Έχουν και τα νησιά της Άγονης Γραμμής τα «ελγίνειά» τους

Αν η μισή μου καρδιά βρίσκεται εδώ πέρα, η άλλη μισή στο… Μουσείο Ασμόλεαν βρίσκεται! Παραφράζοντας τους στίχους του ποιητή, η αναφορά γίνεται για ένα ανάγλυφο από τη Σύμη, μέρος του οποίου, αποκομμένο από χρόνια και ποιος ξέρει πώς, έχει βρεθεί στο μουσείο της Οξφόρδης. Οι επισκέπτες όμως της έκθεσης με αρχαιότητες από τα νησιά της «Άγονης Γραμμής», που θα εγκαινιασθεί την Πέμπτη στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, θα έχουν τη δυνατότητα να το δουν ολόκληρο χάρη στη φωτογραφική ανασύνθεση με το ελλείπον τμήμα του και να διαπιστώσουν, ότι ακόμη και τα μικρότερα μνημεία, στους πλέον απομακρυσμένους τόπους της επικράτειας έχουν τα… «ελγίνειά» τους.

Η ιστορία του «Ερμή νυμφαγέτη» όμως είναι μία μόνον από τις πολλές, που έχουν να αφηγηθούν τα αντικείμενα αυτής της έκθεσης, η οποία αναδεικνύει σε πρωταγωνιστές νησιά και νησίδες με πλούσιο παρελθόν αλλά προβληματικό παρόν. Ακρίτες σε μία δύσκολη εποχή και ασφαλώς σε περισσότερο δύσκολη περιοχή το Καστελλόριζο, η Ρω, η Σύμη, η Χάλκη με την Αλιμνιά, η Τήλος και η Νίσυρος με τις νησίδες της Γυαλί και Πυργούσα, τόποι που επανέρχονταν ως τώρα στο όποιο προσκήνιο μόνον το καλοκαίρι ως προορισμοί διακοπών δηλώνουν την παρουσία τους σ’ αυτή την έκθεση με τρόπο εντυπωσιακό. Περί τα 400 αντικείμενα από την Προϊστορική εποχή ως τη Μεταβυζαντινή συνθέτουν ένα δυναμικό σύνολο που καταμεσής το χειμώνα φέρνει το Αιγαίο στο κέντρο της Αθήνας.

Στους δύσκολους καιρούς που διανύονται μία επιγραφή (202/1 π.Χ.) από το Αρχαιολογικό Μουσείο Σύμης, που μιλάει για την ευρέως διαδεδομένη στις αρχαιοελληνικές πόλεις, πρακτική της «επιδόσεως», της συμβολής δηλαδή των πολιτών στα οικονομικά της πόλης τους, θυμίζει σημερινές φορολογικές μεθόδους. Στο κείμενο μάλιστα αναφέρεται ότι οι «επαγγελίαι», δηλαδή η συνεισφορά δεν θα έπρεπε να είναι κάτω των 50 δραχμών, όπως φαίνεται όμως από το ποσόν που συγκεντρώθηκε, 152.000 δραχμές, οι πολίτες είχαν προστρέξει ως αρωγοί της πόλης τους.

