Όποιος έχει τα χρήματα έχει και λόγο επί του περιεχομένου. Ο λόγος για την προγραμματισμένη για το καλοκαίρι έκθεση με θέμα την ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων στο Βερολίνο. Οι διοργανωτές είχαν κατά νου μια κριτική ματιά, έως ότου το Κατάρ ανέλαβε τη χρηματοδότηση της έκθεσης…

«Όλα ξεκίνησαν από τους Έλληνες», γράφει ο Werner Bloch (Deutsche Welle). «Εκείνοι χάρισαν στον κόσμο τους Ολυμπιακούς Αγώνες, και στην έκθεση “Ολυμπία – Μύθος, λατρεία και Αγώνες” η Ελλάδα θα αναλάμβανε ως γενναιόδωρος δανειστής το τμήμα των αρχαίων εκθεμάτων, με 565 πολύτιμα αντικείμενα πολλά εκ των οποίων δεν είχαν ποτέ βγει από την πατρίδα τους». Στη συνέχεια, όμως, το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού δήλωσε αδυναμία χρηματοδότησης. Άρα έπρεπε να βρεθεί καινούριος σπόνσορας. Ο κλήρος έτυχε στο Κατάρ. Παρ’ όλα αυτά, ο τρόπος που συνέβη αυτό οδήγησε σε μια έντονη διαμάχη.

Ομάδα επιστημόνων του Βερολίνου με επικεφαλής τους καθηγητές Bernd Sösemann και Gunter Gebauer είχε ήδη συντάξει κείμενα του καταλόγου της έκθεσης για τους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες (από το 1896 και ύστερα) και επεξεργάζονταν το σκεπτικό της έκθεσης. Τον Μάρτιο του περασμένου έτους, κι ενώ οι επιστήμονες συνεδρίαζαν ακόμη για να οριστικοποιήσουν το σχεδιασμό της, ο διευθυντής του Martin-Gropius-Bau Gereon Sievernich έκανε ένα ταξίδι στον αραβικό κόσμο. Στην Ντόχα, κατόρθωσε να πείσει τον διευθυντή του Ολυμπιακού Μουσείου του Κατάρ Christian Wacker να αναλάβει το σύγχρονο κομμάτι της έκθεσης. «Είναι θαυμάσια ιδέα», όπως είπε ο Sievernich, «να φέρει, τρόπον τινά, το Κατάρ μια έκθεση στο Βερολίνο.

Επιστημονικός σκεπτικισμός ή καλόπιασμα της ΔΟΕ;

Τον ενθουσιασμό του δεν τον συμμερίζονται όλοι. Οι καθηγητές από το Βερολίνο ήθελαν να διοργανώσουν μια συνειδητά κριτική έκθεση που θα άγγιζε θέματα όπως το ντόπινγκ, ο αθλητισμός σε ολοκληρωτικά καθεστώτα, η πολιτικοποίηση των αγώνων και το μποϋκοτάζ, και βρέθηκαν «καπελωμένοι». Δεν θα δουν καν τα κείμενά τους στον κατάλογο της έκθεσης! Εκείνο που φοβούνται κυρίως είναι πως η έκθεση θα καταλήξει σε μια ρηχή επίδειξη εντυπωσιασμού, με την οποία το Κατάρ θέλει να καλοπιάσει τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή. Κι αυτό γιατί το Κατάρ διεκδικεί τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2020.

Σε μια συνέντευξη Τύπου στο Βερολίνο, οι αμφιβολίες και οι φόβοι των επιστημόνων κάθε άλλο παρά διαλύθηκαν. Ναι μεν υπήρξαν υποσχέσεις από πλευράς Christian Wacker (Γερμανός αρχαιολόγος, υπεύθυνος για την υλοποίηση της ανέγερσης μελλοντικού Ολυμπιακού Μουσείου στην Ντόχα) ότι η έκθεση θα αναφερθεί και στις προβληματικές πτυχές των Αγώνων. Αλλά οι υποσχέσεις του αυτές παρέμειναν εξαιρετικά αόριστες: «Δεν γνωρίζουμε ακόμη πώς θα τις παρουσιάσουμε, αλλά θα κινηθούμε προς κάποια κατεύθυνση».

Σε ποια κατεύθυνση όμως; Ο Κατάρ σχεδιάζει να παρουσιάσει σε έξι ενότητες τις 29 θερινές και τις 22 χειμερινές διοργανώσεις Ολυμπιακών Αγώνων ως υπερθέαμα πολυμέσων. Αυτό τουλάχιστον φάνηκε από το πρόγραμμα που ανακοινώθηκε σε συνέντευξη Τύπου στο Βερολίνο. Λόγος πολύς έγινε σε αυτήν για είδη ρουχισμού και προϊόντα merchandising, «από κρύσταλλα μέχρι πορσελάνες, καπέλα, γραβάτες και φουλάρια μέχρι μπρελόκ και σπίρτα με το σύμβολο των Αγώνων». Άρα, στο επίκεντρο της έκθεσης δεν θα τεθεί καμία σκοτεινή πτυχή των Αγώνων, αλλά μάλλον η «φωτεινή», εμπορική πλευρά τους.

