Το τουρκικό αίτημα επαναπατρισμού 22 θησαυρών από το Μουσείο του Κλήβελαντ στερείται αποδεικτικών στοιχείων, παρ’ όλα αυτά η Τουρκία επιμένει.

Ένα μεγάλων διαστάσεων, ακέφαλο, ρωμαϊκό χάλκινο άγαλμα που πιστεύεται ότι αναπαριστά τον Μάρκο Αυρήλιο δεσπόζει επί 26 χρόνια στο Μουσείο Τέχνης του Κλήβελαντ ως ο μόνιμα εγκατεστημένος φιλόσοφος-βασιλιάς.

Χάρη στη ζωντάνια του, τις πλούσιες πτυχώσεις του χιτώνα και τη σκουρόχρωμη πατίνα του, το γλυπτό είναι ένα από τους πλέον χαρακτηριστικούς θησαυρούς του μουσείου.

Παρ’ όλα αυτά, το σπάνιο αυτό αντικείμενο ανέκαθεν περιέβαλλε ένα μυστήριο. Πού ακριβώς ήρθε στο φως και ποιος το ανέσκαψε; Και –εξίσου σημαντικό ερώτημα- πόσα χέρια άλλαξε προτού βρεθεί στη συγκεκριμένη συλλογή το 1986;

Το Μουσείο έχει από καιρό ανακοινώσει ότι το έργο ίσως να βρέθηκε τη δεκαετία του 1960 σε ένα ταπεινό χωριό στη νοτιοδυτική Τουρκία, ονόματι Βουβώνα, αλλά ότι δεν είναι βέβαιο.

Η τουρκική κυβέρνηση, αντιθέτως, είναι βέβαιη. Ισχυρίζεται ότι το χαλκό όπως και είκοσι δύο άλλα έργα στο Κλήβελαντ κλάπηκαν από το έδαφός της – παρότι η χώρα δεν έχει προσκομίσει αποδείξεις γι’ αυτό.

Σύμφωνα με δημοσιεύματα στους Los Angeles Times, το Newsweek και τον Economist της Μεγάλης Βρετανίας (βλ. εδώ, «Ο νέος πολιτιστικός πόλεμος της Τουρκίας», http://tinyurl.com/cvbgf7q), η Τουρκία έχει ξεκινήσει μια διεθνή εκστρατεία με στόχο τον επαναπατρισμό τέτοιων έργων. Και κινείται με έναν τρόπο που θα μπορούσε να κλονίσει εκ θεμελίων τα λεγόμενα «εγκυκλοπαιδικά» μουσεία, διεκδικώντας αντικείμενα που αυτά απέκτησαν προτού θεσπιστούν οι σήμερα ισχύοντες νόμοι και συναφθούν οι διεθνείς συμφωνίες που στοχεύουν στην καταπολέμηση της αρχαιοκαπηλίας και του παράνομου εμπορίου έργων τέχνης.

Στα τέλη Μαρτίου, η Τουρκία διοχέτευσε στα μέσα ενημέρωσης μια λίστα 22 αντικειμένων που βρίσκονται στο Μουσείο του Κλήβελαντ και που η χώρα διατείνεται ότι ανασκάφηκαν και μεταφέρθηκαν παράνομα εκτός της επικράτειάς της. Η λίστα αυτή κινεί υποψίες σε σχέση με έναν εντυπωσιακό κατάλογο αντικειμένων που αποκτήθηκαν από το Μουσείο μεταξύ του 1915 και του 2005.

Μεταξύ αυτών είναι και ένα κυκλαδικό ειδώλιο 5.000 ετών, τύπου «Κίλια» ή «ο ατενίζων τ’ άστρα», το οποίο κάποτε βρισκόταν στην κατοχή του Νέλσον Ρόκφελλερ. Επίσης, οθωμανική κεραμική του 16ου αιώνα, ο «Αυτοκράτορας ως φιλόσοφος» που αναφέραμε στην αρχή, καθώς και το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής των «Μαρμάρων του Ιωνά», μια ομάδα πρωτοχριστιανικών αγαλμάτων του όψιμου 3ου αιώνα.

Η Τουρκία δεν έχει ακόμη απευθύνει επισήμως αίτημα επιστροφής των έργων στο Μουσείο του Κλήβελαντ. Ωστόσο θέλει να προχωρήσει σε ελέγχους τους και να συγκεντρώσει πληροφορίες που το ιδιωτικό, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα Μουσείο φυλάσσει στα αρχεία του, τα οποία δεν είναι προσβάσιμα στο κοινό.

