Απομεινάρια μιας άλλης εποχής που κουβαλούν στους τοίχους τους την ιστορία της Ελλάδας. Κτίρια-μνημεία που κάποτε αποτελούσαν αρχιτεκτονικά στολίδια και που ζούσαν σε αυτά μεγάλες προσωπικότητες, όπως η Μαρία Κάλλας και ο Κωστής Παλαμάς, σήμερα καταρρέουν, χωρίς να υπάρχει από την πολιτεία καμία μέριμνα. Βασικό επιχείρημα ότι πια χρήματα δεν υπάρχουν και οι προτεραιότητες επικεντρώνονται στις άμεσες ανάγκες. Αλλά και τα προηγούμενα χρόνια, που η οικονομική κατάσταση της χώρας δεν ήταν τραγική, η τύχη των εγκαταλελειμμένων ιστορικών κτιρίων δεν ήταν καλύτερη.

Προβλήματα, όπως η γραφειοκρατία, το ιδιοκτησιακό καθεστώς ή ακόμα και οι βλέψεις οικοπεδοφάγων, καθώς τα περισσότερα από τα σπίτια αυτά βρίσκονται σε οικόπεδα-φιλέτα, τα οδήγησαν αργά αλλά σταθερά στην εγκατάλειψη.

Τα περισσότερα παραμένουν “εγκλωβισμένα” σε ένα ασαφές ιδιοκτησιακό καθεστώς και έχουν ξεχαστεί εντελώς, με αποτέλεσμα να καταλαμβάνονται παράνομα και να μετατρέπονται σε χώρους στέγασης λαθρομεταναστών και ναρκομανών, είτε απλώς σε ανθυγιεινές εστίες σκουπιδιών. Εκτός από τη θλιβερή εικόνα που παρουσιάζουν, οι γκρεμισμένοι τους τοίχοι θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή χιλιάδων περαστικών, καθώς βρίσκονται σε κεντρικά σημεία του Δήμου Αθηναίων.

Ενδεικτικό είναι ότι από τα 70.868 κτίρια που βρίσκονται εντός των ορίων της πρωτεύουσας, τα 1.614 έχουν μετατραπεί σε ερείπια ή είναι ετοιμόρροπα. Τα περισσότερα έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα, ωστόσο οι μισογκρεμισμένοι τοίχοι τους φανερώνουν ότι ούτε κι αυτό στάθηκε ικανό για τη σωτηρία τους. Σύμφωνα με την αρμόδια αντιδήμαρχο Αθηναίων, κ. Νανά Σπυροπούλου, ο δήμος καταγράφει τα εγκαταλελειμμένα κτίρια και προσπαθεί να έρθει σε επαφή με τους ιδιοκτήτες, ωστόσο σε πολλές περιπτώσεις είναι αδύνατο. “Υπάρχει ένα ασαφές ιδιοκτησιακό καθεστώς, κάποια κτίρια ανήκουν στο Δημόσιο και κάποια έχουν πολλούς κληρονόμους. Δυστυχώς ο δήμος δεν μπορεί να επέμβει, μόνο πρωτοβουλίες έχει τη δυνατότητα να αναλάβει, αλλά με το συγκεκριμένο ιδιοκτησιακό καθεστώς είναι πρακτικά αδύνατο”, τονίζει ενδεικτικά η αντιδήμαρχος τεχνικών υπηρεσιών.

Λίγοι γνωρίζουν

Κι ενώ κανείς δεν δηλώνει αρμόδιος ή ικανός να δώσει λύση, τα κτίρια καταρρέουν χωρίς οι περισσότεροι Αθηναίοι να γνωρίζουν την ιστορική τους σημασία. Στο σπίτι του Κωστή Παλαμά μια πινακίδα, κι αυτή σκουριασμένη, μαρτυρά ότι εκεί έζησε και πέθανε ο μεγάλος εθνικός μας ποιητής.

Ενα βήμα πριν από την κατάρρευση βρίσκεται και το σπίτι του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη στα Εξάρχεια. Το τριώροφο νεοκλασικό στην οδό Πατησίων, στο οποίο κατοικούσε η διεθνούς φήμης σοπράνο, Μαρίας Κάλλας, βρίσκεται σε καλύτερη κατάσταση, ωστόσο τα τελευταία χρόνια τελεί υπό κατάληψη. Το σπίτι του Ερνέστου Τσίλερ, του αρχιτέκτονα που οι κατασκευές του κοσμούν διάφορες περιοχές της πρωτεύουσας, σήμερα καλύπτεται από σκαλωσιές.

Ελάχιστες είναι οι εξαιρέσεις στη χώρα μας, όπου σπίτια σημαντικών προσωπικοτήτων αναστηλώθηκαν και μετατράπηκαν σε μουσεία. Στις περιπτώσεις αυτές συγκαταλέγεται η κατοικία του Ελευθερίου Βενιζέλου στα Χανιά και το σπίτι του Κεμάλ Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη, το οποίο αναπαλαιώθηκε από το τουρκικό κράτος.

