Έξαρση της αρχαιοκαπηλίας στα βυζαντινά μνημεία παρατηρείται τα τελευταία χρόνια στη Θεσσαλία, με ένα δίκτυο ιερόσυλων να «αδειάζει» και να καταστρέφει στην κυριολεξία, κυρίως τα εξωκλήσια, αποκολλώντας ακόμη και τις τοιχογραφίες τους.

Πρόκειται για δράση ανθρώπων που φαίνεται να έχουν ειδικές γνώσεις για τους βυζαντινούς θησαυρούς μας, αλλά και ειδικές γνώσεις τεχνικών αφαίρεσης εικόνων και τοιχογραφιών, ώστε αυτές να παραμένουν άθικτες και να διατηρούν την αξία τους.

Αλλεπάλληλες κλοπές εκκλησιαστικών κειμηλίων έχει καταγράψει στην περιοχή αρμοδιότητάς της, η 7η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Λάρισας, η προϊσταμένη της οποίας, αρχαιολόγος κ. Σταυρούλα Σδρόλια, διαπιστώνει έξαρσή τους από το 2006 και μετά, υποστηρίζοντας παράλληλα ότι ποτέ άλλοτε στο παρελθόν δεν υπήρξε τέτοια συχνότητα κρουσμάτων κλοπών στα βυζαντινά μνημεία.

Σύμφωνα με την ίδια, κάποιες από τις κλεμμένες εικόνες, βρέθηκαν και με τη συνεργασία της «Interpol», σε γκαλερί του Λονδίνου, όπου πουλήθηκαν από Έλληνα ο οποίος τις εμφάνισε ως οικογενειακά κειμήλια, ενώ κάποιες άλλες στο Μοναστηράκι. Βέβαια ο μεγαλύτερος όγκος των κλεμμένων εικόνων δεν έχει βρεθεί ακόμη και είναι άγνωστο αν κάποια στιγμή αυτοί οι θησαυροί θα επιστρέψουν στον τόπο τους.

Σύμφωνα με την κ. Σδρόλια, κρούσματα κλοπών παρατηρούνται ιδιαίτερα κατά τους χειμερινούς μήνες, σε εξωκλήσια ή σε ναούς μοναστηριών που έχουν εγκαταλειφθεί, όπου οι δράστες μπορούν ανενόχλητοι και με την άνεση του χρόνου, να πράξουν τις ιερόσυλες αυτές πράξεις.

Προκειμένου να προστατευτούν τα εκκλησιαστικά βυζαντινά κειμήλια των χιλιάδων εξωκλησιών που υπάρχουν στη Θεσσαλία, η 7η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Λάρισας έχει προτείνει τόσο στις Μητροπόλεις αλλά και στους ιερείς αντίστοιχα των τόπων όπου αυτά ανήκουν, να γίνει αφαίρεση των εικόνων αξίας από αυτά και να φυλαχθούν σε ασφαλείς χώρους. Όπως δήλωσε η κ. Σδρόλια, η πρόταση αυτή συνάντησε πολλές φορές αντιδράσεις από τις τοπικές κοινωνίες, ενώ οι Μητροπόλεις θα έπρεπε να βρουν έναν ασφαλή χώρο για τη φύλαξή τους.

Μέχρι σήμερα πάντως, φαίνεται να μην έχει γίνει καμία κίνηση φύλαξής τους, ακόμη και μετά τα απανωτά κρούσματα κλοπών.

Υποθέσεις αρχαιοκαπηλίας

Σύμφωνα με την κ. Σδρόλια, οι υποθέσεις αρχαιοκαπηλίας, στην περιοχή αρμοδιότητας της 7ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, τα τελευταία χρόνια είναι οι εξής:

– Στον ιερό ναό του Αγίου Δημητρίου, στην Τσαγκαράδα Πηλίου, το 2006, αφαιρέθηκαν 23 εικόνες από το τέμπλο του ναού, καθώς και φορητές, του 17ου-18ου αιώνα. Κάποιες από αυτές βρέθηκαν να πωλούνται στο Μοναστηράκι, στην Αθήνα.

– Στον ναό Κοίμησης της Θεοτόκου (Παναγία Τουρκογιάννη ή Καλογιάννη) στο Νεοχώρι, Πηλίου, το 2009, εκλάπη επιστύλιο του 17ου αιώνα από το τέμπλο του ναού.

– Στο ναό των Αγίων Αποστόλων Τσαγκαράδας, το 2009, αφαιρέθηκαν 45 εικόνες από το τέμπλο, καθώς και μεμονωμένες. Aπό αυτές δύο έχουν επιστραφεί το 2011 από την «Gallerie Temple» του Λονδίνου, μετά από συνεργασία της Διεύθυνσης Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών του Υπουργείου Πολιτισμού, της Αστυνομίας και της «Interpol».

– Παλαιότερα σε εξωκλήσι της περιοχής της Αγιάς, αρχαιοκάπηλοι αποτοίχισαν βυζαντινές τοιχογραφίες του και ειδικότερα τα πρόσωπα δύο Αγίων. Το συμπέρασμα που βγήκε από αυτή την κλοπή ήταν ότι οι δράστες είχαν τις ειδικές τεχνικές γνώσεις για να αφαιρέσουν με ακρίβεια και χωρίς να καταστρέψουν τις τοιχογραφίες.

Γενικότερα στη Θεσσαλία, κλοπές έγιναν επίσης και στον Αγιο Χαράλαμπο Πετρίλου Καρδίτσας (αρμοδιότητας της 19ης ΕΒΑ), απ’ όπου επίσης επιστράφηκε ένας αριθμός εικόνων που βρέθηκαν στο εξωτερικό.

Να σημειωθεί ότι παλαιότερα συχνές ήταν οι καταστροφές τοιχογραφιών που διαπιστώνονταν σε εξωκλήσια, της ευρύτερης περιοχής μας. Για παράδειγμα μία περίπτωση εξ αυτών ήταν η αφαίρεση των ματιών των Αγίων που απεικονίζονταν σε τοιχογραφίες ενός εξωκλησιού, φαινόμενο που δεν μπορούσε να ερμηνευτεί με την κοινή λογική, παρά μόνο πιθανολογούσαν ότι κάποιοι σκάλιζαν τα μάτια των Αγίων για να αφαιρέσουν το υλικό τους, πιστεύοντας ότι είναι θαυματουργό!

Όσον αφορά στις τιμές πώλησης των βυζαντινών εικόνων, η κ. Σδρόλια μας είπε ότι εξαρτώνται από το μέγεθος και τη χρονολογία δημιουργίας τους. Χαρακτηριστικά ανάφερε: «Μια εικόνα διαστάσεων 40Χ30, του 18ου αιώνα, πουλιόταν σε γκαλερί του Λονδίνου 2.800 ευρώ».