Αυτά τα αρχαία σε ποιον ανήκουν; Στην Ελλάδα από όπου προέρχονται ή στο Μουσείο Κάρλος της Ατλάντα όπου βρίσκονται και εκτίθενται τα τελευταία χρόνια, χωρίς να αναφέρεται ούτε λέξη για το ιστορικό της προέλευσής τους; Ένα μαρμάρινο, γυναικείο άγαλμα σε φυσικό μέγεθος που απεικονίζει μια θεότητα ή κάποια μούσα και που προ ετών το παζάρευαν αρχαιοκάπηλοι στα Ιωάννινα, ένας εκπληκτικός μινωικός λουτήρας και ένας ακέραιος αρχαϊκός αμφορέας από τη Ρόδο, των οποίων οι φωτογραφίες πολαρόιντ είχαν βρεθεί στο αρχείο του περιβόητου ιταλού αρχαιοκάπηλου Μπεκίνα, είναι οι τρεις αρχαιότητες —με την επιφύλαξη ότι ο αριθμός μπορεί να αυξηθεί— τις οποίες κατέχει το Μουσείο Μάικλ Κάρλος του Πανεπιστημίου Έμορι της Ατλάντα.

Παρ’ ότι όμως αποδεικτικά στοιχεία για την παράνομη διακίνησή τους έχουν κατατεθεί στο υπουργείο Πολιτισμού ήδη από το 2007, η διεκδίκησή τους δεν έχει προχωρήσει. Το Μουσείο εν τω μεταξύ εξακολουθεί να παρουσιάζει τις αρχαιότητες κανονικά στην ιστοσελίδα του ως μέρος της συλλογής του με ελληνικά και ρωμαϊκά έργα τέχνης.

Η υπόθεση αρχίζει το 2002 από μια… στάνη στα Ιωάννινα (για κάποιον λόγο η ιστορία επαναλήφθηκε εσχάτως, αυτή τη φορά με ένα πλαστό άγαλμα). Εκεί έκρυβαν οι αρχαιοκάπηλοι το γυναικείο άγαλμα και μέσω τριών φωτογραφιών πολαρόιντ αναζητούσαν αγοραστές αντί 300 εκατ. δρχ. τότε. Η πληροφορία είχε φθάσει στα αφτιά της Δίωξης, μόνο που η «αγορά» δεν τελεσφόρησε καθώς οι αρχαιοκάπηλοι, έχοντας προφανώς αντιληφθεί τους αστυνομικούς που τους προσέγγισαν ως αγοραστές, το εξαφάνισαν.

Το ίδιο έτος, ωστόσο, το άγαλμα εμφανίζεται στο Μουσείο Κάρλος. Αναφέρεται μάλιστα ως Μούσα, πιθανώς Τερψιχόρη, με τα στοιχεία «Ελλάδα, τέλη 4ου-μέσα 2ου π.Χ. αιώνα. Μάρμαρο μάλλον της Πάρου». Ουδεμία άλλη πληροφορία το συνοδεύει, αλλά δεν χρειάζεται. Οι φωτογραφίες που κατέχει η Αστυνομία με το άγαλμα της στάνης αποτελούν αδιάψευστο μάρτυρα.

Ούτε ο αρχαιολόγος κ. Χρήστος Τσιρογιάννης, ο οποίος εξέτασε τις πολαρόιντ, είχε άλλωστε αμφιβολία για την ταύτιση του συγκεκριμένου αγάλματος. Ο ίδιος εξάλλου αντιπαρέβαλε και τις δύο άλλες αρχαιότητες του Μουσείου Κάρλος με τα αρχαία που εικονίζονταν σε πολαρόιντ, οι οποίες είχαν κατασχεθεί στη Βασιλεία από Ελβετούς και Ιταλούς αστυνομικούς. Πρόκειται για φωτογραφίες που βρίσκονταν στο αρχείο φωτογραφιών και εγγράφων του Μπεκίνα και αντίγραφά τους είχαν παραδοθεί από το 2006 στις ελληνικές αρχές. Ο πήλινος μινωικός λουτήρας του 14ου π.Χ. αιώνα με την εξαιρετική διακόσμηση, ο οποίος είχε χρησιμοποιηθεί ως σαρκοφάγος, έχει προέλευση μόνο την Κρήτη φυσικά και φέρεται να αγοράστηκε από το μουσείο επίσης το 2002. Όσον αφορά τον ροδιακό πίθο για τον οποίο το μουσείο αναφέρει «Ελλάδα, πιθανώς νησιά, 650-600 π.Χ., από πηλό», πρόκειται επίσης για προϊόν λαθρανασκαφής η απόκτηση του οποίου έγινε, σύμφωνα πάντα με το μουσείο, το 2004. Πέντε φωτογραφίες του όμως είχαν βρεθεί στο αρχείο του Ιταλού αρχαιοκάπηλου, ο οποίος το διακίνησε λαθραία — στοιχείο αδιάσειστο για την παράνομη εξαγωγή του από τη χώρα.

