Σήμερα φαίνεται πως κανένα μέσο αποθήκευσης δεδομένων δεν διαρκεί πολύ ώσπου να περάσει στη λήθη. Θυμάται κανείς το Memory Stick της Sony, για παράδειγμα; Δείξτε συμπόνοια λοιπόν σε εκείνους που κατασκευάζουν χώρους αποθήκευσης πυρηνικών αποβλήτων, προσπαθώντας να κρατήσουν αρχεία του πού και τι έχουν θάψει, όχι για διάστημα μερικών ετών, αλλά για δεκάδες χιλιάδες χρόνια.

Την περασμένη εβδομάδα ο Patrick Charton του ομίλου διαχείρισης πυρηνικών αποβλήτων ANDRA παρουσίασε μια λύση στο πρόβλημα: ένα δίσκο από ζαφείρι, στον οποίο η πληροφορία χαράσσεται από ακίδα λευκόχρυσου. Το πρωτότυπο που παρουσιάστηκε κοστίζει 25.000 ευρώ για να κατασκευαστεί, ωστόσο ο Charton ισχυρίζεται ότι έχει χρόνο ζωής που φτάνει το 1 εκατ. χρόνια. Σκοπός του δίσκου, όπως είπε ο Charton στο Euroscience Open Forum, είναι να παρέχει «πληροφορίες στους αρχαιολόγους του μέλλοντος». Όμως, προσθέτει: «Δεν έχουμε ιδέα σε ποια γλώσσα να γράψουμε».

Οι πιο πολλές χώρες που έχουν σταθμούς πυρηνικής ενέργειας συμφωνούν πως η λύση για τη διαχείριση πυρηνικών αποβλήτων είναι να θάβονται βαθιά μέσα στη γη – 500 μέτρα περίπου κάτω από την επιφάνειά της. Η Φινλανδία, η Γαλλία και η Σουηδία έχουν σημειώσει τις μεγαλύτερες προόδους σε ό,τι αφορά την πολύπλοκη διαδικασία εύρεσης κατάλληλων γεωλογικά θέσεων, ύστερα να πείσουν τις τοπικές κοινότητες να δεχτούν το έργο και στο τέλος να πάρουν τις νόμιμες άδειες. Η εταιρεία διαχείρισης αποβλήτων SKB της Σουηδίας, για παράδειγμα, ξόδεψε 30 χρόνια για να βρει τη σωστή θέση και τώρα περιμένει το πράσινο φως από την κυβέρνηση για να αρχίσει να σκάβει. Σχεδιάζει να αρχίζει να θάβει τα πυρηνικά απόβλητα σε μία δεκαετία από τώρα.

Ενώ οι σχεδιαστές αυτών των χώρων δηλώνουν πεπεισμένοι ότι τα απόβλητα θα παραμείνουν θαμμένα με ασφάλεια, ο πιο αστάθμητος παράγοντας είναι… οι αρχαιολόγοι του μέλλοντος ή όποιος άλλος ενδιαφερθεί να διενεργήσει ανασκαφές. Ο αρχαιολόγος Cornelius Holtorf του Πανεπιστημίου Linnaeus της Σουηδίας έδειξε στους συμμετέχοντες στη συνάντηση μια πρώτη απόπειρα προειδοποίησης των επόμενων γενεών: ένα κομμάτι βράχου πλάτους περίπου ενός μέτρου που έχει χαραγμένες τις λέξεις «Προσοχή – Μην Σκάβετε», στα αγγλικά, και ένα σύντομο κείμενο με μικρότερα στοιχεία που εξηγεί ότι από κάτω υπάρχουν πυρηνικά απόβλητα. Ποιος ξέρει όμως ποια γλώσσα θα κατέχουν αυτοί που θα πέσουν πάνω στην πέτρα χιλιάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια μετά; Ο Holtorf σημείωσε ότι μια πολύ πιο πρώιμη απόπειρα προειδοποίησης και αποφυγής μελλοντικών ανασκαφών απέτυχε – αναφερόταν στις πυραμίδες της Αιγύπτου που λεηλατήθηκαν μέσα σε μία μόλις γενιά. «Το μέλλον θα είναι ριζικά διαφορετικό από σήμερα» λέει ο αρχαιολόγος Anders Högberg, από το ίδιο Πανεπιστήμιο. «Δεν έχουμε ιδέα πώς θα σκέφτονται οι άνθρωποι».

Το 2010 η ANDRA ξεκίνησε ένα πρόγραμμα αντιμετώπισης αυτών των θεμάτων. Στο πρόγραμμα συμμετέχουν επιστήμονες από ένα ευρύ φάσμα ειδικοτήτων, όπως αρχαιολόγοι, ανθρωπολόγοι, γλωσσολόγοι, αρχειοθέτες κ.λπ. Το 2014 ή 2015, η ομάδα ελπίζει να έχει καταλήξει σε εφαρμόσιμες προτάσεις για να επιλυθούν τα ζητήματα αυτά.

Ο ζαφειρένιος δίσκος είναι ένα προϊόν αυτής της προσπάθειας. Αποτελείται από δύο λεπτούς δίσκους από βιομηχανικό ζαφείρι, διαμέτρου 20 εκ. Στη μια πλευρά, κείμενο ή εικόνες χαράσσονται με ακίδα λευκόχρυσου, και στη συνέχεια οι δύο δίσκοι ενώνονται μοριακά. Το μόνο που θα χρειαζόταν ένας αρχαιολόγος του μέλλοντος για να διαβάσει το δίσκο θα ήταν ένα μικροσκόπιο. Οι δίσκοι έχουν τοποθετηθεί σε οξύ για να ελεγχθεί η ανθεκτικότητά τους. Ο Charton λέει πως η ομάδα ελπίζει σε μια διάρκεια ζωής 10 εκατ. ετών.

Οι ερευνητές έχουν χρόνο να δουλέψουν πάνω στο πρόβλημα γιατί οι χώροι αποθήκευσης δεν θα γεμίσουν, οπότε και θα σφραγιστούν, παρά στα τέλη αυτού του αιώνα.