Μια κακοδαιμονία ακολουθεί τα μουσεία μας. Όσο καθυστερεί η έναρξη των εργασιών για τη θεμελίωση, την επέκταση ή την ανάπλασή τους άλλο τόσο χρονοβόρα αποδεικνύεται και η ολοκλήρωσή τους.

Κι όμως, κόντρα στις σημερινές οικονομικές αντιξοότητες υπάρχει φως στο τούνελ, τουλάχιστον για μερικά. Έτσι, στις αρχές του 2012 αναμένεται να ανοίξει η Πινακοθήκη Χατζηκυριάκου-Γκίκα του Μουσείου Μπενάκη, ενώ την ίδια περίοδο θα κλείσει προσωρινά η Εθνική Πινακοθήκη για να ξεκινήσει η επέκτασή της. Ακόμα, πράσινο φως άναψε για τη δημιουργία του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, έπειτα από περιπέτειες 20 ετών, καθώς και για το Μουσείο Μεταλλείας-Μεταλλουργίας στο Λαύριο. Ωστόσο, άλλα υπό ίδρυση μουσεία παλεύουν ακόμα με την κρατική ολιγωρία και προσκρούουν σε γραφειοκρατικούς, νομικούς και πολεοδομικούς σκοπέλους που φρενάρουν την πολιτιστική υποδομή και ανάπτυξη.

Εθνική Πινακοθήκη

Τέρμα τα ψέματα για την Εθνική Πινακοθήκη. Σε λίγες ημέρες μας αποχαιρετάει με μια έκθεση που αποκαλύπτει τους κρυμμένους θησαυρούς στις αποθήκες της, ενώ τους πρώτους μήνες του 2012 κλείνει προσωρινά για να αρχίσει η επέκτασή της. Όλες οι μελέτες έχουν εγκριθεί, το υπουργείο Πολιτισμού-Τουρισμού άντλησε 32 εκατομμύρια από το ΕΣΠΑ, ενώ η δραστήρια διευθύντρια του μουσείου Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα εξασφάλισε άλλα 13 εκατομμύρια από το Ίδρυμα Σταύρου Νιάρχου. Ποιος όμως θα περίμενε ότι η έναρξη των εργασιών καθυστερεί επειδή το μουσείο βρίσκεται πάνω σε ένα… κτήμα;

Ο προϊστάμενος της Διεύθυνσης Αναστήλωσης Νεώτερων και Σύγχρονων Μνημείων Νίκος Χαρκιολάκης εξηγεί το παράδοξο: «Το μέρος όπου βρίσκεται η Εθνική Πινακοθήκη είναι χαρακτηρισμένο από παλιά ως κτήμα. Χρειάζεται νομοθετική ρύθμιση προκειμένου να χαρακτηριστεί ως οικοδομικό τετράγωνο και στη συνέχεια να προχωρήσει η άδεια από την πολεοδομία».

Ο προϋπολογισμός για την επέκταση την Πινακοθήκης μειώθηκε από τα 62 στα 43 εκατ. ευρώ, «χωρίς να αλλάξει η αρχιτεκτονική μελέτη, μόνο το κόστος των υλικών μειώθηκε», διευκρινίζει ο ίδιος. Έτσι θα έχουμε μια πιο οικονομική αλλά και πιο σύγχρονη, υπερδιπλάσια σε μέγεθος πινακοθήκη: έναν ολόκληρο όροφο για τις μόνιμες εκθέσεις στο κτίριο της οδού Μιχαλακοπούλου και υπόγειο τριών επιπέδων για τις περιοδικές περιλαμβάνει η μελέτη που υπογράφουν τα γραφεία Αρχιτεκτονική ΕΠΕ Π. Γραμματόπουλος-Χ. Πανουσάκης, Δ. Βασιλόπουλος και Συνεργάτες Ε.Ε.