Με αυτά τα ντοκουμέντα έγινε από το ΥΠΠΟ η πρώτη κρούση στο Μουσείο Μάικλ Κάρλος, από πλευράς του οποίου ζητήθηκε να του αποσταλούν όλα τα στοιχεία που είχε η Ελλάδα στη διάθεσή της. Σύμφωνα με πληροφορίες μας, μάλιστα, από τη διεύθυνση του μουσείου είχε αναφερθεί ότι… δεν μπορούσε να βρεθεί ημερομηνία στο πρόγραμμα του διευθυντή προκειμένου να γίνει μια συνάντηση με εκπροσώπους του ελληνικού υπουργείου. Έκτοτε και με την αλλαγή της ηγεσίας του ΥΠΠΟ, όταν τη θέση του Γιώργου Βουλγαράκη κατέλαβε ο Μιχάλης Λιάπης, η υπόθεση της διεκδίκησης φαίνεται να σταμάτησε οριστικώς, παρά τα σχετικά έγγραφα που υπέβαλε το 2007 ο κ. Τσιρογιάννης στο ΥΠΠΟ.

Να σημειωθεί εδώ ότι οι ΗΠΑ δεν έχουν υπογράψει τη σύμβαση της UNESCO για την παράνομη διακίνηση αρχαιοτήτων μετά το 1970, απλώς την έχουν αποδεχθεί, γεγονός που σημαίνει ότι κάθε φορά απαιτείται ειδική διαδικασία —και δικαστική— για τη διεκδίκησή τους. Πολύτιμη γι’ αυτόν τον λόγο υπήρξε η σύμβαση που υπογράφηκε μεταξύ Ελλάδας και ΗΠΑ το 2011 για αυτόματη κατάσχεση ελληνικών αρχαιοτήτων που εισέρχονται στη χώρα ή όπου αλλού εντοπισθούν (αντίστοιχη έχει υπογράψει και η Ιταλία), μόνο που βέβαια αυτό ισχύει από εδώ και πέρα.

Ο Έλληνας της Ατλάντα

Σε έναν Έλληνα παραπέμπει το όνομα του Μουσείου Κάρλος. Πρόκειται για τον επιχειρηματία και φιλάνθρωπο της Ατλάντα Μιχάλη Κάρλος, ο οποίος ως το 2002, που απεβίωσε, ήταν πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου και διευθύνων σύμβουλος της National Distributing Company της Ατλάντας. Όπως αναφέρεται μάλιστα στον ιστότοπο του μουσείου: «Χάρη στη γενναιοδωρία του ίδιου και της συζύγου του Θάλειας δόθηκε από το 1983 η δυνατότητα εντυπωσιακής αύξησης της συλλογής τόσο σε έκταση όσο και ποιότητα με αποτέλεσμα την ευρεία υποστήριξη και αναγνώρισή του».

Σύμφωνα πάντα με το μουσείο εξάλλου, οι συλλογές του με ελληνικά και ρωμαϊκά έργα αρχίζουν χρονολογικά από το 4000 π.Χ. και φθάνουν ως τον 4ο με 5ο αιώνα μ.Χ. Πρόκειται για έργα από χρυσό, άργυρο, ήλεκτρο, χαλκό, μόλυβδο, ελεφαντόδοντο, από ημιπολύτιμους λίθους (όπως κορνεόλη, ορεία κρύσταλλο, γρανάτη), από γυαλί, πηλό και φυσικά από μάρμαρο. Το ίδιο το μουσείο όμως προβάλλει ιδιαίτερα αυτά τα τρία, δηλαδή τη μινωική λάρνακα, τον ροδιακό πίθο και το γυναικείο άγαλμα ανάμεσα στα καλύτερά του.