Κοντός, ηλιοκαμένος, με σαρκώδη χείλη, δυνατά χέρια, μεγάλα μαύρα μάτια και εμφυτευμένα μαλλιά ο Κλοντ, ο γιος του Πάμπλο Πικάσο είναι —και ήταν ανέκαθεν— ολόιδιος με τον πατέρα του. Τι επαγγέλλεται; «Είμαι ο Κλοντ Πικάσο», απάντησε απλά κατά τη διάρκεια δείπνου όταν μια νεαρή που καθόταν δίπλα του τον ρώτησε τι κάνει στη ζωή του. Πράγματι, το όνομά του είναι από μόνο του μια δουλειά. Εξήντα πέντε ετών σήμερα ο γιος του Πικάσο και της Φρανσουά Ζιλό δεν είναι τόσο γνωστός όσο η αδελφή του Παλόμα, διάσημη σχεδιάστρια κοσμημάτων. Από το 1989, όμως, όταν η Δικαιοσύνη τού έδωσε το δικαίωμα να διαχειρίζεται την κληρονομιά του πατέρα του, είναι ο ισχυρός άνδρας της οικογένειας.

Όσο ζούσε ο Πάμπλο ήταν στα μαχαίρια με τον Κλοντ. Αιτία στάθηκε το βιβλίο της Ζιλό, «Ζώντας με τον Πικάσο» («Vivre avec Picasso»), που κυκλοφόρησε το 1965. Επηρεασμένος από τη σύζυγό του Ζακλίν, ο ζωγράφος δεν δεχόταν να βλέπει τον γιο του που ένιωσε τρομερά πληγωμένος. Δεν του επετράπη καν να πάει στην κηδεία του πατέρα του, κάτι που όμως δεν τον εμπόδισε να διεκδικήσει δικαστικά και να επιτύχει την αναγνώρισή του ως γιου και κληρονόμου. «Μέχρι τον θάνατό του δεν ήμουν τίποτα», λέει ο Κλοντ, αλλά ένα χρόνο αργότερα, το 1974, θα αποκτούσε τα πάντα. Ο νόμος άλλαξε και τα παιδιά του διάσημου ζωγράφου, αν και εκτός γάμου, θα αποκτούσαν δικαιώματα.

Η φροντίδα του έργου του καλλιτέχνη είναι ένα επάγγελμα, υποστηρίζει ο Κλοντ Πικάσο. Και πράγματι το ασκεί με αφοσίωση αν και από απόσταση καθώς ζει στη Νέα Υόρκη, ενώ το ίδρυμα Picasso Administration (PA) το οποίο ιδρύθηκε το 1995 και απασχολεί επτά υπαλλήλους έχει την έδρα του σε ένα ιδιόκτητο διαμέρισμα στην Πλας Βαντόμ, στον Παρίσι. Βοηθός παλαιότερα του Ρίτσαρντ Άβεντον, ο Κλoντ είναι φωτογράφος, καλλιτέχνης, σχεδιαστής και παθιασμένος με τα ράλι.

Εν τω μεταξύ έχει αναδειχθεί σε αποτελεσματικό διαχειριστή της οικογενειακής περιουσίας και κανείς (ή σχεδόν κανείς) δεν αμφισβητεί την εξουσία του. Σήμερα επικρατεί ηρεμία, ο πόνος και τα οικογενειακά δράματα του παρελθόντος, στα οποία περιλαμβάνονται τρεις αυτοκτονίες —του Παμπλίτο του εγγονού του Πικάσο, της ερωμένης του Μαρί Τερέζ Βάλτερ και της συζύγου του Ζακλίν—, έχουν ξεχαστεί αφού ο Πάμπλο δεν είναι πια παρών για να προκαλεί εντάσεις και τριβές. Όταν πέθανε το 1973 σε ηλικία 91 ετών, άφησε πίσω του ένα «ιερό μπουρδέλο», όπως σχολίασε κάποιος που τον γνώριζε καλά, υπονοώντας την οικογενειακή κατάσταση του καλλιτέχνη. Όπως γράφει κομψά η Ντέμπορα Τράστμαν σε μια τεράστια έρευνα, η οποία δημοσιεύθηκε το 1980 στους «New York Times»: «Η οικογένεια του Πικάσο μοιάζει με τις κυβιστικές κατασκευές του — γυναίκες, ερωμένες, παιδιά εντός και εκτός γάμου».

Διαθήκη δεν υπήρξε. Έτσι, στο παιχνίδι των διεκδικήσεων μπήκαν όλοι, η Ζακλίν, η δεύτερη σύζυγός του, ο πρώτος γιος του ο Πολ που θα πεθάνει το 1975 αφήνοντας πίσω του δύο παιδιά, τον Μπερνάρ και τη Μαρίνα, και τα τρία εκτός γάμου παιδιά του ζωγράφου, η Μάγια, ο Κλοντ και η Παλόμα. Αν και όχι απαραίτητα ευτυχείς, οι κληρονόμοι του είναι σίγουρα πολύ πλούσιοι αφού δεν έχει υπάρξει άλλος ζωγράφος τόσο ακριβός αλλά και τόσο παραγωγικός όσο ο Πικάσο.