Το πιο εντυπωσιακό στοιχείο είναι η διαφάνειά της. Ένα τεράστιο υαλοστάσιο θα υψωθεί στη βόρεια πλευρά της και θα διευκολύνει την επικοινωνία με την πόλη και με το παλαιό κτίριο. Εάν όλα προχωρήσουν γρήγορα η νέα Εθνική Πινακοθήκη θα παραδοθεί σε δυόμισι χρόνια. Μέχρι τότε, τα έργα της θα φυλάσσονται σε αποθήκες που παραχώρησε η Εθνική Τράπεζα.

Μουσείο Μεταλλείας-Μεταλλουργίας Λαυρίου

Για να παραφράσουμε το άσμα… στο Λαύριο γίνεται μουσείο. Βήμα-βήμα προχωράει η δημιουργία του Μουσείου Μεταλλείας-Μεταλλουργίας εντός του —μοναδικού στο είδος του στην Αττική— Τεχνολογικού και Πολιτιστικού Πάρκου Λαυρίου. Η μουσειολογική μελέτη έχει ήδη εγκριθεί, ενώ πολύ πρόσφατα πέρασε ομόφωνα από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων η αρχιτεκτονική και ηλεκτρολογική μελέτη που εκπόνησε ερευνητική ομάδα του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Μένει πλέον το έργο, με προϋπολογισμό 1.250.000 ευρώ, να ενταχθεί στο ΕΣΠΑ.

Το διατηρητέο κτιριακό συγκρότημα του παλιού μηχανουργείου θα αποτελέσει το κέλυφος του μουσείου. Αποτελείται από συνεχόμενα κτίρια σε δύο στάθμες, ενώ βρίσκεται σε επαφή με δύο μεγάλες αίθουσες όπου ήδη λειτουργούν συνεδριακός χώρος και αναψυκτήριο.

Στόχος είναι το μουσείο να αναδείξει τον κόσμο των μεταλλείων και την εξέλιξη της μεταλλουργίας από το αρχαίο Λαύριο έως τη βιομηχανική επανάσταση στην Ευρώπη. Όλα τα μηχανήματα που υπάρχουν, μαζί με εργαλεία, πάγκους, ιμάντες θα συντηρηθούν και θα εκτεθούν σε ειδικές κατασκευές, όπως προθήκες και βάθρα.

Μέγαρο Τσίλερ-Λοβέρδου

Φάντασμα του εαυτού του έχει γίνει το νεοκλασικό μέγαρο στην οδό Ακαδημίας που έχει υποστεί σοβαρές ζημιές από σεισμούς και τη φθορά του χρόνου. Πλέον, δεν το βλέπουμε ούτε… ζωγραφιστό. Γιατί μπορεί να έχουν εγκριθεί οι σχετικές μελέτες (αρχιτεκτονική, στατική, συντήρησης και αποκατάστασης διάκοσμου), ωστόσο το ΥΠΠΟΤ δεν δίνει χρήματα για την κατασκευή των τρισδιάστατων μακετών. Έτσι προχωρούν με αργούς ρυθμούς οι διαδικασίες για την ένταξη του έργου στο ΕΣΠΑ.

Στο τέλος του 19ου αιώνα το κτίριο, εξαίσιο δείγμα του ώριμου νεοκλασικισμού, ήταν η κατοικία του Ερνέστου Τσίλερ, ο οποίος και το σχεδίασε, ενώ αποτελούσε σημείο αναφοράς της υψηλής αθηναϊκής κοινωνίας. Κεφαλές Καρυάτιδων, ανάγλυφος διάκοσμος έδιναν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα στην πρόσοψή του, περίτεχνες οροφογραφίες και τοιχογραφίες, μωσαϊκά, μεγάλα τζάκια, μια επιβλητική σκάλα εντυπωσίαζαν στο εσωτερικό του.

