Ίσως να δυσκολευόμαστε να συνδέσουμε τις δραστηριότητες των αρχαιολόγων με τον διαχωρισμό απορριμμάτων. Όπως και να φανταστούμε ότι τα τέχνεργα που βλέπουμε μέσα στις γυάλινες προθήκες των μουσείων κάποτε «απορρίφθηκαν». Πολύ συχνά, ωστόσο, αυτό ακριβώς έχει συμβεί.

Η μελέτη των αρχαίων απορριμμάτων ανά τον κόσμο δίνει στους αρχαιολόγους και τους ιστορικούς τη δυνατότητα να κατανοήσουν τις συνήθειες που καθόριζαν την καθημερινή ζωή των ανθρώπων, λέει ο Δρ Richard Meadow, διευθυντής του Εργαστηρίου Ζωοαρχαιολογίας του Μουσείου Peabody και λέκτορας στο τμήμα Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ.

«Πολλά από εκείνα που η αρχαιολογία γνωρίζει για το παρελθόν προέρχονται από απορρίμματα, εάν ορίσουμε τα απορρίμματα ως προϊόντα της ανθρώπινης κατανάλωσης». Για να το πούμε αλλιώς, τα σκουπίδια είναι ο καθρέφτης της ανθρώπινης συμπεριφοράς.

Το Μουσείο Peabody εγκαινιάζει έναν κύκλο διαλέξεων και εκδηλώσεων με τίτλο «Trash Talk: The Anthropology of Waste» (σε ελεύθερη απόδοση Περί απορριμμάτων: Η ανθρωπολογία των αποβλήτων), μέχρι την άνοιξη του 2012. Κεντρικό θέμα θα είναι η σημασία των απορριμμάτων για την κατανόηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς τόσο στο παρελθόν όσο και στο παρόν.

Ο Meadow που έχει πάρει μέρος σε ανασκαφές θέσεων όπως είναι η αρχαία πόλη της Χαράππα στο σημερινό Πακιστάν, συγκέντρωσε πολλές πληροφορίες μελετώντας απορρίμματα ηλικίας κάμποσων αιώνων.

Οι πρώιμες «χωματερές», οι σωροί απορριμμάτων, ή αποθέτες, συχνά αποδεικνύονται σωστά χρυσωρυχεία για την αρχαιολογική και ανθρωπολογική έρευνα. Δεν είναι μόνο τα αντικείμενα που μπορεί να βρει ο ερευνητής εκεί, αλλά τα όσα μάς αποκαλύπτουν για τους αρχαίους πολιτισμούς, τι κατανάλωναν οι άνθρωποι και πώς οργάνωναν τον αστικό τους χώρο ώστε να αντιμετωπίσουν το θέμα των αποβλήτων τους.

«Ο τρόπος με τον οποίο οι αρχαίες πόλεις αναπτύσσονταν και άλλαζαν μέσα στο χρόνο είναι ουσιαστικά στενά συνδεδεμένος με την εξέλιξη των απορριμμάτων» εξηγεί ο Meadow.

Οι αρχαίοι ζούσαν στην κυριολεξία με τα απορρίμματά τους, τα οποία συχνά έριχναν στο δρόμο έξω από το σπίτι τους, εκτός από τις περιπτώσεις που αυτά συλλέγονταν και μεταφέρονταν σε ειδικούς λάκκους.

Μερικές φορές, κατά τον Meadow, ολόκληρες πόλεις ήταν γεμάτες από απορρίμματα, σε σημείο που ανέβαινε η στάθμη των δρόμων, έφραζαν οι είσοδοι των σπιτιών και οι άνθρωποι αναγκάζονταν να κτίσουν πάνω από το σπίτι τους.

Ενώ σε εμάς αυτό μπορεί να ακούγεται ανθυγιεινό, οι αρχαίοι λαοί ήταν συνηθισμένοι σε αυτή την πρακτική, όπως και στην πρακτική ανακύκλωσης των απορριμμάτων τους.

«Πιστεύω πως όλοι σχεδόν οι πολιτισμοί ανακύκλωναν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο» λέει ο Meadow, εξηγώντας ότι οι αρχαίοι λαοί ανακύκλωναν οργανικές ύλες ως καύσιμα, ενώ τα ανόργανα απορρίμματα τα χρησιμοποιούσαν για να κτίσουν τα θεμέλια σπιτιών. Τα πολύτιμα μέταλλα τα επαναχρησιμοποιούσαν για την κατασκευή εργαλείων. «Μόνο όταν φτάνουμε στη σύγχρονη εποχή του καταναλωτισμού συναντάμε αυτό τον πολιτισμό της προγραμματισμένης βραχυβιότητας των προϊόντων», καταλήγει.

Ο Δρ Jose Remesal Rodriguez είναι καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης, με ειδίκευση στην κοινωνική και οικονομική ιστορία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, και ειδικό ενδιαφέρον στην παραγωγή και ανταλλαγή τροφίμων στον αρχαίο κόσμο.

Διευθύνει τις ανασκαφές ενός αρχαίου αποθέτη στη θέση Monte Testaccio στη Ρώμη. Πρόκειται για έναν τεχνητό λόφο, που έχει δημιουργηθεί από 25 εκατομμύρια πεταμένους αμφορείς –αγγεία εν γένει– ο οποίος μας αποκαλύπτει πολλά στοιχεία για το εμπόριο ελαιόλαδου στην αρχαία Ρώμη.

«Ένας αποθέτης μπορεί να είναι μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα πηγή (για να πάρουμε πληροφορίες) για την καθημερινή ζωή και την εξέλιξη του πολιτισμού ο οποίος τον έφτιαξε» λέει ο Remesal.

Από τα θραύσματα κεραμικής που βρέθηκαν στο Monte Testaccio, συνεχίζει, οι αρχαιολόγοι κατάφεραν να συνάγουν συμπεράσματα για την πολιτική τροφίμων στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.