Μπορεί να πέρασε στο πάνθεον των μεγάλων ζωγράφων, κυρίως από τη «Νυχτερινή περίπολο», και να απέκτησε μέχρι αστεροειδή με το όνομά του. Από τα πιο δημοφιλή έργα του Ρέμπραντ Χάρμενσζον βαν Ρέιν όμως, την εποχή που ζούσε, ήταν οι αυτοπροσωπογραφίες του. Νάρκισσος λοιπόν ο εκ των κορυφαίων ζωγράφων της χρυσής εποχής της ολλανδικής ζωγραφικής, ήτοι τον 17ο αιώνα;

«Ορισμένοι πιστεύουν πως κοιταζόταν στον καθρέφτη ως ψυχολόγος κι ό,τι έβλεπε το έβαζε στον καμβά. Δεν είναι όμως αυτός ο λόγος», λέει στα «ΝΕΑ» ο καθηγητής και πρόεδρος του Ιδρύματος που εδώ και 43 χρόνια ασχολείται αποκλειστικά με την μελέτη των έργων του Ρέμπραντ, Ερνστ βαν ντε Βέτερινγκ.

«Οι αυτοπροσωπογραφίες του Ρέμπραντ αποτελούσαν συλλεκτικά αντικείμενα. Από πολύ νεαρή ηλικία ήταν διάσημος και είχε διεθνή ακτινοβολία. Ηταν ένας σταρ για την εποχή του. Κι όπως σήμερα ο κόσμος θέλει να ξέρει πώς είναι στην όψη ένας διάσημος ποδοσφαιριστής, έτσι κι εκείνη την εποχή ήθελε ένα χαρακτικό με το πρόσωπό του», εξηγεί ο κορυφαίος ειδικός που παρέδωσε ολοήμερο σεμινάριο για τον Ρέμπραντ που διοργάνωσε η Εταιρεία Ελλήνων Ιστορικών Τέχνης και το Ολλανδικό Ινστιτούτο Αθηνών και φιλοξενήθηκε στο Μουσείο Μπενάκη. «Και δεν πρέπει να παραβλέψουμε το γεγονός ότι οι αυτοπροσωπογραφίες προσφέρονταν και για τις σπουδές και τα πειράματά του – να δει για παράδειγμα πώς πέφτει το φως. Πού θα έβρισκε πιο υπομονετικό μοντέλο από τον εαυτό του;».

Ο Ερνστ βαν ντε Βέτερινγκ μπήκε στον κόσμο του Ρέμπραντ «κατά τύχη», όπως ο ίδιος υποστηρίζει, καθώς ξεκίνησε την καριέρα του ως ζωγράφος (και μάλιστα πέρασε ένα εξάμηνο στην Ελλάδα ως λάτρης της ελληνικής τέχνης, το 1962) που ενδιαφερόταν για τη μοντέρνα τέχνη, αλλά δυο εργασίες του για τους μαθητές του Ρέμπραντ του έδωσαν το εισιτήριο για να μπει στο πρότζεκτ που θα επαναπροσδιόριζε εξ αρχής το έργο του ζωγράφου με διεπιστημονικό τρόπο. Αποτέλεσμα; Οι μισές από τις υπογεγραμμένες αυτοπροσωπογραφίες του Ρέμπραντ αποδείχθηκαν πλαστές κι εκείνος ισορροπεί ανάμεσα στον ρόλο του Ιστορικού της Τέχνης και του ντετέκτιβ.

Η σημαντικότερη ανακάλυψη που έκανε στα 43 χρόνια που ασχολείται με τον Ρέμπραντ ήταν «όταν βρήκα περίπου 12 κείμενα με τις ιδέες του περί ζωγραφικής την ώρα που σώζονταν μόλις δυόμισι αράδες σε κάποιες επιστολές του. Κλειδί αποδείχθηκε ο μαθητής του Σάμουελ βαν Χοοχστράτεν που στο δικό του βιβλίο περί ζωγραφικής ενέταξε τις σχεδόν καθ’ υπαγόρευση σημειώσεις από τα μαθήματα του Ρέμπραντ».

Σήμερα πλέον θεωρείται ο Πάπας σε ζητήματα αυθεντικότητας έργων του ολλανδού ζωγράφου. Είναι και αλάνθαστος; «Κάθε άλλο. Μπορεί να έχω τη μεγαλύτερη πείρα πάνω στα έργα του Ρέμπραντ, όμως ως προσωπικότητα είμαι ειλικρινής και χαμηλών τόνων και μόνο ως Πάπας δεν συμπεριφέρομαι. Κάνω διαρκώς έρευνα και θέτω υπό αμφισβήτηση ακόμη και τα δικά μου συμπεράσματα. Είμαι απολύτως ανοιχτός στο να αναθεωρήσω παλαιότερες απόψεις μου».

Αν ζούσε σήμερα ο Ρέμπραντ – στην εποχή της μεγάλης οικονομικής κρίσης – τι θα ζωγράφιζε; «Δεν θα ήταν ζωγράφος, αλλά δημιουργός ταινιών, διότι ήταν παραμυθάς. Μετά τη μεγάλη κρίση που βίωσε και ο ίδιος όταν πτώχευσε συνειδητοποίησε πως δεν έχει νόημα να συγκινείς τον θεατή φτιάχνοντας θλιμμένα πρόσωπα, γι’ αυτό και στο δεύτερο μισό της καριέρας του επέλεξε οι μορφές του να είναι ακίνητες, χωρίς σχεδόν καθόλου έκφραση στο πρόσωπο. Τα πρόσωπά του βγάζουν συναίσθημα μέσα από μια ησυχία».