Τα ανασκαφικά ευρήματα της Κοιλάδας των Τεμπών και το μέλλον της ήταν το θέμα ημερίδας που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα στο Διαχρονικό Μουσείο της Λάρισας, φέρνοντας στο φως σημαντικά στοιχεία που προέκυψαν μετά τη διάνοιξη της σήραγγας των Τεμπών και ανοίγοντας την αυλαία των εκδηλώσεων για το 2012 στο Διαχρονικό Μουσείο.

Αρχαιολόγοι, ερευνητές αλλά και το Σωματείο «Δρυάς» αναφέρθηκαν σε όλα όσα έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια, ενώ όπως τονίστηκε στη διάρκεια της ημερίδας στόχος είναι στις ανασκαπτόμενες αρχαιότητες να δημιουργηθεί ένας νέος επισκέψιμος χώρος, στον οποίο θα μπορεί ο επισκέπτης να ενημερωθεί για τον ιστορικό ρόλο και την πολιτική σημασία του περάσματος των Τεμπών, αλλά και των άλλων φυσικών περασμάτων που συνδέουν τη Μακεδονία με τη Θεσσαλία. Το Σωματείο «Δρυάς» που φέτος συμπληρώνει 10 χρόνια ζωής επανήλθε στο θέμα της φυσικής αξιοποίησης και ανάδειξης της Κοιλάδας, με 10 προτάσεις-στάσεις Πολιτισμού που απαιτούν μονάχα βούληση και ελάχιστο κόστος.

Τα ανασκαφικά ευρήματα

Η προϊσταμένη της ΙΕ′ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Λάρισας, κ. Ανθή Μπάτζιου, παρουσίασε στο κοινό τα ευρήματα που ήρθαν στο φως με το νέο έργο της ΠΑΘΕ και τη διάνοιξη της σήραγγας, επισημαίνοντας ότι παρά τις δυσκολίες που υπάρχουν, οι εργαζόμενοι των δυο Εφορειών προσπαθούν να ανεβάζουν την ποιότητα και την ποσότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών τους πολύ πέραν των συμβατικών καθηκόντων τους. Οι δυο Εφορείες έχουν προετοιμάσει τις μελέτες και υλοποιούν έργα περίπου 10 εκατομμυρίων ευρώ από το ΕΣΠΑ.

Παράλληλα αρχαιολόγοι και αρχιτέκτονες μηχανικοί προετοιμάζουν και νέες μελέτες για αρχαιολογικές συλλογές και για μνημεία, οργανώνουν εκδηλώσεις και συμμετέχουν με ανακοινώσεις σε συνέδρια για την προώθηση της μελέτης και της έρευνας των αρχαιολογικών χώρων και των μνημείων της Περιφερειακής Ενότητας Λάρισας. «Η ανάδειξη και η προβολή των αρχαιοτήτων στην Περιφερειακή Ενότητα Λάρισας τα επόμενα δύο χρόνια μέσα από την έκθεση του Διαχρονικού Μουσείου Λάρισας, σε συνδυασμό με όλα τα έργα που εκτελούνται παράλληλα μέσω του προγράμματος ΕΣΠΑ στο Αρχαίο Θέατρο, στην Παλιόσκαλα στη λίμνη Κάρλα, στην Κραννώνα, στα Φάρσαλα, στο Κάστρο της Βελίκας και στο Πύθιο θα δημιουργήσουν νέους πόλους επισκεψιμότητας και εκπαίδευσης. Σ’ αυτούς ευελπιστούμε να προστεθεί ο χώρος των ανασκαφών κατά μήκος του άξονα της ΠΑΘΕ στην είσοδο της κοιλάδας των Τεμπών, επειδή συνδυάζει τη διαχρονικότητα με την εύκολη προσβασιμότητα και θα αποτελέσει αντικείμενο μελέτης από πλευράς των δυο συναρμόδιων Εφορειών, ούτως ώστε να αναδειχθούν οι ανασκαπτόμενες αρχαιότητες και να δημιουργηθεί ένας νέος επισκέψιμος χώρος, στον οποίο θα μπορεί ο επισκέπτης να ενημερωθεί για τον ιστορικό ρόλο και την πολιτική σημασία του περάσματος των Τεμπών, αλλά και των άλλων φυσικών περασμάτων που συνδέουν τη Μακεδονία με τη Θεσσαλία τη σχέση του με τη θρησκεία του Πύθιου Απόλλωνα αλλά και όλες τις λατρείες που είτε μαρτυρούνται από πηγές, είτε τεκμηριώνονται για πρώτη φορά σ’ αυτές τις ανασκαφές αλλά και την αρχαία τεχνολογία με την ύπαρξη του αρχαίου λατομείου στη θέση Χράπες», τόνισε μεταξύ άλλων η κ. Ανθή Μπάτζιου.

