Ιερουσαλήμ. Ιερή πόλη για τρεις θρησκείες και σημείο αναφοράς για το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου. Αν κανείς κοιτάξει έναν χάρτη του παλιού τμήματός της, της ιστορικής Παλιάς Πόλης, θα χαθεί στα στενά, φιδογυριστά σοκάκια που ταξιδεύουν τον επισκέπτη (προσκυνητή, περιηγητή, τουρίστα) σε άλλη εποχή. Μια προσεκτική ματιά όμως αξίζει για να διαπιστώσει κανείς κάτι: ανάμεσα στον λαβύρινθο, ένα μικρό τμήμα της Παλιάς Πόλης αποτελείται από ευθείες οδούς που θυμίζουν το «ιπποδάμειο» αλλά και το ρωμαϊκό πολεοδομικό σύστημα και που τέμνουν την πόλη από την ανατολή στη δύση και από τον βορρά στο νότο. Μια τέτοια οδός άλλωστε είναι και η Οδός του Μαρτυρίου, η πασίγνωστη Via Dolorosa. Γιατί όμως αυτή η τάξη ξαφνικά μέσα σε έναν τέτοιο λαβύρινθο;

Πρόκειται για τον πυρήνα της παλιάς πόλης, όπως διαμορφώθηκε όχι κατά την εβραϊκή, χριστιανική ή ισλαμική περίοδο της πόλης αλλά επί ρωμαϊκής κατάκτησης, εξηγούν οι αρχαιολόγοι. Μιλούν μάλιστα για την εποχή μετά την καταστροφή του Δεύτερου Ναού, το 70 μ.Χ. και συνδέουν τη ρωμαϊκή αυτή κατοίκηση με την περιβόητη για το Ισραήλ Aelia Capitolina.

Για τους Εβραίους η Aelia Capitolina είναι μια καταραμένη πόλη που αντιστοιχεί σε μια μαύρη περίοδο για την ιστορία τους. Πρόκειται για την πόλη που έχτισαν οι Ρωμαίοι μετά την καταστροφή του Δεύτερου Ναού, στα ερείπια της εβραϊκής πόλης, κατασκευάζοντας μάλιστα στα ερείπια του Ναού έναν δικό τους, ρωμαϊκό ναό. Είναι γνωστό ότι η πόλη θεμελιώθηκε μεταξύ του 130 και 140 μ.Χ. από τον Αδριανό, ενώ μετά το 135 δεν επιτρεπόταν να μπουν Εβραίοι στην πόλη. Οι πιο σημαντικοί κάτοικοί της έτσι ήταν οι στρατιώτες της 10ης Λεγεώνας που παρέμειναν τελικά για 200 χρόνια.

Οι πρώτοι Εβραίοι αρχαιολόγοι του Ισραήλ μάλιστα δεν ήθελαν να ασχολούνται μαζί της: έβρισκαν πιο ιδεαλιστική τη μελέτη της περιόδου του Δευτέρου Ναού και ονειρεύονταν να ανασκάψουν τα ερείπιά του. Έτσι, αν και έχουν πραγματοποιηθεί μαζικές ανασκαφές από το 1967, η περιοχή της Aelia Capitolina είχε μείνει απείραχτη. Μετά τη δεκαετία του ’90 όμως, ανασκαφές έδειξαν ότι και πιο μεγάλη ήταν από όσο πιστευόταν αλλά και ότι η επίδρασή της στην πολεοδομική ανάπτυξη της Ιερουσαλήμ των επόμενων αιώνων ήταν τεράστια. Μέχρι στιγμής, τέσσερις εκτεταμένες ανασκαφές έχουν πραγματοποιηθεί στην Παλιά Πόλη αλλά , καθώς είναι ως επί το πλείστον σωστικές, προβλέπεται η Aelia Capitolina  να καλυφθεί και πάλι με νέα κτίρια.

Στα σημαντικότερα ευρήματα από τις ανασκαφές αυτές περιλαμβάνονται ένα μεγαλειώδες ρωμαϊκό λουτρό, μια γέφυρα που οδηγούσε στο Όρος του Ναού – και που ταυτοποιήθηκε ως ρωμαϊκή και όχι της εποχής του Δεύτερου Ναού – αλλά και η αρχή και το τέλος ενός μεγάλου εμπορικού δρόμου με ερείπια μαγαζιών κατά μήκος. Αυτός ήταν και ο «Cardo», ο κεντρικός άξονας που διέσχιζε την πόλη από Βορρά προς Νότο κατά τη ρωμαϊκή πολεοδομία. Αξίζει να σημειωθεί ότι στα δύο τμήματα του δρόμου που έχουν έρθει στο φως,  σχεδιάζουν την ανέγερση δικών τους κτιρίων δύο ισχυρές πολιτιστικές οργανώσεις: το Western Wall Heritage Foundation (γνωστό για τη στήριξη ανασκαφών των Στοών της Ιερουσαλήμ) σχεδιάζει να ανεγείρει μεγάλο κτίριο με την ονομασία Core House  ενώ αντίστοιχα η Elad υπολογίζει να κατασκευάσει Κέντρο Επισκεπτών.

Μέχρι στιγμής πάντως, όλοι οι ερευνητές συνηγορούν στο ότι η Aelia Capitolina ήταν υποδειγματικά σχεδιασμένη, κάτω από αυτοκρατορική εποπτεία. Αντί για ένα απλό κέντρο εγκατάστασης μιας λεγεώνας, επρόκειτο για σημαντική πόλη με μνημειακές πύλες, ναούς, αγορά και λουτρά, την  οποία μια νέα ελίτ αξιωματικών και ελεύθερων στρατιωτών κατέστησαν ιδιαίτερα ακμάζουσα.