Μόλις φτάσεις στο Μουσείο της Περγάμου και πρωτοαντικρίσεις αυτόν τον θηριώδη σιδερένιο κύλινδρο που κρύβει τον τελευταίο καιρό την αρχοντική είσοδο του επιβλητικού μεγάρου των αρχών του 20ού αιώνα, αναρωτιέσαι τι ακριβώς έρχεται να δει όλος αυτός ο κόσμος που δεν το είχε δει ως σήμερα: περίπου 300 χιλιάδες άνθρωποι στάθηκαν στην ουρά το τελευταίο δίμηνο για να θαυμάσουν το «Πανόραμα της Περγάμου» και τη νέα έκθεση που συμπληρώνει τη μόνιμη συλλογή του ιστορικού κτιρίου, που κυριαρχεί στο Νησί των Μουσείων στο Βερολίνο.

Απέναντι, στο μεγάλο πάρκο που οδηγεί στην Αλεξάντερπλατς, λειτουργούν με χριστουγεννιάτικες υπερωρίες ένας μεγάλος γύρος για τα παιδιά και ένα χωριό με ξύλινα σπιτάκια, που πουλάνε λαϊκά χειροτεχνήματα, ζαχαρωτά και προπαντός τροφαντά λουκάνικα. Τέτοια καταναλωτικά χωριά έχουν στηθεί, όπως κάθε Χριστούγεννα, και σε άλλες πλατείες της γερμανικής πρωτεύουσας, αν βιάζεσαι να αναπληρώσεις τις θερμίδες που χάνεις στα μουσεία και τις βόλτες. Ειδικά στο «Πανόραμα» χάνεις λίγο περισσότερες.

Αυτός ο κύλινδρος, ύψους 25 μέτρων, είναι βέβαια μυστηριώδης και εντυπωσιακός. Αλλ’ ακόμα κι όταν πληρώνεις το εισιτήριο και ανεβαίνεις τα σιδερένια σκαλοπάτια στο εσωτερικό του, παρατηρώντας τις ραφές των ηλεκτροκολλήσεων στις κυρτές λαμαρίνες που σε περικυκλώνουν, θεωρείς πιθανότερο ότι θα μοιραστείς τη σπάνια εμπειρία ενός μεσαιωνικού βασανιστηρίου από τη μεριά του θύματος, παρά ότι θα απολαύσεις ένα σύγχρονο υπερθέαμα. Ώσπου βγαίνεις διστακτικά στο εσωτερικό μπαλκόνι. Αν φοβάσαι τα ύψη, το βήμα σου δειλιάζει. Η ματιά σου, όμως, χάνεται κιόλας σε μια τεράστια ταπετσαρία ύψους 25 και περιμέτρου 103 μέτρων, που ορθώνεται γύρω σου αναπαριστώντας σε 360 μοίρες με χρώματα, φως και μουσική τη ζωή στην αρχαία πόλη της Περγάμου. Στο βάθος το δάσος ρίχνει τις σκιές του και ακούγονται αόρατα πουλιά. Κι εδώ, μπροστά, εκτυλίσσεται μια γιορτή για τον Διόνυσο, ενώ πιο κει ο αυτοκράτορας επισκέπτεται ένα οικοδομικό έργο και παρέες πολιτών παρακολουθούν τους γλύπτες στο εργαστήριό τους ή κουβεντιάζουν στα σοκάκια.

Είναι εντυπωσιακός ο βωμός της Περγάμου, που κυριαρχεί στο μουσείο, με την ατέρμονη μάχη Θεών και Γιγάντων να κρατάει ζωντανό το μάρμαρο τόσους αιώνες. Αλλ’ αυτό τον καιρό κερδίζει τα βλέμματα η προοπτική, ζωγραφική, αναπαράστασή του στο «Πανόραμα». Το φως αλλάζει αναπαριστώντας τη ζωή ενός 24ωρου και η μουσική του κινηματογραφικού συνθέτη Ερίκ Μπαμπάκ συνοδεύεται από τους καθημερινούς ήχους μιας αρχαίας πόλης του 129 π.Χ. στη Μικρά Ασία.

Δικαιολογημένα χαμογελούσε περήφανος στα εγκαίνια ο Γιαντεγκάρ Ασίζι, που φιλοτέχνησε αυτό το θέαμα, αλλά σίγουρα δεν θα ήταν τόσο πειστικό χωρίς τη συνεργασία των επιστημόνων της Συλλογής Κλασικών Αρχαιοτήτων και του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου. Οι ίδιοι έχουν επιμεληθεί την έκθεση, που αποτελεί τον φετινό χειμώνα το δεύτερο δέλεαρ του Μουσείου της Περγάμου. Σε 4.000 τ.μ. παρουσιάζονται περίπου 450 εκθέματα, πολλά μάλιστα πρώτη φορά: γλυπτά, μωσαϊκά, νομίσματα, κεραμικά, μεταλλικά αντικείμενα που προέρχονται από συλλογές απ’ όλη την Ευρώπη.