Στη συνέχεια ο ερευνητής κ. Νίκος Παπαθεοδώρου αναφέρθηκε στο πέρασμα των περιηγητών από την ιστορική κοιλάδα, παρουσιάζοντας τις εντυπώσεις τους όπως κατεγράφησαν στην ιστορία, ενώ παράλληλα σημείωσε ότι κατά τους χρόνους της τουρκοκρατίας, το κύμα των περιηγητών προς τα Τέμπη αυξήθηκε. «Η αναγέννηση στη Δύση είχε φέρει σημαντική πολιτιστική αφύπνιση, είχε προάγει την πνευματική ανάπτυξη στα γράμματα και τις επιστήμες και μέσα απ’ αυτή την ανάπτυξη οι κάτοικοί της ανακάλυψαν τους αρχαίους πολιτισμούς της ανατολής. Ήταν επόμενο ο δρόμος προς την Ελλάδα, τη σπουδαιότερη χώρα του αρχαίου μνημειακού πλούτου, να γίνει το όνειρο πολλών μορφωμένων και πνευματικά ανήσυχων Ευρωπαίων. Ήταν κυρίως εκείνοι που τους οδηγούσε η φλογερή ελληνολατρία στη χώρα μας. Η παρουσία τους στην περιοχή ουσιαστικά ήταν ένα προσκύνημα και πάνω απ’ όλα ένα ταξίδι στη μνήμη, την ιστορία της Κοιλάδας και τους μύθους που την περιέβαλαν. Ήθελαν να περιηγηθούν στο μαγευτικό περιβάλλον των Τεμπών, να θαυμάσουν τον απρόσιτο Όλυμπο και να αντικρίσουν από μακριά την κατοικία των δώδεκα θεών. Το ταξίδι αυτό στα Τέμπη γινόταν κυρίως από ονειροπόλους περιηγητές, εμποτισμένους από τη φαντασία του αρχαίου κάλλους. Πολλοί απ’ αυτούς όταν επέστρεφαν στις πατρίδες τους πλημμυρισμένοι από εντυπώσεις, καταγίνονταν με τη λογοτεχνική καταγραφή των αισθητικών και συναισθηματικών εμπειριών από την ονειρική πεζοπορία στις όχθες του Σαλαμπριά, μέσα στην Κοιλάδα. Και μάλιστα από τις αρχές του 16ου αιώνα τα κείμενά τους συνοδεύονταν και από χαρακτικά των Τεμπών, τα οποία απεικόνιζαν την ομορφιά της Κοιλάδας, πραγματική ή φανταστική άσχετο, και πρόσφεραν στον αναγνώστη κάποια εικόνα διαφορετικής κάθε φορά αισθητικής πληρότητας» πρόσθεσε μεταξύ άλλων.

Ο αρχαιολόγος της ΙΕ′ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, κ. Γιώργος Τουφεξής, έκανε ένα ανασκαφικό οδοιπορικό στην Κοιλάδα των Τεμπών με παράλληλη παρουσίαση εικόνων των ευρημάτων, με ιδιαίτερη αναφορά στις σωστικές ανασκαφικές έρευνες που διενεργήθηκαν από την ΙΕ’ ΕΠΚΑ από το 2009 μέχρι το 2011 στο Μακρυχώρι, στη θέση «Φύλλα Γκιόλια» στην έξοδο των Τεμπών, καθώς και στη θέση «Χάνι της Κοκκώνας», όπου οι έρευνες συνεχίζονται μέχρι σήμερα. Όπως τόνισε με αφορμή την κατασκευή των πλευρικών διοδίων Μακρυχωρίου στο πλαίσιο της κατασκευής της νέας εθνικής οδού Αθηνών-Θεσσαλονίκης (ΠΑΘΕ), εντοπίστηκαν το χειμώνα του 2009, 7 τάφοι μυκηναϊκής περιόδου.

