Μια ημέρα – ή μήπως ήταν νύχτα; – του 7ου αι. μ.Χ. μια ομάδα ανδρών διέσχιζαν έναν παλιό ρωμαϊκό δρόμο σε μια ερημική και μάλλον επικίνδυνη τοποθεσία, στα όρια του αγγλοσαξονικού βασιλείου της Μέρσια. Στρατιώτες ή ληστές; Κανείς δεν γνωρίζει. Αυτό που όλοι γνωρίζουν σήμερα όμως είναι ότι μαζί τους κρατούσαν ένα πολύτιμο φορτίο, το οποίο σταμάτησαν και έθαψαν βιαστικά. Μια πλειάδα πολύτιμων αντικειμένων τα οποία έφεραν στο φως 1.300 χρόνια αργότερα, κυνηγοί θησαυρών με τη βοήθεια ανιχνευτή μετάλλων, και αφού είχαν πάρει την άδεια από έναν αγρότη να ερευνήσουν το χωράφι του. Είναι η ιστορία του Θησαυρού του Στάφορντσαιρ, που αναζωπύρωσε ο ενδιαφέρον των Βρετανών για την αρχαιολογία της χώρας τους, υπενθυμίζοντας ότι η γη τους κρύβει εντυπωσιακά αντικείμενα εφάμιλλα εκείνων που έβρισκαν οι   εξερευνητές συμπατριώτες τους, τους δύο προηγούμενους αιώνες, στα πέρατα του κόσμου.

Και αφού ο Θησαυρός έχει ταξιδέψει, στα πλαίσια περιοδικών εκθέσεων,  όλη τη Βρετανία, και ενώ μουσεία ερίζουν για το ποιο θα τον φιλοξενήσει μόνιμα, οι αρχαιολόγοι ταλανίζονται από μια σειρά επιστημονικών ερωτημάτων για τη φύση του. Την ιστορία που κρύβει. Το περιβάλλον που τον παρήγαγε και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες κρύφτηκε. Και τώρα φαίνεται ότι έχουν κάποιες απαντήσεις.

Πάνω από 3.000 κομμάτια, που θα αποτελούσαν εκατοντάδες αντικείμενα. Χρυσός, ασήμι και σμάλτο που θυμίζει τεχνοτροπικά τα όσα εικονίζονται στους μεσαιωνικούς κώδικες του Κελς και του Λίντισφαρνε. Δεν ήταν όμως ο πλούτος που κατέπληξε τόσο τους ερευνητές όσο η απουσία νομισμάτων αλλά και οποιουδήποτε γυναικείου στοιχείου από τα αντικείμενα. Τα πολύτιμα κατάλοιπα ταυτίστηκαν με χρυσοποίκιλτα εξαρτήματα όπλων ενώ τρία μόνο αντικείμενα ήταν αποκλειστικά θρησκευτικής χρήσης. Ήταν ένας θησαυρός πολεμιστών, όχι εύπορων πολιτών μιας κοινωνίας βασισμένης στην ειρήνη, το εμπόριο και τη δημιουργία.

Μια τέτοια κοινωνία άλλωστε ανατακλούν οι πηγές που αναφέρονται στη Βρετανία της εποχής. Τον 5ο αι. οι Ρωμαίοι, εξουθενωμένοι οικονομικά από τους πολέμους τους εναντίον βαρβαρικών ορδών, αποσύρουν τις φρουρές τους από τη Βρετανία, αφήνοντας τους ευημερούντες μέχρι τότε Βρετανούς βορά σε φυλές που ελαύνουν και καταστρέφουν. Μη μπορώντας να του αντιμετωπίσουν, οι Βρετανοί δέχονται ως μισθοφόρους πολεμιστές από τη Γερμανία. Μέλη τριών φυλών (Σάξονες, Άγγλοι, Ιούτοι) οι πολεμιστές αυτοί είναι που σιγά σιγά θα υποσκελίσουν – βίαια ή μη – τους ταλαίπωρους Βρετανούς και θα αφήσουν το δικό τους πολιτισμικό στίγμα στη χώρα. Βαθιά στρατιώτες – ο Τάκιτος αναφέρει ότι το στρατοκρατικό πνεύμα των Γερμανών ξεπερνά και αυτό των Ρωμαίων – οι πρώην μισθοφόροι γίνονται οι ίδιοι η απειλή : προβαίνουν σε λεηλασίες αναγκάζοντας τους γηγενείς να μεταναστεύσουν ή να δεχτούν τα δικά τους ήθη.

