Από νησάκι σε νησάκι η απόσταση είναι μικρή. Ένα καΐκι θα τη διανύσει σε λίγη ώρα, αλλά και πριν από αιώνες τα πρώτα αυτοσχέδια πλεούμενα των προϊστορικών ανθρώπων δεν θα δυσκολεύονταν να την κάνουν.

Όπως και να βρεθούν στις απέναντι –σε απόσταση αναπνοής– ακτές της Μικράς Ασίας, σε εποχές όπου η θάλασσα ήταν µέσο επικοινωνίας και όχι όριο.

Μια δρασκελιά χωρίζει τη Νίσυρο, την Τήλο, τη Χάλκη και τη Σύμη μεταξύ τους. Και αν το Καστελόριζο, η Μεγίστη της αρχαιότητας, βρέθηκε λίγο μακρύτερα, στη νοτιοανατολικότερη άκρη της ελληνικής επικράτειας, αυτό σε τίποτε δεν αλλάζει την κοινή τους μοίρα: γλώσσα, θεοί και έθιμα, εμπόριο, τέχνη, ιστορία… ώσπου να γίνουν σήμερα σταθμοί της άγονης γραμμής, προορισμοί για ταξιδευτές του καλοκαιριού, που αναζητούν την αυθεντικότητα.

Αν καταμεσής του χειμώνα τα ταξίδια στο Αιγαίο είναι μια μικρή περιπέτεια, µε την ασφάλεια που παρέχουν οι χώροι ενός μουσείου στην καρδιά της Αθήνας, οι κίνδυνοι εξανεμίζονται. Στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης ο θαλασσινός αέρας φυσάει ήρεμα, μπουρίνια δεν υπάρχουν και το ταξίδι «Άγονη γραμμή: Καστελόριζο, Σύμη, Χάλκη, Τήλος, Νίσυρος» διεξάγεται ομαλά. Αυτός είναι ο στόχος της έκθεσης που εγκαινιάζεται στις 8 ∆εκεμβρίου ρίχνοντας τα φώτα στα μικρά νησιά µε τη μακρά ιστορία.

«Σήμερα μπορεί να είναι ξεχασμένα, αφού η επικράτηση των ατμοπλοίων από τις αρχές του 20ού αιώνα τα έβγαλε έξω από τα ναυτικά δρομολόγια, για χιλιετίες όμως τα πράγματα δεν ήταν έτσι. Αυτά τα νησάκια ήταν εμπορικοί σταθμοί στο Αιγαίο για τα πλοία που έρχονταν από την Κύπρο αλλά και από τις απέναντι ακτές της Λυκίας στη Μικρά Ασία, γι’ αυτό και έχουν υψηλό επίπεδο πολιτισμού» λέει ο διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης καθηγητής κ. Νίκος Σταμπολίδης .

Σχεδιάζοντας το ωραίο ταξίδι τα επισκέφθηκε ένα προς ένα, μπήκε στις αρχαιολογικές αποθήκες, αφού το πλήθος των εκθεμάτων προέρχεται από αυτές, ελλείψει μουσείων –υπάρχει µόνο ένα στη Νίσυρο, ενώ στη Σύμη μια συλλογή σε νεοκλασικό σπίτι– και τελικώς κατέληξε σε 390 αντικείμενα που καλύπτουν όλες τις εποχές αλλά κυρίως δείχνουν τη δυναμική του τόπου και των ανθρώπων του. «Παρ’ όλα αυτά, ανασκαφές έχουν γίνει ελάχιστες, έτσι τα ευρήματα έχουν προκύψει µόνο από σωστικές έρευνες, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις είναι τυχαία» σημειώνει.