Ιδιαίτερης σημασίας είναι ο κτιστός τάφος, τμήμα του οποίου καταστράφηκε από τις εργασίες του εκσκαπτικού μηχανήματος. Περιείχε 10 ταφές, οι οποίες δεν είναι σύγχρονες μεταξύ τους. Σε κάθε νέα ταφή παραμέριζαν τα οστά του προηγούμενου σκελετού σε μια άκρη του τάφου και τοποθετούσαν το νέο νεκρό. Επομένως, ο τάφος χρησιμοποιήθηκε για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, γεγονός που αποδεικνύεται και από τα ευρήματα τα οποία εκτείνονται χρονικά σε τρεις αιώνες, από τα τέλη του 15ου αι. έως τις αρχές του 12ου αι. π.Χ.

Στο σημείο αυτό υπογράμμισε πως τόσο οι τύποι των τάφων όσο και τα σχήματα και η διακόσμηση των αγγείων παραπέμπουν στην τοπική θεσσαλική παράδοση. Ακόμη, ο κ. Τουφεξής μίλησε για την ανασκαφή που πραγματοποιείται από το 2008 στη θέση «Χάνι της Κοκκώνας», η οποία βρίσκεται στη δεξιά όχθη του Πηνειού και νότια της εθνικής οδού Αθηνών-Θεσσαλονίκης, στο τελευταίο πλάτωμα πριν ξεκινήσουν τα στενά των Τεμπών, ενώ ιδιαίτερη αναφορά έκανε σε δύο ευρήματα, την προτομή της Αρτέμιδος και μία ενσφράγιστη κεραμίδα, τονίζοντας τα εξής: «Σε ένα τμήμα κεραμίδας (στρωτήρας) εντοπίστηκε κυκλικό σφράγισμα όπου μπορούμε να διαβάσουμε ΘΕΟΦΑΝΗΣ:ΔΕΟ. Παρόμοια κεραμίδα με το ίδιο όνομα Θεοφάνης εντοπίστηκε στους Γόννους. Προτομή Αρτέμιδος, ύψους περίπου 30 εκ. του 4ου αι. π.Χ. εντοπίστηκε σε μια περιοχή που δεν είναι ακόμη σαφές εάν ήταν υπαίθρια ή στεγασμένη. Εικονίζεται η κατενώπιον μορφή της Αρτέμιδος, από το ύψος των γονάτων μέχρι και την κεφαλή, με κοντό χιτωνίσκο. Στο δεξί της χέρι φέρει μικρό ελάφι, ενώ το αριστερό το έχει σηκωμένο ψηλά, σαν να κρατούσε κάτι, όπως σκήπτρο. Η Άρτεμις περιβάλλεται από ένα καμπύλο πλαίσιο. Στο πίσω μέρος φέρει οπή ανάρτησης. Παρόμοια προτομή έχει εντοπιστεί στην περιοχή του Ομολίου, ως κτέρισμα». Ο αρχαιολόγος παρουσίασε με κάθε λεπτομέρεια στο κοινό τα ευρήματα που έχουν προκύψει από τις ανασκαφικές έρευνες και κλείνοντας την ομιλία του υπογράμμισε ότι η ύπαρξη των ευρημάτων επιβεβαιώνει την αξία της Κοιλάδας των Τεμπών της οποίας η ομορφιά παραμένει αναλλοίωτη από την αρχαιότητα.

Η αρχαιολόγος, αναπληρώτρια προϊσταμένη της 7ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, κ. Σταυρούλα Σδρόλια επικεντρώθηκε στα τρία βυζαντινά συγκροτήματα που βρέθηκαν στη θέση «Χάνι της Κοκκώνας». Στο ψηλότερο επίπεδο της θέσης αυτής, οι αρχαιότητες αποτελούν τμήμα παλαιοχριστιανικού οικισμού, ενώ στο χαμηλότερο επίπεδο και δίπλα στην εθνική οδό ανήκουν στη μεσοβυζαντινή περίοδο (9ος-10ος αι.).

«Αρχίζοντας από το πλάτωμα της κορυφής του υψώματος, ανασκάφηκε τμήμα νεκροταφείου από 5 τάφους. Παρουσιάζουν δύο φάσεις ταφής, μια παλαιότερη του 4ου αι., που συνοδεύεται από νομισματικούς θησαυρούς και μια κύρια, της εποχής του Ιουστινιανού. Τα παραπάνω λείψανα βρίσκονταν πάνω στον άξονα της νέας εθνικής οδού, γι’ αυτό και απομακρύνθηκαν με έγκριση του Υπουργείου, λόγω της αποσπασματικής τους διατήρησης. Τμήμα τους έχει μεταφερθεί στον αύλειο χώρο του Διαχρονικού Μουσείου Λάρισας. Το δεύτερο κτιριακό συγκρότημα εντοπίσθηκε περίπου 80 μ. δυτικότερα των παραπάνω λειψάνων.

