Ο σεισμός ήταν μεγάλος, το κτίριο κινήθηκε ολόκληρο προς τη μία μεριά και μετά προς την άλλη, και ενώ οι δονήσεις συνεχίζονταν οι τοίχοι άρχισαν να υποχωρούν, τα ξύλινα δοκάρια που το στήριζαν έσπασαν και κάποια στιγμή ήρθε η κατάρρευση. Οι όροφοι έπεσαν, τα δάπεδα του ενός βρέθηκαν επάνω από τα δάπεδα του άλλου εξαφανίζοντας τα ενδιάμεσα κενά και πλήθος από αντικείμενα κατρακύλησαν και εγκλωβίστηκαν ανάμεσά τους.

Πέρασαν περίπου 3.600 χρόνια από τότε που συνέβη αυτή η μεγάλη καταστροφή στη Ζώμινθο του Ψηλορείτη και σε όλη τη μινωική Κρήτη. Ώσπου ένα μεσημέρι στο τέλος του περασμένου Ιουλίου, την ώρα ακριβώς που η αρχαιολόγος Έφη Σαπουνά-Σακελλαράκη ξεναγούσε τους κατοίκους των Ανωγείων στην ανασκαφή, μέσα από τα χώματα αναδύθηκε ένας ωραίος χάλκινος Μινωίτης. Με μακρύ ένδυμα και ζωνάρι στη μέση, με το ένα χέρι στο μέτωπο και το άλλο ίσιο στους γλουτούς, αλλά και με περίτεχνη κόμη: έναν κότσο στο πίσω μέρος του κεφαλιού από όπου ξεπηδούν πλόκαμοι.

«Το ειδώλιο είναι στην τελετουργική “στάση του αποσκοπείν”, αφού το χέρι επάνω από τα μάτια δηλώνει, κατά τους θρησκειολόγους, ότι θέλει να αποφύγει το θάμβος της θεότητας» λέει η κυρία Σαπουνά-Σακελλαράκη. Παρότι έχει μελετήσει μεγάλο αριθμό ειδωλίων από τις Αρχάνες, τα Κύθηρα, το Ιδαίο Άντρο, δηλώνει εντυπωσιασμένη. «Τέτοια ειδώλια δεν βρίσκονται πλέον εύκολα in situ και αυτό διευκόλυνε τη χρονολόγησή του από το 1600 π.Χ.» επισημαίνει.

Σε αυτή την πρώτη ανασκαφή, η οποία διεξήχθη χωρίς τον Γιάννη Σακελλαράκη, τον σπουδαίο αρχαιολόγο που απεβίωσε τον περασμένο Οκτώβριο, τα ευρήματα ήρθαν να τον δικαιώσουν περίτρανα. Αυτή η μινωική θέση στα 1.200 μέτρα επάνω στο βουνό και στο δρόμο από την Κνωσό προς το Ιδαίο Άντρο, ένα τεράστιο κτίριο με ισχυρούς πέτρινους τοίχους που καλύπτει έκταση 1.600 τ.μ. και χρονολογείται από τις αρχές του 17ου αιώνα π.Χ., ανατρέπει όντως τα ως σήμερα δεδομένα για τα μινωικά ανάκτορα.

Σφραγίδες, χάντρες, δακτυλίδια

Το ειδώλιο αποτελεί το εκπληκτικό εύρημα της εφετινής ανασκαφής στη Ζώμινθο αλλά δεν είναι το μοναδικό. Σφραγίδες –η μία με παράσταση λέοντα και η άλλη με δύο υδρόβια πτηνά–, χάντρες από αχάτη και σάρδιο (από κάποιο περιδέραιο που έσπασε την ώρα του σεισμού), ένα χάλκινο τριγωνικό περίαπτο και ένα χάλκινο επίσης δακτυλίδι με κεφαλές όφεων, σκουλαρίκι, μαχαίρι, αλλά και ένα πήλινο κέρατο που προέρχεται από ένα μεγάλο ρυτό (τελετουργικό αγγείο) σε μορφή ταύρου δημιουργούν μια νέα εικόνα για το μέγαρο της Ζωμίνθου. Σε αυτά να προστεθεί και μία ακόμη έκπληξη: ένα χρυσό έλασμα της Παλαιοανακτορικής εποχής (1700 π.Χ.) τυλιγμένο σε ρολό, από αυτά που ανέθεταν οι προϊστορικοί άνθρωποι στα ιερά ως ευχή ή κατάρα. Μόνο που όταν το ξετύλιξαν οι αρχαιολόγοι φάνηκε να είναι χαραγμένο επάνω του ένα μινωικό πλοίο!