Η δύναμη του επενδυτή: Ο θρίαμβος του Κατάρ

Θα μπορούσε να διερωτηθεί κανείς: γιατί να μην δοθεί και στο Κατάρ μια ευκαιρία να παρουσιάσει με κριτικό τρόπο, π.χ., τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1936 στο Βερολίνο – ακόμη και αν στο Βερολίνο υπάρχουν αρκετοί και πολύ ικανοί επιστήμονες για κάτι τέτοιο; Ωστόσο, η υποψία ότι το Κατάρ δεν προσκλήθηκε να συμμετάσχει για λόγους «αξιοκρατικούς», με βάση δηλαδή το κατά πόσον θα ήταν σε θέση να ανταποκριθεί σε ένα απαιτητικό σκεπτικό της έκθεσης, αλλά εξαιτίας της οικονομικής του δύναμης ασφαλώς δεν είναι αβάσιμη. Όταν η ίδια η πραγματοποίηση της έκθεσης διακυβεύτηκε εξαιτίας της οικονομικής αδυναμίας της ελληνικής πλευράς, το Κατάρ ανέλαβε να πληρώσει το λογαριασμό, σώζοντας την κατάσταση. Κι όποιος πληρώνει, έχει και λόγο…

Είναι σαφές ότι το Εμιράτο εξυπηρετεί δικά του συμφέροντα και σκοπούς. Και σίγουρα θα ήταν κανείς αφελής για να μη διακρίνει τον σαφή συσχετισμό μεταξύ της χρηματοδότησης της συγκεκριμένης έκθεσης και της υποψηφιότητας για τη διοργάνωση των Ολυμπιακών του 2020. Ο Gunter Gebauer, κοινωνιολόγος επί του αθλητισμού και καθηγητής Φιλοσοφίας στo Freie Universität του Βερολίνου λέει: «Παρακολουθούμε πώς το Κατάρ εξελίσσεται σε ισχυρό παίκτη στο πεδίο του παγκόσμιου αθλητισμού. Είδαμε πώς κινήθηκε, και πιθανότατα χρημάτισε πρόσωπα, για να φέρει το Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου [του 2022] στο Εμιράτο. Το Κατάρ παίζει ένα συγκεκριμένο ρόλο, με σκοπό να γίνει ισχυρή δύναμη. Όμως στον παγκόσμιο αθλητισμό παίζει έναν άσχημο ρόλο, γιατί με τα πολλά του χρήματα καταστρέφει τα ήθη».

Δημιουργία προηγούμενου;

Το Κατάρ ξεκαθάρισε σε συνέντευξη Τύπου στο Βερολίνο ότι προτίθεται να αποκτήσει κυρίαρχη θέση στην παγκόσμια αγορά, ειδικά σε ό,τι αφορά τις εκθέσεις και την παρουσίαση αθλητικών διοργανώσεων – μεταξύ άλλων, μέσω της ανέγερσης του μεγαλύτερου Ολυμπιακού Μουσείου στον κόσμο, που σε τρία τέσσερα χρόνια αναμένεται να ανοίξει τις πύλες του. «Ξέρουμε πολύ καλά τι κάνουμε και είμαστε σε θέση να παρουσιάσουμε το εκάστοτε υλικό με τρόπο ελκυστικό για το κοινό » δήλωσε ο Christian Wacker, ο οποίος δουλεύει με μια ομάδα 15 επιστημόνων από όλο τον κόσμο. Ορισμένοι από αυτούς φέρεται να έχουν στενές σχέσεις με την ΔΟΕ. Ο Wacker αρνείται να σχολιάσει τη φήμη αυτή.

Ωστόσο, η υπόθεση εγείρει ερωτήματα σε σχέση με την ευρωπαϊκή κουλτούρα εκθέσεων πολιτιστικού περιεχομένου. Στην περίπτωση αυτή, το Gropius-Bau, όπου θα γίνει η έκθεση, χρηματοδοτείται από κρατικά κονδύλια. Φυσικά συνεργάζεται με φορείς και μουσεία από τον παγκόσμιο χώρο. Όμως υπάρχει διαφορά μεταξύ των υπολοίπων συνεργασιών (π.χ. το Κέντρο Πομπιντού ή το Βρετανικό Μουσείο) και της «συνεργασίας» με το Κατάρ. Είναι η πρώτη φορά που χώρα του εξωτερικού επεμβαίνει άμεσα και απερίφραστα στο ίδιο το σκεπτικό μιας έκθεσης που θα πραγματοποιηθεί στη γερμανική πρωτεύουσα, ορίζοντας το περιεχόμενό της.

Τι σημαίνει αυτό για τις εκθέσεις που θα πραγματοποιούνται στο μέλλον στην Ευρώπη, όταν επιτρέπεται σε εξω-ευρωπαϊκές χώρες να επιβάλλουν τη θέση τους σε πολιτιστικά γεγονότα και μάλιστα σε κτίρια δημόσια όπως είναι το Gropius-Bau; Ο Gunter Gebauer θεωρεί πως πρόκειται για κακό οιωνό σε σχέση με τις μελλοντικές εξελίξεις. Κι αυτό γιατί στην ουσία ξεπουλιέται η επιστήμη.