Ο ίδιος ο θησαυρός όμως δεν ήταν λάφυρο. Αντίθετα, φαίνεται να αντιπροσωπεύει κτήμα του βασιλείου της Μέρσια, του σημαντικότερου αγγλικού βασιλείου της περιόδου. Σημαντικό είναι ότι τα ενενήντα δύο εξαρτήματα σπαθιού που βρέθηκαν στο θησαυρό είναι συγκλονιστικά ισάριθμα με τα μέλη της τυπικής συνοδείας ενός αγγλοσάξονα ευγενή. Εθιμικά, όταν ένας άνδρας έμπαινε στην υπηρεσία ενός άρχοντα, έπαιρνε ένα σπαθί, το οποίο επέστρεφε αν ο άρχοντας πέθαινε ή θαβόταν μαζί του αν εκείνος πέθαινε. Δεν θάβονταν όμως όλα τα σπαθιά. Ευρήματα από βάλτους στη Σκανδιναβία και τη Βόρεια Ευρώπη δείχνουν ότι κάποτε προσφέρονταν ως θυσία στους θεούς: ποιος μπορεί να ξεχάσει τη σημασία της μεταλλουργίας στους Βίκινγκς, το ακόντιο του Όντιν και το σφυρί του Θορ;

Στο σημείο αυτό είναι καιρος να αναλύσουμε τα θρησκευτικά ζητήματα που εγείρει ο θησαυρός. Από τα τρία θρησκευτικού χαρακτήρα αντικείμενα, δύο είναι σταυροί και ένα έχει ευαγγελική επιγραφή. Μιλάμε λοιπόν για χριστιανικά αντικείμενα. Τί θέση έχουν αυτά σε μια θυσία όπλων κατά τα ειδωλολατρικά έθιμα;

Και όμως έχει. Χρονογράφοι της εποχής μιλούν για γεγονότα χριστιανικής προπαγάνδας εφάμιλλα με εκείνα που συνέβησαν την εποχή των Μεδιολάνων στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Οι Αγγλοσάξωνες έχουν μάλιστα και τον δικό τους Μέγα Κωνσταντίνο στο πρόσωπο του βασιλιά Όσβαλντ, που με το σταυρό σημαία νίκησε τους αλλόδοξους Ουαλούς! Όσο για το κείμενο, σύμφωνα με βίους αγίων αποτελεί επίκληση που έδιωχνε τους δαίμονες.

Γεμάτος συμβολισμό λοιπόν για τους Αγγλοσάξωνες στρατιώτες ο θησαυρός. Ποιος όμως τον έθαψε και γιατί; Εδώ, κι ενώ η ιστορική μαρτυρία λείπει, έρχεται ένα παραδοσιακό ουαλικό τραγούδι που ανακαλεί μια μάχη που συνέβη κοντά στο Λίτσφιλντ του Στάφορντσαιρ, μεταξύ Ουαλών και Αγγλοσαξώνων της Μέρσια, το 650 μ.Χ. περίπου. Εδώ, οι Ουαλοί νικούν έχοντας πάρει λάφυρα 80 άλογα και μια πλειάδα πολύτιμων αντικειμένων από έναν «άθλιο επίσκοπο». Μήπως ο θησαυρός ήταν τμήμα του θρυλικού εκείνου λαφύρου που οι Ουαλοί έθαψαν τελετουργικά στη διαφιλονικούμενη περιοχή, στα σύνορα του βασιλείου της Μέρσια και της γης τους; Μπορεί ναι, μπορεί και όχι. Οι συμπτώσεις όμως δίνουν το έναυσμα για περισσότερη έρευνα για την ταραγμένη εκείνη περίοδο.