνο και στη Φθορά».

Η πρώτη εκκλησία χτίστηκε τον 6ο αιώνα μ.Χ., στο σημείο όπου βρισκόταν το Ιερό του Δαφναίου Απόλλωνα. Οχυρώθηκε με τείχος που επισκευάστηκε και συμπληρώθηκε επί Ιουστινιανού. Ο σημερινός ναός κτίστηκε τον 11ο αιώνα, σε οκταγωνικό ρυθμό, κύριο χαρακτηριστικό του οποίου είναι ο τεράστιος τρούλος. Στην ίδια περίοδο ανήκουν και τα περίφημα ψηφιδωτά. Το κτίριο κοσμούσαν ιωνικοί κίονες, από τους οποίους σήμερα σώζεται μόνον ο ένας. Οι υπόλοιποι μεταφέρθηκαν στο Λονδίνο από τον Έλγιν.

Το έργο, που είναι σε εξέλιξη, έχει ενταχθεί στο ΕΣΠΑ, με προϋπολογισμό 4,5 εκατομμύρια ευρώ. Θα είναι διαθέσιμο για το κοινό μέσα στο 2015.

Μελέτη για τα ψηφιδωτά

Ο Άγιος Ανεμπόδιστος δεν θα επανατοποθετηθεί ανεμπόδιστα στη θέση του, όπως άλλα ψηφιδωτά. Τέσσερις παραστάσεις οκτώ ξεχωριστών αγίων, όπως οι Άγιοι Ρουφίνος, Εύπλος, Ελπιδοφόρος και Ανεμπόδιστος, έχουν αποτοιχισθεί κατά το ήμισυ και θα αποτοιχισθούν εντελώς. Ο διευθυντής συντήρησης Νίκος Μίνως θα εκπονήσει ειδική μελέτη. Έχει, άλλωστε πείρα, καθώς η Διεύθυνση Συντήρησης αντιμετώπισε τις αποκολλήσεις ψηφίδων. Ήταν τόσες πολλές, ώστε είχε στρωθεί το δάπεδο του ναού και τοποθετήθηκαν δίχτυα για να μη χαθεί τίποτα.