Σε ποιον ανήκουν τα ανθρώπινα οστά ηλικίας 10.000 ετών που ανέσκαψαν οι αρχαιολόγοι στις ΗΠΑ; Σύμφωνα με μια νέα οδηγία, πρέπει όλα να παραδοθούν στους ιθαγενείς κατοίκους της χώρας. Οι επιστήμονες φοβούνται ότι έτσι θα καταστεί αδύνατο μέρος της έρευνας.

Όταν οι αρχαιολόγοι, τέσσερις δεκαετίες πριν στην Καλιφόρνια, έφεραν στο φως ανθρώπινα σκελετικά κατάλοιπα ηλικίας 10.000 ετών, ο ενθουσιασμός τους ήταν μεγάλος. Τα οστά υπόσχονταν νέα στοιχεία για την ιστορία των πρώτων κατοίκων της Βόρειας Αμερικής. Μέχρι που ξέσπασε έριδα γύρω από τα απολιθώματα που βρέθηκαν το 1976: Η Kumeyaay Nation [Οι Κουμιάι είναι ιθαγενείς Αμερικανοί που ζουν στις νοτιοδυτικές πολιτείες των ΗΠΑ και στο Μεξικό], ένωση Αμερικανών ιθαγενών, ζήτησε να της παραδοθούν τα σκελετικά κατάλοιπα, τα οποία σε δύο τουλάχιστον περιπτώσεις ανήκουν σε προγόνους τους. Ίσχυε όμως το ίδιο για όλα τα οστά;

Σκοπός της οδηγίας που πρόσφατα εκδόθηκε είναι να εμποδίσει παρόμοιες έριδες στο μέλλον. Στο πλαίσιο της οδηγίας εξετάζεται και η πιθανή συγγένεια των ανθρώπων, των οποίων τα σκελετικά κατάλοιπα έρχονται στο φως, με σύγχρονους πληθυσμούς. Ενώ μέχρι τώρα, η επιστροφή οστών ήταν επιβεβλημένη όταν υπήρχε βεβαιωμένη σύνδεση των καταλοίπων με κάποιον από τους σημερινούς πληθυσμούς.

Εξαιτίας αυτής της νέας νομοθετικής ρύθμισης, οι ενώσεις ιθαγενών, όπως η Kumeyaay Nation, δικαιούνται το μεγαλύτερο μέρος των σκελετικών καταλοίπων περίπου 160.000 ατόμων, τα οποία φυλάσσονται αυτή τη στιγμή σε πανεπιστήμια, μουσεία και κρατικές υπηρεσίες. Τα ινστιτούτα που έχουν στην κατοχή τους τέτοια κατάλοιπα υποχρεούνται να έρθουν σε επαφή με τους ιθαγενείς πληθυσμούς, από τους οποίους προέρχονται τα οστά και να επιστρέψουν τα ευρήματα, εάν ζητηθεί κάτι τέτοιο από τους ιθαγενείς.

Πολλά πανεπιστημιακά ιδρύματα έχουν ήδη ξεκινήσει να «χτενίζουν» τις συλλογές τους, και ορισμένα έχουν κιόλας προχωρήσει σε επιστροφές.

«Για ανθρώπους πρόκειται! Όχι για αντικείμενα!»

Οι ενώσεις ιθαγενών πληθυσμών χαιρετίζουν τη νέα οδηγία. Ισχυρίζονται ότι βάζει τέλος σε ένα μακρύ και οδυνηρό κεφάλαιο της ιστορίας, στο οποίο οι τυμβωρύχοι έκλεβαν ανενόχλητοι οστά και τα ανθρώπινα κατάλοιπα κατέληγαν σε σκονισμένες αποθήκες. «Για ανθρώπους πρόκειται!» είπε ο Louis Guassac της ένωσης των Kumeyaay. «Όχι για αντικείμενα. Κι αυτό δεν το κάνεις με ανθρώπους, ασχέτως του πόσο παλιά είναι τα κατάλοιπά τους».

Ορισμένοι ανθρωπολόγοι φοβούνται ότι η οδηγία θα περιορίσει σημαντικά την έρευνα. Μελέτες σχετικά με τις μεταναστεύσεις των ιθαγενών, την υγεία τους ή τον τρόπο διατροφής τους, λένε οι ανθρωπολόγοι, πολύ δύσκολα θα διενεργούνται στο μέλλον. «Το δημόσιο και επιστημονικό ενδιαφέρον δεν παίζουν πια κανένα ρόλο», διαμαρτύρεται για παράδειγμα ο Keith Kintigh του Πανεπιστημίου της Αριζόνα.

Το ίδιο και η Mari Lyn Salvador του Μουσείου του Πανεπισημίου της Καλιφόρνια (Berkeley) υπογραμμίζει τη σπουδαιότητα της έρευνας των σκελετικών καταλοίπων. Μέσω αυτής, οι επιστήμονες μπορούν, π.χ., να κατανοήσουν την ιατρική του παρελθόντος αλλά και την ιστορία διαφόρων ασθενειών. «Τα ερευνητικά συμπεράσματα μπορεί να είναι σημαντικά και για τους ίδιους τους ιθαγενείς» λέει η διευθύντρια του μουσείου.

Η Kumeyaay Nation, όπως και να ’χει, θέλει να πάρει πίσω τα σκελετικά κατάλοιπα που ήρθαν στο φως το 1976 στην Καλιφόρνια – και, σύμφωνα με τον εκπρόσωπό της Guassac, να τους αποδώσει το σεβασμό που τους αξίζει. Υπάρχει μία πιθανότητα τα οστά να επαναταφούν.