Σε ατμόσφαιρα θαλασσινή

Γλυπτά, επιτύμβια ανάγλυφα, αγγεία, ειδώλια, τμήματα ταφικών στηλών, αρχιτεκτονικά µέλη, τοιχογραφίες, λαβές αμφορέων µε σφράγισμα, λυχνάρια, νομίσματα και κοσμήματα, εφυαλωμένα πινάκια βρίσκουν αυτές τις ημέρες τη θέση τους στην έκθεση, που είναι διαρθρωμένη σε πέντε ενότητες, όσες και τα νησιά. Μια τεράστια πέτρινη πλώρη πλοίου από τη Νίσυρο βρίσκεται ήδη στημένη στο φουαγέ του μουσείου, που «πλέει» σε ατμόσφαιρα θαλασσινή. Επάνω της ήταν κάποτε στημένο ένα άγαλμα, όπως και η Νίκη της Σαμοθράκης, σύμβολο ναυτικής δύναμης και υπεροχής στη θάλασσα. Μια τεράστια φωτογραφία λοιπόν του περίφημου γλυπτού –το Λούβρο αρνήθηκε τον δανεισμό του– δεσπόζει πίσω από την πλώρη.

Οι άλλες πλευρές της αίθουσας καλύπτονται από την αναπαραγωγή σε φυσικό μέγεθος του ανάγλυφου μιας «τριημιολίας» –πλοίο που μπορούσε να μετατρέπεται από εμπορικό σε πολεμικό– το οποίο βρίσκεται λαξευμένο στον βράχο της Ακρόπολης της Λίνδου και από μια «κινούμενη θάλασσα», χάρη στην τεχνολογία, στο κέντρο της οποίας έχει τοποθετηθεί μαρμάρινη στήλη µε το ανάγλυφο ενός ναυαγού. Τα πανιά ανοίγουν στη συνέχεια, από τον Νότο προς τον Βορρά.

Στις αίθουσες του µουσείου οι αρχαιολόγοι κυρία Σταυρούλα Οικονόμου και κ. Γιώργος Τασούλας εργάζονται πυρετωδώς πάνω στο πλάνο της έκθεσης, ενώ οι συντηρητές προσφέρουν τις τελευταίες υπηρεσίες τους στα ευπαθή αρχαία αντικείμενα. Οι προθήκες είναι ανοιχτές, κάποια εκθέματα ήδη έχουν τοποθετηθεί, αλλού υπάρχουν κενά, κάποια μεγάλα γλυπτά είναι καλυμμένα προσεκτικά προς αποφυγήν ατυχημάτων, οι λεζάντες είναι ακόμη πρόχειρες. Βασικό φόντο πίσω από όλα, το μπλε του Αιγαίου µε φωτογραφίες των νησιών, μια παρ’ όλα αυτά καθ’ υπερβολήν προσθήκη σε ένα ούτως ή άλλως δυνατό σύνολο.

Μικρή αίθουσα στο τέλος της έκθεσης εξάλλου είναι αφιερωμένη στους ανθρώπους των νησιών, καθώς μιλούν οι ίδιοι σε βίντεο για τα προβλήματά τους: τη λειψυδρία, την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, τη συγκοινωνία, την αρχαιοκαπηλία. «Ο στόχος µας δεν είναι να δείξουμε µόνο αντικείμενα. Επιδιώκουμε να φανεί η ιστορία των ανθρώπων πίσω από αυτά, γιατί κανείς δεν μπορεί να μένει στο παρελθόν παραβλέποντας τη σύγχρονη πραγματικότητα, που συχνά είναι σκληρή» εξηγεί ο κ. Νίκος Σταμπολίδης.