«Οι Μινωίτες που κατοικούσαν εδώ δεν ήταν βοσκοί ή τουλάχιστον δεν ήταν μόνον αυτό, διότι τα πολυτελή αντικείμενα δείχνουν πλούτο και υψηλό επίπεδο ζωής παρά το μεγάλο υψόμετρο» λέει η κυρία Σαπουνά-Σακελλαράκη. «Η Ζώμινθος είχε μια δραστηριότητα πολλαπλής μορφής, οικονομικής και λατρευτικής, πιθανώς και με κοινωνική διαστρωμάτωση λόγω της ύπαρξης των εργαστηρίων. Δεν ήταν απλώς ένας σταθμός προς το Ιδαίο Άντρο, δεν ήταν μόνο το κέντρο προμήθειας της Κνωσού σε μαλλί και άλλα ζωικά προϊόντα. Η θέση του κτιρίου, το μέγεθός του, καθώς και η προσεκτική κατασκευή του προϋποθέτουν την ύπαρξη μιας κεντρικής Αρχής που είχε στον έλεγχό της τους πόρους της περιοχής» προσθέτει.

Αυτό το ιδιότυπο μινωικό κέντρο, που όμοιό του δεν έχει ανασκαφεί ως τώρα στην Κρήτη, ανοίγει νέους δρόμους στην έρευνα. Όπως λέει η αρχαιολόγος, «οφείλουμε να εξετάσουμε από την αρχή και σε νέα βάση, απαλλαγμένη από τα ως τώρα στερεότυπα, το θέμα των ανακτόρων της μινωικής Κρήτης, γιατί αυτό το σημαντικό κέντρο στα βουνά προσθέτει νέα στοιχεία στη μελέτη της διάρθρωσης του μινωικού κόσμου».

Οι θυσίες των ταύρων

Σεισμός και φωτιά είχαν καταστρέψει περί το 1700 π.Χ. το πρώτο μέγαρο της Ζωμίνθου της Παλαιοανακτορικής εποχής. Σε αυτό έφθασε η αρχαιολόγος Έφη Σαπουνά-Σακελλαράκη αποκαλύπτοντας σημαντικά στοιχεία της δομής του. Στην «αυλή» με το καλοφτιαγμένο δάπεδο ήρθε στο φως πρόπυλο με δύο κίονες. Σε μικρή απόσταση μια πέτρινη ορθογώνια κατασκευή (διαστάσεων 50x40x60 εκ.) θα μπορούσε να είναι βωμός αφού γύρω της βρέθηκαν υπολείμματα από οστά ταύρων, προφανώς από θυσίες. Εκεί εντοπίστηκε άλλωστε και το μεγάλο πήλινο κέρατο από κεφαλή ταύρου. Στη συνέχεια της αυλής με τους κίονες, ένα κατώφλι με πεσσούς οδηγεί σε μια άλλη σπουδαία αίθουσα, όπου δίπλα σε έναν κίονα αποκαλύφθηκε τεράστια κυκλική εστία με καμένο χώμα στο εσωτερικό της και πήλινο περιχείλωμα, που διατρέχεται από εγχάρακτη σπείρα. Δίπλα της εντοπίστηκε το χρυσό έλασμα, κτήμα κάποιου Μινωίτη που δεν πρόφθασε να το αναθέσει στον θεό.