Το κτίριο αγοράστηκε σε πλειστηριασμό από τον κεφαλονίτη τραπεζίτη και συλλέκτη έργων βυζαντινής τέχνης Διονύσιο Λοβέρδο, ενώ το 1992 περιήλθε, έπειτα από δωρεά, στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, με τον όρο να στεγαστεί εκεί η συλλογή Λοβέρδου.

Έτοιμη πάντως είναι η μουσειολογική μελέτη που αναδεικνύει τόσο την ιστορία του μεγάρου όσο και τις δυο προσωπικότητες που συνδέθηκαν μαζί του. Από τη μια, θα φιλοξενηθεί η συλλογή Λοβέρδου που αποτελείται από σημαντικά έργα της κρητικής και επτανησιακής σχολής. Από την άλλη, θα παρουσιαστούν η εποχή του Τσίλερ και η συμβολή του στον ελληνικό κλασικισμό.

Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή

Πράσινο φως άναψε για το πολύπαθο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, η δημιουργία του οποίου χτυπούσε σε σκοπέλους εδώ και 20 χρόνια. Όπως φαίνεται αυτή τη φορά θα υπάρχει «χάπι εντ», καθώς πρόσφατα εγκρίθηκαν οι σχετικές μελέτες (αρχιτεκτονική, στατική, ηλεκτρομηχανική) για την επισκευή και την επέκταση του ιδιόκτητου κτιρίου, στη συμβολή των οδών Ερατοσθένους και Αγίου Σπυρίδωνος, στο Παγκράτι.

Ένα νεοκλασικού ύφους διατηρητέο κτίριο και μια λιτή ορθογώνια προσθήκη που θα υψωθεί, θα δώσουν στο νέο μουσείο 7.000 τ.μ. για να αναπτύξει τις δραστηριότητές του, εφόσον ολοκληρωθεί, περίπου σε δυόμισι χρόνια, εάν όλα προχωρήσουν κανονικά. Στόχος είναι να αξιοποιηθούν τα στοιχεία που διαμορφώνουν τον χαρακτήρα του διατηρητέου κτιρίου, ενώ το παλιό με το νέο να βρίσκονται σε αρμονία, σύμφωνα με την μελέτη του αρχιτέκτονα Αλέξη Βικέλα.

Ένας μεγάλος χώρος 1.250 τ.μ. για τη μόνιμη συλλογή, δυο αίθουσες για περιοδικές εκθέσεις και πολλαπλές εκδηλώσεις, άνετο αμφιθέατρο, βιβλιοθήκη, αναψυκτήριο, πωλητήριο αποτελούν την προίκα του. Φτάνει να διευκρινιστεί εάν θα έρθει και τι θα έρθει από τη συλλογή του ζεύγους Γουλανδρή, που θεωρείται από τις κορυφαίες διεθνώς, καθώς περιλαμβάνει έργα των Βαν Γκογκ, Πικάσο, Σεζάν, Τζιακομέτι, Σαγκάλ, Πόλοκ, Μπέικον κ.ά.

Πινακοθήκη Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα

Η αντίστροφη μέτρηση άρχισε για τα εγκαίνια της Πινακοθήκης Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα, που αρχές του 2012 ανοίγει, έπειτα από πολύχρονες εργασίες, τις πύλες της στο κοινό. Μια πρόγευση πάντως θα πάρουμε από το πωλητήριο που θα λειτουργεί από τις αρχές Νοεμβρίου, με έργα νέων καλλιτεχνών οι οποίοι έχουν εμπνευστεί από την περίφημη γενιά του ’30.

Η πενταώροφη πινακοθήκη στην οδό Κριεζώτου 3 έρχεται να προστεθεί στον μακρύ κατάλογο του δραστήριου Μουσείου Μπενάκη. Έχει στόχο να παρουσιάσει όχι μόνο το έργο του Χατζηκυριάκου-Γκίκα αλλά και την πνευματική και καλλιτεχνική ζωή του τόπου μας από τη δεκαετία του ’20 μέχρι τη δικτατορία.