Από τον Νέο του Καστελόριζου στη Νισυρία Κόρη

Στην πρώτη αίθουσα για το Καστελόριζο τις εντυπώσεις κλέβουν ένας ωραίος, μαρμάρινος κορμός νέου του 4ου αι. π.Χ., τα λυκιακά ανάγλυφα της Ρωμαϊκής εποχής που παριστάνουν δώδεκα πολεμιστές-κυνηγούς, το τμήμα μιας σαρκοφάγου με μια ανδρική προτομή και τον Έρωτα, η καλλίγραμμη ταφική στήλη σε σχήμα λύρας αλλά και το περίφημο χρυσό στεφάνι που είχε βρεθεί το 1913 «εντός θήκης λιθίνης» στο οροπέδιο του Αϊ-Γιώργη του Βουνού (4ος-3ος αι. π.Χ.). Ανάμεσα στα 38 εκθέματα όμως αυτής της ενότητας υπάρχουν και ένα επιτύμβιο ανάγλυφο με κορμό πολεμιστή, το μαρμάρινο μικρό άγαλμα της Υγείας, ενσφράγιστες λαβές αμφορέων, νομίσματα, εφυαλωμένα πινάκια με εγχάρακτο διάκοσμο από ναυάγιο και ένα αποτοιχισμένο τμήμα παράστασης με τον Προφήτη Δαβίδ και τον Άγιο Γεώργιο.

Πήλινα αντικείμενα της Υστερομινωικής εποχής, ενεπίγραφες στήλες, αρχαϊστικά ανάγλυφα, ένα αγαλμάτιο Αφροδίτης και ένας μαρμάρινος Έρωτας, νομίσματα κλασικών – ρωμαϊκών χρόνων αλλά και λύχνοι, εφυαλωμένα πινάκια και η εικόνα του Χριστού με παράσταση της Αμπέλου περιλαμβάνονται στα 62 αντικείμενα που εκτίθενται στην αίθουσα της Σύμης. Ένα «επίνητρο» (πήλινο αντικείμενο με παραστάσεις από τη ζωή στον γυναικωνίτη που χρησιμοποιούνταν για το τύλιγμα του νήματος) είναι το ξεχωριστό αντικείμενο που έφθασε από τη Χάλκη αλλά μεταξύ των 64 εκθεμάτων ιδιαίτερη αίσθηση κάνουν και το αμφιπρόσωπο ρυτό αγγείο με τον Σάτυρο και τον Διόνυσο που ίσως να περιστρεφόταν για να φαίνονται και οι δύο όψεις του, μια ταφική στήλη με ανάγλυφη καθιστή γυναίκα, νομίσματα και τμήματα υστεροβυζαντινών τοιχογραφιών με την εις Άδου κάθοδον.

Μαρμάρινη τράπεζα προσφορών του 5ου αι. μ.Χ. σε σχήμα πετάλου βρίσκεται στο κέντρο της αίθουσας της Τήλου, μαζί με άλλα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της παλαιοχριστιανικής εποχής. Εδώ όμως μεταξύ των 82 αντικειμένων υπάρχουν και μινωικά κύπελλα, μυκηναϊκή κεραμική, τιμητικά ψηφίσματα αλλά και κοσμήματα που προέρχονται από τον «Τάφο των Κοσμημάτων» (είχαν κατασχεθεί σε χέρια αρχαιοκαπήλων), χρυσό διάδημα με «Ηράκλειο άμμα» (κόμπο) και Ερωτιδείς, χρυσά κουμπιά, χρυσό δαχτυλίδι, σφραγιδόλιθος από κορναλίνη με τη θεά Τύχη.

Κεντρικό έκθεμα της τελευταίας ενότητας εξάλλου για τη Νίσυρο αποτελεί η περίφημη «Νισυρία Κόρη», πορτρέτο σε μάρμαρο του 3ου αι. π.Χ. Δίπλα της αγγεία του 7ου-6ου αι. π.Χ. από προσφορές σε ταφές, γυάλινα της Ελληνιστικής εποχής, η τοιχογραφία με την Αγία Κυριακή, σταυρός λιτανείας, πήλινη ευλογία του Αγίου Μηνά. Το σύνολο 142 εκθέματα, ανάμεσα στα οποία και λίθινα προϊστορικά εργαλεία και σκεύη από τη νησίδα Γυαλί.