Τα απανθρακωμένα σύκα από το Μανδράκι Νισύρου, μέρος μιας ταφικής πύρας σχετίζονται με τις τελετουργίες και τις προσφορές προς το νεκρό. Οι αίγαγροι που εικονίζονται σε μία τρίλοβη οινοχόη (630-610 π. Χ.) από το Μανδράκι επίσης, θυμίζουν την εικονογράφηση των παλαιών σπίρτων του εμπορίου ενώ στη σιδερένια στλεγγίδα (300-275 π.Χ) από την ίδια περιοχή, έχει διατηρηθεί στο πίσω μέρος της, μικρό κομμάτι υφάσματος. Και συνεχίζοντας την περιήγηση, στο υπέροχα διακοσμημένο «επίνητρο» (400-375 π. Χ.) κεραμικό αντικείμενο που διευκόλυνε τις γυναίκες στο «στρίψιμο» του μαλλιού, διατηρούνται τα ίχνη της εργασίας στη ράχη του. Ένα ανάγλυφο σύμπλεγμα δύο γυναικών που εναγκαλίζονται (1ος αι. π.Χ.) από την Τήλο θεωρείται ότι αποτελεί, ανάμεσα σε παρόμοια, το ελληνιστικό πρότυπο της εικονογραφικής απόδοσης κατά τα χριστιανικά χρόνια, του ασπασμού της Θεοτόκου με την Ελισάβετ. Τέλος στον χάλκινο λιτανικό σταυρό του 11ου-12ου αιώνα από τη Νίσυρο ο φτωχός χαράκτης που γράμματα δεν γνώριζε, μόνον τα σχήματα μπορούσε να αποδώσει, έχει γράψει λάθος το όνομα του αρχαγγέλου Μιχαήλ.

Η έκθεση αρχίζει με τα γεωγραφικά, γεωλογικά και άλλα στοιχεία των νησιών για να προχωρήσει στην παρουσίαση της μυθολογίας και της ιστορίας τους με το πλήθος των τεχνουργημάτων (γλυπτά, αγγεία, όπλα, εργαλεία, κοσμήματα κ.ά.), που δείχνουν την ανθρώπινη δημιουργία αλλά και τις δοξασίες, τις πίστεις, τα ήθη, τις ασχολίες και να καταλήξει στην καταγραφή της κοινωνίας των νησιών της Άγονης Γραμμής σήμερα και στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Η λειψυδρία, η δυσκολία ιατρικής και φαρμακευτικής περίθαλψης, η συγκοινωνιακή σύνδεση είναι ζητήματα που δεν παραβλέπονται, αντίθετα τονίζονται στο πλαίσιο μιας ουσιαστικής παρέμβασης και όχι απλώς ενός εκθεσιακού προγραμματισμού.

Για έργα πολιτισμού, συνολικού προϋπολογισμού 6,5 εκατ. από το ΕΣΠΑ που βρίσκονται σε εξέλιξη στα νησιά μίλησε στη συνέντευξη τύπου η γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού κυρία Λίνα Μενδώνη. Στη συνέχιση της προσπάθειας για την ανάδειξη της ιστορίας των νησιών μέσα από εκθέσεις του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης αναφέρθηκε η πρόεδρός του κυρία Σάντρα Μαρινοπούλου. Τη διάσπαση του αρχαιολογικού πλούτου και των νησιών της Άγονης Γραμμής κατέγραψε ο διευθυντής του μουσείου καθηγητής κ. Νίκος Σταμπολίδης —δύο επιτύμβιες στήλες βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο, ομάδα αγγείων στη Φλωρεντία, ανάγλυφα στην Κωνσταντινούπολη— ο οποίος με τη συνεργασία του αρχαιολόγου και επιμελητή του μουσείου κ. Γιώργου Τασούλα είχε την οργάνωση και επιμέλεια της έκθεσης. Αλλά και ο δίγλωσσος κατάλογος που τη συνοδεύει (ελληνικά – αγγλικά) αποτελεί ένα μοναδικό τεκμήριο ιστορίας της περιοχής.

Ολόκληρη η έκθεση άλλωστε είναι ένας άθλος. Ταξίδια πολλά απαιτήθηκαν σε όλα τα νησάκια, αναζήτηση των αντικειμένων στις αποθήκες όπου ήταν τα περισσότερα, η συντήρησή τους ήταν πραγματικός αγώνας δρόμου όπως είπε η επίτιμη διευθύντρια της ΚΒ’ Εφορείας Αρχαιοτήτων κυρία Μελίνα Φιλήμονος, η μεταφορά τους χειμώνα καιρό στην Αθήνα είχε να αντιμετωπίσει εποχικές αλλά και οικονομικές αντιξοότητες. Εν τέλει όμως άξιζε και το ωραίο ταξίδι.