Τα εκθέματα αναδεικνύουν κορυφαίες προσωπικότητες, αιχμαλωτίζουν σημαδιακές στιγμές: οι φιγούρες από τον «Γάμο του Καραγκιόζη» του Σωτήρη Σπαθάρη, το 1940, τα βραβεία Νόμπελ Λογοτεχνίας του Γιώργου Σεφέρη και του Οδυσσέα Ελύτη, χειρόγραφοι στίχοι του Μάρκου Βαμβακάρη, τα γλυπτά του Γιώργου Ζογγολόπουλου, το περίστροφο του αυτόχειρα Κώστα Καρυωτάκη, ακόμα και ο σκούφος της Διδώς Σωτηρίου…

Το κτίριο, τυπικό δείγμα πολυκατοικίας του Μεσοπολέμου, αποτελούσε για πολλά χρόνια την κατοικία του Χατζηκυριάκου-Γκίκα, ο οποίος και την κληροδότησε στο Μουσείο Μπενάκη. Για το λόγο αυτό διατηρούνται οι ιδιαίτερες πινελιές του ζωγράφου στη διακόσμηση των εσωτερικών χώρων και στο ατελιέ του.

Αυλή των Θαυμάτων-Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης

Μια γειτονιά λες κι έχει βγει από τις ασπρόμαυρες ελληνικές ταινίες… Η «Αυλή των Θαυμάτων» στην Πλάκα, που ορίζεται από τις οδούς Άρεως, Αδριανού, Βρυσακίου και Κλάδου, με παλιά όμορφα κτίσματα υπό κατάρρευση, επιθυμεί να ξαναζωντανέψει. Σ’ αυτή τη γειτονιά μέχρι το τέλος της δεκαετίας του ’70 ζούσαν οικογένειες που κουβαλούσαν ιστορίες φτώχειας και προσφυγιάς, ενώ αργότερα στα εγκαταλειμμένα κτίρια σύχναζαν άστεγοι και χρήστες ναρκωτικών.

Το ΥΠΠΟΤ έχει στόχο να αξιοποιηθούν 16 κτίσματα στην Αυλή των Θαυμάτων. Εκεί θα βρει μόνιμη στέγη το Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης (ιδρύθηκε από τον ποιητή Γ. Δροσίνη), με πλουσιότατη συλλογή 25.000 κειμηλίων, το οποίο εδώ και χρόνια βρίσκεται στο ενοίκιο. Εκεί αναμένεται να αναβιώσουν με εκθέσεις και εργαστήρια η καθημερινή ζωή, οι εμπορικές δραστηριότητες, η καλλιτεχνική παραγωγή των παλιών Αθηναίων.

Η μελέτη για την οικιστική ανάπλαση της ιστορικής γειτονιάς είναι έτοιμη εδώ και χρόνια, ωστόσο διάφορα προβλήματα με την πολεοδομία και τη χρήση γης καθυστερούν το έργο που έχει ενταχθεί στο ΕΣΠΑ (12 εκατ. ευρώ). Να όμως που κάτι αρχίζει και κινείται: «Επίκειται η δημοσίευση της προκήρυξης της πρώτης φάσης του έργου, προκειμένου να δοθεί μια μικρή εργολαβία ύψους 650 χιλιάδων για τον καθαρισμό των κτιρίων και τη στήριξή τους με υποστυλώματα», μας πληροφορεί ο Νίκος Χαρκιολάκης, προϊστάμενος της Διεύθυνσης Αναστήλωσης Νεώτερων και Σύγχρονων μνημείων. «Μετά την τροποποίηση της μελέτης το έργο θα δοθεί προς δημοπράτηση». Σίγουρα χρειάζεται ένα μικρό θαύμα —ο ναός του Αγίου Ελισσαίου βρίσκεται εκεί— για να αρχίσει η οικιστική ανάπλαση αυτής της ιστορικής γειτονιάς που μπορεί να αναβαθμίσει την Πλάκα.