Ποια είναι τα μυστικά του αρχαιότερου πέτρινου κτίσματος στον κόσμο; Υπάρχει Τροία στα Καρπάθια; Αν ο Χριστόφορος Κολόμβος ανακάλυψε την Αμερική το 1492, τότε πώς είναι δυνατόν να υπάρχουν ίχνη καπνού και κοκαΐνης στις αιγυπτιακές μούμιες; Για ποιον λόγο οι Γαλάτες αποκεφάλιζαν τους ηττημένους αντιπάλους τους; Και πού βρίσκεται η γέφυρα που χτίστηκε επί αυτοκράτορα Τιβέριου (1ος αι. μ.Χ.) και κατοικείται ώς σήμερα;

Οι απαντήσεις δεν βρίσκονται στις σελίδες ενός βιβλίου αλλά στις 60 και πλέον ταινίες που φιλοξενούνται στην 9η Διεθνή Συνάντηση Αρχαιολογικής Ταινίας του Μεσογειακού Χώρου «Αγών», που φέτος πραγματοποιείται σε συνεργασία με το Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο, υπό την αιγίδα του Ιδρύματος Λαμπράκη, στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος και υπό την επίβλεψη της οργανωτικής επιτροπής η οποία αποτελείται από τις Μέμη Σπυράτου (πρόεδρος), Λένα Σαββίδη (διευθύντρια) και Μαρία Παλάτου (γραμματέας).

Υπόγειες στοές και θάλαμοι που αποκαλύπτονται μπροστά στην κάμερα στο αρχαιότερο πέτρινο κτίσμα του κόσμου —την πυραμίδα του Τζόζερ στην Αίγυπτο, ηλικίας 4.700 ετών— και οδηγούν σε νέα συμπεράσματα για τον ρόλο των πυραμίδων. Η κάμερα εστιάζει σε έναν οχυρό λόφο στη Νότια Πολωνία, όπου η σκαπάνη αποκαλύπτει έναν οικισμό του 2100 π.Χ. που ήκμαζε και παρήκμαζε διαρκώς, όπως η Τροία. Ένας Γερμανός αρχαιολόγος φτιάχνει ένα προϊστορικό σκαρί και φτάνει αλώβητος στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, ανατρέποντας την πεποίθηση πως πρώτος ο Κολόμβος έφτασε στην Αμερική. Άγνωστες αρχαίες πηγές, ανθρωπολογικές μελέτες και αρχαιολογικές έρευνες επιχειρούν να ρίξουν φως στις μυστηριώδεις πρακτικές του αποκεφαλισμού των ηττημένων από τους Γαλάτες. Και ύστερα το ταξίδι προβλέπει μια στάση στη Βόρεια Γαλλία, στην αρχαία γέφυρα Σομιέρ, το μοναδικό διατηρημένο έργο της αρχαιότητας στην περιοχή και μια από τις ελάχιστες που κατοικείται στην Ευρώπη, όπως η Πόντε Βέκιο στη Φλωρεντία.

Στη φετινή συνάντηση οι αρχαιολογικές ταινίες φτάνουν στην Αθήνα από 15 χώρες με θέματα από το Περού έως την Αίγυπτο και από την Αυστραλία έως τα Αντικύθηρα, ενώ θα προβληθούν και ταινίες κινουμένων σχεδίων για παιδιά μεταγλωττισμένες στα ελληνικά, που εξηγούν πώς δουλεύουν οι αρχαιολόγοι αλλά θέτουν και ζητήματα αρχαιοκαπηλίας.

Έκπληξη της φετινής συνάντησης, ωστόσο, είναι η «παρουσία» του Όρσον Ουέλς στις ειδικές προβολές μέσα από την ταινία «Τέσσερις άνδρες στη σχεδία», που χρειάστηκε μισό αιώνα για να ολοκληρωθεί. Ξεκίνησε όταν ο 27χρονος τότε σκηνοθέτης διάβασε στο περιοδικό «Time» για τη συγκλονιστική ιστορία τεσσάρων βραζιλιάνων ψαράδων που ταξίδεψαν 1.650 ναυτικά μίλια σε μια σχεδία χωρίς πυξίδα, επί 61 μερόνυχτα, για να ζητήσουν ίσα κοινωνικά δικαιώματα. Όταν ο Ουέλς αποφάσισε να κάνει την περιπέτεια ταινία, διαπίστωσε πως από εθνικοί ήρωες είχαν μετατραπεί σε «επικίνδυνους κομμουνιστές». Παρ’ όλο το κυβερνητικό μποϊκοτάζ προχώρησε τα γυρίσματα, αλλά ο ένας εκ των ηρώων παρασύρθηκε από τα κύματα στα γυρίσματα και έγινε βορά στους καρχαρίες. Απαγορεύσεις, πιέσεις και επιθέσεις εμποδίζουν τον Ουέλς να ολοκληρώσει το φιλμ. Τα 15.000 μέτρα φιλμ χάνονται για να εντοπιστούν σε 300 κουτιά τυχαία από έναν συνεργάτη του Ουέλς το 1985, αλλά μόλις το 1991 βρέθηκε χρηματοδότηση για να ολοκληρωθεί αυτή η «καταραμένη ταινία».