Αυθεντικά και πλαστά

Η καταγραφή των έργων που βρέθηκαν στα ατελιέ του είναι συγκλονιστική. 1.885 πίνακες, 7.089 σχέδια, 2.800 κεραμικά, 1.228 γλυπτά, περίπου 10.000 γκραβούρες και λιθογραφίες. Επιπλέον, οι δύο πύργοι και οι βίλες. Όταν ο ζωγράφος πεθαίνει μιλούν για την «κληρονομιά του αιώνα» και για ένα ποσό που ανέρχεται σε 1,3 δισ. φράγκα. Το 30% των έργων του όμως θα δοθεί για να πληρωθούν οι φόροι. Είναι τα έργα με τα οποία θα δημιουργηθεί στη συνέχεια το Μουσείο Πικάσο στο Παρίσι. Παρ’ όλα αυτά η κληρονομιά που απέμεινε στους δικούς του είναι τεράστια. Τουλάχιστον 1.500 πίνακες και —σύμφωνα με τους «New York Times» που δημοσίευσαν αυτά τα νούμερα το 1979— 46 εκατ. ευρώ για τη Ζακλίν, 30,5 για τον Μπερνάρ και τη Μαρίνα, 13 εκατομμύρια για τη Μάγια, τον Κλοντ και την Παλόμα. Τι έχει απογίνει αυτή η κληρονομιά σήμερα;

Ο γιος της Μάγια και εγγονός του Πικάσο Ολιβιέ Βιντμάγιερ-Πικάσο και η αδελφή του Ντιάνα, διοργανώνουν τεράστιες εκθέσεις έργων του Πικάσο στην Γκαγκόζιαν, την πιο ισχυρή γκαλερί του κόσμου. Και όπως όλοι οι απόγονοι του μεγάλου ζωγράφου, από καιρού εις καιρόν πουλάνε ένα έργο του για να κάνουν τη ζωή τους πιο άνετη.

Ο Κλοντ Πικάσο φροντίζει να εκδίδει πιστοποιητικά γνησιότητας για τα έργα του πατέρα του καθώς στην αγορά κυκλοφορούν άφθονα πλαστά. Το ίδιο όμως κάνει και η 76χρονη αδελφή του Μάγια, κάτι που προκαλεί μεγάλη ανησυχία στον Κλοντ. «Θα ήταν προτιμότερο να αποφασίζει μόνο ένας», λέει και υπαινίσσεται ότι η αδελφή του κατά καιρούς έχει κάνει λάθη. Κατά τα άλλα, όσον αφορά τα πνευματικά δικαιώματα η PA κάνει πολύ καλή δουλειά. Όταν ένα έργο του καλλιτέχνη πρόκειται να εμφανιστεί σε κάποιο βιβλίο, σχολικό εγχειρίδιο, κατάλογο έκθεσης, αφίσα, καρτ ποστάλ, εφημερίδα, ταινία ή πάνω σε κάποιο εμπορικό αντικείμενο, το ίδρυμα πριν δώσει την έγκρισή του ελέγχει κατ’ αρχάς την ποιότητα της αναπαραγωγής. Και φυσικά εισπράττει τα ανάλογα ποσοστά. «Κάθε χρόνο μόνο στη Γαλλία δεχόμαστε 900-1.000 αιτήσεις για αναπαραγωγές», λέει η Κριστιάν Πινό, συνεργάτις του Κλοντ Πικάσο.

Το 15% των αιτήσεων απορρίπτεται, «όταν το προϊόν δεν έχει καμιά σχέση με τον καλλιτέχνη όπως π.χ. για δημητριακά ή κουρτίνες μπάνιου ή, αντίθετα, όταν είναι να προκαλέσει σύγχυση όπως στην περίπτωση ζωγραφικής σε έναν τοίχο κάποιου κτιρίου», διευκρινίζει η Κριστίν Πινό. Την απαγόρευση του ιδρύματος αντιμετώπισε το 1996 και ο σκηνοθέτης Τζέιμς Άιβορι που γύρισε την ταινία «Πέρα από τον Πικάσο» («Surviving Picasso») με πρωταγωνιστή τον Άντονι Χόπκινς. Έτσι, δεν παρουσιάζεται κανένα έργο του Πικάσο στην ταινία, η οποία —σύμφωνα με το ΡΑ— προκαλεί αρνητικές εντυπώσεις για τον καλλιτέχνη.

Υπάρχουν όμως και χιλιάδες επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν αναπαραστάσεις έργων του Πικάσο σε προϊόντα τους χωρίς να ζητήσουν καν άδεια. Αρκεί να βάλεις στο Google το όνομά του μαζί με μια λέξη στην τύχη, όπως χαρτικά, παζλ, λευκά είδη, χαλιά, κεραμικά, τρόφιμα, ρούχα για εγκύους, ακόμη και αγκίστρια και θα βρεθείς σε ένα site σε κάποιο μέρος του κόσμου που χρησιμοποιεί το όνομα του Πικάσο για να προσελκύσει πελατεία.

