Νομικά παράδοξα και αναμνήσεις από τα μαθητικά χρόνια συναντώνται στην οθόνη και χτίζουν το προφίλ του φιμωμένου θεολογικού ιδρύματος μέσα από ένα ντοκιμαντέρ.

Σιωπά εδώ και τέσσερις δεκαετίες και ας πέρασαν από τα θρανία της 938 μαθητές, εκ των οποίων 12 πατριάρχες. Πίσω από τους τοίχους της περιμένουν ακόμη τα χαραγμένα από τα μολύβια των παλαιότερων μαθητών θρανία. Οι φαρδείς και καθαροί διάδρομοι περιμένουν να αντηχήσουν από φωνές. Και οι άδειοι μαυροπίνακες να γεμίσουν από γράμματα και αριθμούς γραμμένα με κιμωλία.

Εικόνες που ίσως λίγοι έχουν καταφέρει να δουν καθώς η πόρτα της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης στον κατάφυτο λόφο της Ελπίδας παραμένει κλειστή από το 1971 λόγω ενός τουρκικού νόμου που απαγόρευε τη λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων. Και που αποκαλύπτονται «ανάγλυφα» μέσα από όμορφα πλάνα, κυρίως όμως τις θύμησες όσων πέρασαν το κατώφλι της ως μαθητές: από αποφοίτους που δεν ακολούθησαν τον δρόμο της ιεροσύνης και σήμερα είναι επιστήμονες ώς τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο που επιστρέφει μισό αιώνα πίσω, στα χρόνια που φοιτούσε στη Σχολή, θυμάται τον Δημήτριο Αρχοντώνη (όπως είναι το κοσμικό του όνομα), διαβάζει μαθητικές του εκθέσεις και περιμένει υπομονετικά τη μία υπογραφή που λείπει για να ξανανοίξει η Σχολή.

Την ίδια ώρα όμως «παίρνουν τον λόγο» και τα ντοκουμέντα. Πρωτοσέλιδα τουρκικών και ελληνικών εφημερίδων, φωτογραφικό υλικό από επισκέψεις του Ελευθέριου Βενιζέλου και του βασιλιά Παύλου μαζί με απόψεις Eλλήνων και Tούρκων ακαδημαϊκών, δημοσιογράφων, διευθυντών μουσείων και του εκ Κωνσταντινούπολης ορμώμενου συγγραφέα Πέτρου Μάρκαρη που επιχειρούν να εξηγήσουν τι κρύβεται πίσω από το λουκέτο που έχει φιμώσει τη Σχολή τα τελευταία 41 χρόνια.

Το ταξίδι στη Χάλκη και την ιστορία της Σχολής διαρκεί 48 λεπτά. Όσο και το ντοκιμαντέρ «Η σιωπηλή Σχολή» που υλοποιήθηκε με αφορμή την 50ή επέτειο από την αποφοίτηση του Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου από τη Σχολή. Το ντοκιμαντέρ που υπογράφουν η ιστορικός Ειρήνη Σαρίογλου και η σκηνοθέτις Μαρίνα Λεοντάρη και τη μουσική ο Βασίλης Δημητρίου παρουσιάστηκε χθες στο Ευγενίδειο Ιδρυμα σε εκδήλωση που διοργάνωσαν ο Σύλλογος Κωνσταντινουπολιτών και το Ελληνικό Ιδρυμα Ιστορικών Μελετών.

«Χρειάστηκε έρευνα δυόμισι ετών» λέει στα «ΝΕΑ» η γεννημένη στην Κωνσταντινούπολη γενική γραμματέας του Ιδρύματος Ιστορικών Μελετών (ΙΔΙΣΜΕ) Ειρήνη Σαρίογλου. «Ταξιδέψαμε σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, από τη Θεσσαλονίκη έως την Κάλυμνο και την Κω, για να συναντήσουμε συμμαθητές του Πατριάρχη, να δούμε το φωτογραφικό τους αρχείο, να κάνουμε συνεντεύξεις, να βρούμε φιλμάκια ηλικίας 60 και 70 ετών».

Ποιο ήταν το χαρακτηριστικό που έκανε τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης μοναδική ώστε να υπάρχει περίοδος κατά την οποία οι φοιτητές της να προέρχονται έως και κατά 85% από χώρες εκτός Τουρκίας (από τις Ηνωμένες Πολιτείες έως την Ασία); «Διέφερε από οποιοδήποτε άλλο πανεπιστημιακό ίδρυμα διότι, όπως εξηγεί ο Πατριάρχης στο ντοκιμαντέρ, δεν προσέφερε στείρα επιστημονική γνώση. Συνδύαζε τη θεωρία με την πράξη και αντιμετώπιζε τους μαθητές σαν μια μητέρα που φρόντιζε τα παιδιά της» λέει η Ειρήνη Σαρίογλου.

Κι αν τα ανέκδοτα από τα μαθητικά χρόνια και οι ανθρώπινες στιγμές – όπως η ανάμνηση του μητροπολίτη Περιστερίου Χρυσόστομου Ζαφείρη που φανερά συγκινημένος περιγράφει ότι ενώ δεν είχε χρήματα για να αγοράσει τα χρειαζούμενα (κοστούμια, κουβέρτες κ.λπ.) για τη φοίτησή του αποφάσισε ο σχολάρχης να του καλύψει τα έξοδα – κατέχουν έναν βασικό ρόλο στην πλοκή της «Σιωπηλής Σχολής», η ανατροπή δεν αργεί.

Ταυτόχρονα δε με τη νοσταλγία και τις τρυφερές θύμησες το ντοκιμαντέρ γίνεται αποκαλυπτικό για το παρασκήνιο που οδήγησε στο κλείσιμο της Σχολής. «Μην αναζητείτε κάποια σκοπιμότητα εθνικιστική ή κρατική παρέμβαση. Θα ήταν υπερβολή» υποστηρίζει ο διευθυντής του Μουσείου Τοπ Καπί, Ιλμπέρ Ορταϊλί. Και ίσως είναι ο μόνος.

Η ιστορία έχει ως εξής: το 1951 επικυρώνεται ο κανονισμός της Σχολής και αναγνωρίζεται ως επαγγελματική μόνο με το ένα έτος φοίτησης, αν και ήταν τετραετής. Νέος νόμος το 1971 ωστόσο θεωρεί αποκλειστικό προνόμιο του κράτους την παροχή ανώτατης παιδείας και έτσι την κλείνει.

«Το να χαρακτηριστεί η Θεολογική Σχολή επαγγελματική είναι από τα παράδοξα του κοσμικού κράτους της Τουρκίας» εκτιμά ο αρχισυντάκτης του αριστερού περιοδικού «Μπρικίμ» Αχμέτ Ινζέλ. «Υπάρχει πρόβλημα δημοκρατίας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων» συμπληρώνει ο αρχισυντάκτης της κυβερνητικής εφημερίδας «Ζαμάν» Μπουλέντ Κενές. Και ο καθηγητής στο πανεπιστήμιο Γιλντίζ, ο Ελτσίν Μακάρ καταλήγει: «Το Πατριαρχείο είναι ο αρχαιότερος θεσμός αυτού του τόπου και προϋπήρχε της τουρκικής δημοκρατίας. Τελικά, ποιο είναι το ζητούμενο: να προστατευτεί ή να εξαφανιστεί;»