Γ. Καμίνης: Να μη χαθεί άλλη μία ευκαιρία

Ο Δημαρχος Αθηναίων Γ. Καμίνης, ερωτηθείς για το θέμα, δήλωσε: “Στο ζήτημα των κτιρίων με ιστορική αξία, βασική μας επιδίωξη είναι η αισθητική αναβάθμιση και η ιστορική μνήμη της πόλης να μην πέσουν θύμα της οικονομικής συγκυρίας. Ολοκληρώσαμε την αποτύπωση των κτιρίων που βρίσκονται στην κυριότητα του Δήμου Αθηναίων. Η κατάσταση είναι σαφώς δυσκολότερη για ιστορικά κτίρια, των οποίων το ιδιοκτησιακό καθεστώς το μοιραζόμαστε με άλλους φορείς. Πάντως είμαστε αποφασισμένοι να μη χαθεί άλλη μία ευκαιρία και έχουμε αναλάβει πρωτοβουλίες για την αξιοποίηση κοινοτικών προγραμμάτων αλλά και σε άλλου τύπου συμπράξεων. Έτσι, προκειμένου να μειώσουμε το κόστος, προχωρούμε, με ίδιες δυνάμεις, στην κατάρτιση μελετών, δίνοντας προτεραιότητα σε κτίρια ιδιαίτερης ιστορικής αξίας. Για παράδειγμα, θα έχουμε σύντομα ανακαινισμένο το σπίτι της Λέλας Καραγιάννη, στα Πατήσια, χαρακτηριστικό δείγμα αρχιτεκτονικής του Μεσοπολέμου”.

Πατησίων 61: Κατειλημμένο το νεοκλασικό της Κάλλας

Στο νεοκλασικό που βρίσκεται στην οδό Πατησίων 61 αντηχούσε κάποτε η μοναδική φωνή της Μαρίας Κάλλας. Το σπίτι που τραγούδησε, ερωτεύτηκε και έζησε ένα μέρος της πολυτάραχης ζωής της η σπουδαία ντίβα σήμερα βρίσκεται υπό κατάληψη, όπως αποδεικνύει ένα κρεμασμένο πανό στον εξωτερικό του τοίχο. Τίποτα δεν θυμίζει τις ένδοξες εποχές κι ενώ θα μπορούσε να αποτελεί στολίδι για την Αθήνα, για την ιστορική και αρχιτεκτονική του αξία, παραμένει ανεκμετάλλευτο. Ρωγμές από τον σεισμό του 1999, τοίχοι μαυρισμένοι από τη φωτιά που ξέσπασε το 2003 και σκουπίδια συνθέτουν την εικόνα της εγκατάλειψης. Έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο από το 1989, ωστόσο οι φθορές που έχει υποστεί είναι μεγάλες χωρίς να θυμίζει σήμερα πως κάποτε υπήρξε κατοικία μιας διεθνούς φήμης προσωπικότητας. Ούτε καν η παλιά πινακίδα πως έζησε εκεί η Μαρία Κάλλας υπάρχει. Το κτίριο είναι ιδιοκτησίας του ΝΑΤ από το 1950. Εγινε μελέτη ανακατασκευής, αλλά το ΝΑΤ δηλώνει έλλειψη κονδυλίων για την εφαρμογή της.

Κ. Παλαμάς – Ν. Λαπαθιώτης: Μισογκρεμισμένοι τοίχοι εκεί όπου κάποτε ζούσαν οι ποιητές

Η κατοικία του Ερνέστου Τσίλερ, του αρχιτέκτονα της νεοκλασικής Αθήνας, δυστυχώς δεν ξέφυγε από την εγκατάλειψη. Τα τελευταία χρόνια καλύπτουν το εξωτερικό του σκαλωσιές, πανιά και λαμαρίνες.

Το κτίριο αποτέλεσε από το 1912 την κατοικία του τραπεζίτη Διονυσίου Λοβέρδου και τα τελευταία χρόνια πέρασε στην ιδιοκτησία του Δημοσίου. Στόχος είναι να μετατραπεί σε παράρτημα του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου.

Στην οδό Φειδίου 4, σε ένα στενό δρομάκι στο ιστορικό κέντρο, βρίσκεται ένα υπέροχο από αρχιτεκτονικής άποψης κτίριο του 1840, που κάποτε στέγαζε το Ελληνικό Ωδείο.

Το οίκημα, έργο κι αυτό του Τσίλερ, με ψηλά ταβάνια και σκαλιστούς τοίχους, σήμερα έχει παραδοθεί στην εγκατάλειψη.

Στα Εξάρχεια

Στα Εξάρχεια, στη συμβολή των οδών Κουντουριώτου και Οικονόμου, στέκει ακόμα η οικία του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα αστικής αρχιτεκτονικής στα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Γεωργίου Α′.

Το διώροφο νεοκλασικό αρχοντικό ανήκε στον ποιητή του Μεσοπολέμου, ο οποίος έζησε εκεί πάνω από 40 χρόνια κι έγραψε το μεγαλύτερο μέρος του ποιητικού έργου του.

Ο ποιητής αυτοκτόνησε στο σπίτι αυτό στα χρόνια της Κατοχής. Σήμερα οι μισογκρεμισμένοι του τοίχοι, παρά τις σκαλωσιές που έχουν τοποθετηθεί, αποτελούν κίνδυνο για τους περαστικούς.

Στην οδό Περιάνδρου 5 μία μόνο σκουριασμένη πινακίδα που αναγράφει ότι “Εδώ πέθανε ο Κωστής Παλαμάς τον Φεβρουάριο του 1943” θυμίζει ότι σε αυτό το ερειπωμένο κτίριο στην Πλάκα έζησε ο εθνικός μας ποιητής.

Στο νεοκλασικό αυτό σπίτι πέρασε τις τελευταίες στιγμές της ζωής του ο ποιητής που με τα έργα του συνδέθηκε με όλους τους μεγάλους σταθμούς της ελληνικής ιστορίας, τη Μικρασιατική Καταστροφή, το Έπος του 40 και την Κατοχή.

Ωστόσο, σήμερα, απομένουν μόνον οι σοβάδες που πέφτουν, τα σπασμένα παραθυρόφυλλα και η στέγη που καταρρέει.