Στο μεταξύ, η Τουρκία έχει απειλήσει να δώσει αρνητική απάντηση σε αιτήσεις δανεισμού αντικειμένων για εκθέσεις και αξιωματούχοι της έχουν δηλώσει πως εάν το Μουσείο του Κλήβελαντ δεν φανεί συνεργάσιμο υπάρχει και η νομική οδός.

«Προσπαθούμε πάντα να βρούμε έναν διπλωματικό δρόμο για να επιλύσουμε τα προβλήματά μας και προσπαθούμε να μην προχωρούμε σε νομικές ενέργειες» είπε ο Μουράτ Σουσλού, Γενικός Διεθυντής Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Μουσείων σε e-mail προς την εφημερίδα The Plain Dealer. «Βεβαίως όμως, [οι νομικές ενέργειες] είναι πάντοτε μια λύση».

Μαζί με το Μουσείο του Κλήβελαντ, η Τουρκία αναζητά πληροφορίες για αντικείμενα του Μουσείο Γκεττύ στο Λος Άντζελες, το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης στη Νέα Υόρκη και το Μουσείο Ντάμπαρτον Όουκς στην Ουάσιγκτον.

Σύμφωνα με το άρθρο στον Economist, στις 19 Μαΐου, η Τουρκία έχει επίσης απευθύνει ερωτήματα για αντικείμενο που βρίσκονται στο Λούβρο, το Μουσείο της Περγάμου, το Μουσείο Βικτόρια & Άλμπερτ, το Γκουλμπεκιάν στη Λισαβόνα και το Μουσείο Ντάβιντς Σάμλινγκ στη Δανία.

Ωστόσο, εάν όλα τα μουσεία ανά τον κόσμο αναγκάζονταν να επιστρέψουν αρχαία έργα τέχνης σε σύγχρονες χώρες που βρίσκονται στα εδάφη των πάλαι ποτέ αυτοκρατοριών, η συνέπεια θα μπορούσε να ήταν μια τεράστια μετατόπιση των συλλογών τέχνης με βάση αυστηρά εθνικιστικά όρια και συντεταγμένες.

Εάν το Μουσείο του Κλήβελαντ έχανε ορισμένα ή όλα τα αντικείμενα της τουρκικής λίστας, το γεγονός θα ήταν ένα σοβαρό πλήγμα για τις συλλογές της αρχαίας ρωμαϊκής, πρωτοχριστιανικής και ισλαμικής τέχνης του Μουσείου. Δεν είναι, βεβαίως, καθόλου σίγουρο ότι η Τουρκία μπορεί να επιτύχει κάτι τέτοιο. Ο Ντέηβιντ Φράνκλιν, ο διευθυντής του Μουσείου από τα τέλη του 2010, είπε ότι, σύμφωνα με τους νομικούς του συμβούλους, δεν μπορούσε να σχολιάσει το αίτημα της Τουρκίας. «Δεν θέλουμε να κάνουμε ανοιχτό διάλογο για το θέμα στα μέσα ενημέρωσης» δήλωσε συγκεκριμένα. «Δεν νομίζουμε ότι θα είναι εποικοδομητικός».

Παρ’ όλα αυτά, σε ξεχωριστή συνέντευξή του είχε πει σχετικά με το γενικό θέμα του επαναπατρισμού έργων τέχνης: «Εάν υπάρχουν νομιμοποιημένα αιτήματα» που να αφορούν κλεμμένα έργα τέχνης στο Μουσείο, «θέλουμε οι άνθρωποι να είναι σε θέση να τα υποβάλουν».

Η λέξη-κλειδί εδώ είναι το επίθετο «νομιμοποιημένα». Μέχρι σήμερα, η Τουρκία δεν έχει πει ότι διαθέτει αποδεικτικά στοιχεία που να πιστοποιούν ότι τα 22 έργα στο Κλήβελαντ όντως κλάπηκαν από την επικράτειά της. Οι αξιώσεις της Τουρκίας βασίζονται, αντ’ αυτού, στο κατά πόσο τα αντικείμενα τέχνης σχετίζονται υφολογικά με την τουρκική πολιτιστική κληρονομιά και στο εάν τα μουσεία των ξένων χωρών διαθέτουν επίσημες άδειες που να δείχνουν ότι τα έργα τέχνης εξήχθησαν νόμιμα από τη χώρα.