Το μακρόστενο σχήμα του κτιρίου αυτού και η θέση του, στη δυτική έξοδο των Τεμπών, και δίπλα στο δρόμο, ευνοούν την υπόθεση της ταύτισής του με πανδοχείο των βυζαντινών χρόνων, κτισμένο στη θέση ρωμαϊκού σταθμού.

Ένα ακόμη κτίριο βρέθηκε στα ανατολικά του πανδοχείου και σε απόσταση 15 μ. από αυτό. Πρόκειται για βυζαντινό ναό. Βρέθηκαν ίχνη από δύο κτιστές τράπεζες Ιερού Βήματος, τόσο στην κεντρική κόγχη όσο και στη νότια, δείγμα ότι υπήρχε στην τελευταία διαμορφωμένο παρεκκλήσιο. Στο περίστωο και στον περιβάλλοντα χώρο ανασκάφηκαν πολλοί τάφοι, αρκετοί από τους οποίους είναι επιμελημένης κατασκευής, γεγονός που δείχνει ότι το κοιμητήριο είχε οργάνωση και διάρκεια. Οι τάφοι απλώνονται στη δυτική και τη βόρεια στοά και επεκτείνονται επίσης σε όλο τον περιβάλλοντα χώρο του ναού, όπου έχουν εντοπισθεί μέχρι σήμερα 50 τάφοι, ενώ η ανασκαφή συνεχίζεται. Οι τάφοι του εξωτερικού χώρου έχουν λιγότερο επιμελημένη μορφή και πιο ελεύθερη διάταξη, ενώ οι πολλαπλές ταφές και η συχνή παρουσία μικρών παιδιών μπορούν να αποδοθούν σε επιδημία ή άλλη καταστροφή.

Από τα λιγοστά ευρήματα των τάφων φαίνεται ότι χρονολογούνται στον 12ο αιώνα, ενώ ο ναός μπορεί να τοποθετηθεί στην αμέσως προγενέστερη περίοδο», σημείωσε χαρακτηριστικά η κ. Σδρόλια, ενώ τόνισε ότι όλα αυτά αναφέρονται με επιφύλαξη διότι η ανασκαφή δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί ούτε έχει προχωρήσει η μελέτη του υλικού. Ακόμη αναφορά έκανε στο Κάστρο της Ωριάς που βρίσκεται στο στενότερο σημείο της κοιλάδας.

Κλείνοντας, η κ. Σδρόλια μίλησε για τη σημασία των βυζαντινών κτιρίων που παρουσιάσθηκαν και σώζονται σε καλή κατάσταση δίπλα στο ελληνιστικό ιερό. «Η θέση του ευρήματος έξω από την κύρια πορεία της νέας εθνικής οδού και δίπλα στην παλιά καθιστά το σύνολο εύκολα προσβάσιμο στο κοινό με μια απλή μελέτη ανάδειξης. Πιστεύουμε ότι θα πρέπει να αξιοποιηθεί σ’ αυτά τα πλαίσια προσφέροντας στον επισκέπτη μια ενδιαφέρουσα εικόνα των Τεμπών του παρελθόντος και λειτουργώντας ως αντιστάθμισμα της αλλοίωσης του τοπίου που προκαλείται από το οδικό έργο» είπε χαρακτηριστικά.

Η ημερίδα ξεκίνησε με χαιρετισμό του προέδρου του Σωματείου «Δρυάς», κ. Αστέριου Χλωρού ο οποίος τόνισε ότι είναι επιτακτική ανάγκη η πολιτιστική, περιβαλλοντική και αισθητική ανάδειξη της κοιλάδας των Τεμπών. Αναφερόμενος, στη 10χρονη πορεία της «Δρυάς» εξέφρασε την ικανοποίησή του για όλα όσα έχει κατορθώσει, αναφέροντας ενδεικτικά τη διάσωση των ερειπωμένων κτισμάτων του παλαιού σιδηροδρομικού σταθμού Τεμπών, τη διάσωση του μεγαλύτερου πετρογέφυρου της Ελλάδας στον Πηνειό και την έκδοση έξι βιβλίων για τη διάσωση και προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς των πρώην Δήμων Κάτω Ολύμπου και Γόννων.