Όμως αρχαία είναι μόνο τα ευρήματα. Ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζονται είναι καινούριος, εντελώς ασυνήθιστος για αρχαιολογικό μουσείο: Μια προτομή του Αλεξάνδρου φιγουράρει μπρος σ’ ένα έντονο κόκκινο ταμπλό, αντάξιο ενός Λένιν, ενώ μια σειρά από αγαλματίδια είναι παραταγμένα πάνω σε μια λαχανί επιφάνεια. Κασόνια τοποθετημένα έτσι που να μοιάζουν ότι μόλις έφτασαν με πλοίο, ιδιαίτεροι φωτισμοί, πίνακες, ιστορικές φωτογραφίες, ημερολόγια ανασκαφής και άλλα ντοκουμέντα σού δίνουν την εντύπωση ότι, αν ζητήσεις ξεναγό, θα παρουσιαστεί ο Ιντιάνα Τζόουνς. Από τα πιο ευφάνταστα ευρήματα, ένα μικρό δωμάτιο όπου οι τοίχοι είναι από πάνω μέχρι κάτω γραμμένοι με ολόκληρο το μυθολογικό γενεαλογικό δέντρο: από το Χάος και τη Γαία ως τις Αμαζόνες με προνοητική αλφαβητική σειρά και όλο το σόι των ολυμπίων θεών και άλλους ημιθέους βεβαρημένου ψυχισμού.

Σε άλλες αίθουσες συνεχίζεται και η έκθεση που γιορτάζει 50 χρόνια δραστηριότητας του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου στην Τεχεράνη. Δικαιολογημένο το ενδιαφέρον, αφού το Μουσείο της Περγάμου έχει τόσα ευρήματα από την Περσέπολη, που θα ζήλευε και ο λόρδος Ελγιν.

Όμως, εκτός από την κλασική τέχνη, υπάρχει και η κουλτούρα της καθημερινότητας. Και αυτή είναι το αντικείμενο του βερολινέζικου Μουσείου των Ευρωπαϊκών Πολιτισμών, που άνοιξε και πάλι πριν από λίγες μέρες τη μόνιμη συλλογή του, εγκαινιάζοντας την έκθεση «Εξερευνήσεις στην Ευρώπη-Οπτικές σπουδές στον 19ο αιώνα». Εδώ μπορείς να δεις τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους οι λαοί της Γηραιάς Ηπείρου γιορτάζουν στο πέρασμα του χρόνου τους γάμους ή τιμούν τους νεκρούς τους. Και να διαπιστώσεις φυσικά πόσο οι διαφορές υποχωρούν όσο η παγκοσμιοποίηση απλώνεται.

Αλλά, βέβαια, η νέα έκθεση την οποία τίμησε η Μέρκελ με ετεροχρονισμένες εθνικές ενοχές δεν είναι άλλη από κείνη στο Μουσείο Μάρτιν Γκρόπιους Μπάου: «Από πόρτα σε πόρτα: Πολωνία – Γερμανία, 1.000 χρόνια τέχνης και ιστορίας» είναι ο τίτλος της και περιλαμβάνει περί τα 800 εκθέματα, που αποκαλύπτουν τη διαχρονική σχέση των δύο χωρών και πολιτισμών. Σε άλλη αίθουσα εκτίθενται οι φωτογραφίες που είχε τραβήξει ο Άι Γουέι Γουέι τη δεκαετία του ’80 στη Νέα Υόρκη, σε πιο ανέμελους καιρούς, όπως προδίδουν τα περισσότερα μαλλιά και τα λιγότερα κιλά του.

Η σύγχρονη τέχνη εκπροσωπείται και από τον Πολωνό εικαστικό Πάβετ Αλτάμερ, που μπορεί να μην είναι τόσο γνωστός όσο ο Κινέζος ομότεχνός του, αλλά έχει στήσει στο Γερμανικό Γκούγκενχαϊμ ένα χάπενινγκ που κερδίζει το κοινό. Χρησιμοποιώντας μια μηχανή που κατασκεύασε ο πατέρας του στο μικρό εργοστάσιο πλαστικών που διατηρεί στην πατρίδα τους, μηχανή η οποία παράγει ένα εύπλαστο υλικό, ο Αλτάμερ πλάθει μπροστά σε όλους γλυπτά πορτρέτα των επισκεπτών, τα οποία μετά από λίγο τοποθετούνται εκεί και μοιάζουν να τους κοιτούν εκφραστικά, σαν λευκοί, ακίνητοι κλώνοι, όπως εκείνοι οι βαμμένοι καλλιτέχνες της παντομίμας που συναντάς στους δρόμους.

Τώρα τις γιορτές, οι τελευταίοι πρέπει να καταβάλουν εντονότερες προσπάθειες απέναντι στον ανταγωνιστή τους, τον πληθωρικό Αγιοβασίλη – ή Αγιονικόλα, μια και συζητάμε για το Βερολίνο. Όλο και κάποιον θα συναντήσεις περπατώντας ανάμεσα σε πιο σύγχρονα ξωτικά, όπως οι καλλιτέχνες τατουάζ που ήρθαν απ’ όλο τον κόσμο για το 21ο διεθνές συνέδριό τους, έχοντας κάνει το κορμί τους ένα ενημερωμένο δειγματολόγιο της τέχνης τους. Πρόκειται, βέβαια, για καθημερινές εικόνες που προσέχεις κυρίως αν είσαι τουρίστας. Αν είσαι Βερολινέζος, πηγαίνεις στη δουλειά ή στις σπουδές σου, απορροφημένος, όπως συμβαίνει σ’ όλο τον κόσμο, από τα προβλήματα της καθημερινότητας. Που μπορεί να είναι επιτακτικά, ακόμα κι αν δεν ξεκινάς τη μέρα σου με δελτίο απεργιών και τα νεότερα για την εφεδρεία και τις περικοπές μισθών…