«Ο Πικάσο είναι ο πιο “κλεμμένος” δημιουργός του κόσμου», ισχυρίζεται η Κλόντια Άντριου, δικηγόρος του PA η οποία έχει αναλάβει να ελέγχει το Διαδίκτυο, όπου βεβαίως είναι γνωστό ότι κυκλοφορούν χιλιάδες απατεώνες. Στην Ασία, η απάτη είναι ακόμη πιο διαδεδομένη. Σε εκατοντάδες καταστήματα διατίθενται βαλίτσες, ομπρέλες, γραβάτες, κάλτσες, στιλό, ημερολόγια, ρολόγια, μαξιλάρια, ακόμα και έπιπλα, καρέκλες και τραπέζια με το όνομα Πικάσο. «Στέλνω 200 γράμματα τον χρόνο για να ζητήσω εξηγήσεις και να απειλήσω τους απατεώνες», λέει η Κλόντια Άντριου, η οποία ενίοτε προχωράει σε μηνύσεις.

Παρ’ όλα αυτά, οι απάτες συνεχίζονται και μάλιστα με αυξητική τάση. Βεβαίως το ίδρυμα δίνει άδειες σε σήματα ποιότητας όπως τα κινητά τηλέφωνα Nokia, το κονιάκ Henessy, το Pernod Pastis και οι αναπτήρες Dupont. Το μεγαλύτερο όμως συμβόλαιο έγινε το 1999 με την Citroën. Το ποσό παραμένει άγνωστο, όπως όμως αποκάλυψε μια ανώνυμη πηγή καλά πληροφορημένη, το 2007 ήταν 3 εκατ. ευρώ τον χρόνο. Το συμβόλαιο απέφερε τεράστια κέρδη στη γαλλική αυτοκινητοβιομηχανία και οι Πικάσο εισέπραξαν πολλά χρήματα, αλλά επίσης τους ασκήθηκε σκληρή κριτική. Το πιο δυνατό χτύπημα μάλιστα ήρθε από τον Ζαν Κλερ, τον διευθυντή του Μουσείου Πικάσο στο Παρίσι, ο οποίος σε μια συνέντευξή του στη «Libération» της 28ης Δεκεμβρίου 1999, κατήγγειλε την ανίερη συναλλαγή.

Ωστόσο, στον κόσμο της τέχνης τόσο το έργο του ιδρύματος PA όσο και η δράση του Κλοντ και της Μάγια κρίνονται εν τέλει θετικά. Πάντως, αν και τα έσοδά τους συνεχώς αυξάνονται, οι Πικάσο δεν δίνουν δεκάρα για υποτροφίες ή για βοήθεια σε καλλιτέχνες που έχουν ανάγκη.

Το όνομα του ζωγράφου ηχεί ωραία και είναι γνωστό παντού. Το αεροδρόμιο της Μάλαγα ονομάζεται Πάμπλο Πικάσο, το ίδιο και μια πλατεία και ένας σταθμός του Μετρό στο Παρίσι, αλλά και 80 σχολεία, κολέγια και λύκεια στη Γαλλία. Ο ίδιος ο Πικάσο έκανε τα πάντα για να αγαπηθεί από το κοινό, με σύμμαχό του την εικόνα του. Ακόμη και μετά τα 70 του δεν δίσταζε να ποζάρει γυμνός από τη μέση και πάνω. Έβαλε ακόμη και το Χόλιγουντ στο παιχνίδι του όταν πόζαρε μαζί με τον Γκάρι Κούπερ κατά τη διάρκεια ταυρομαχίας με το κολτ και το καπέλο του δημιουργώντας ένα ανυπέρβλητο look. Λες και φρόντισε μάλιστα να ενορχηστρώσει υπέροχα ακόμη και τον θάνατό του. Ενάμιση μήνα μετά την κηδεία του η έκθεση με 201 έργα του Πικάσο που έγινε στην Αβινιόν εξελίχθηκε σε πραγματικό θρίαμβο. Ηταν ένας ροκ σταρ που εξακολουθεί να είναι περιζήτητος. Μόνο πέρυσι έγιναν 68 εκθέσεις έργων του και παρουσιάστηκαν 39 βιβλία. Από το 1996 έγιναν έξι εκθέσεις του στο Grand Palais του Παρισιού έναντι μόνο τεσσάρων για τον Ματίς και τριών για τον Σεζάν. Ο Πικάσο εξάλλου έκανε περισσότερα από 60.000 έργα, από μεγάλους πίνακες μέχρι και εικόνες σε πλαστικά καπάκια. Και είναι ο μοναδικός καλλιτέχνης με επτά ευρωπαϊκά μουσεία που φέρουν το όνομά του, δύο στη Μάλαγα και από ένα στο Παρίσι, την Αντίμπ, τη Βαλορίς, τη Βαρκελώνη και στο Μίνστερ της Γερμανίας.