Νικόλαος Πετρόχειλος, Συμβολές στην ιστορία και προσωπογραφία της αρχαίας Άνδρου. Επιγραφικές και φιλολογικές μαρτυρίες, σειρά: Ανδριακά Χρονικά 42, Καΐρειος Βιβλιοθήκη, Άνδρος 2010
ISBN 978-960-8187-44-3
Μεγάλο μέρος των επιγραφικών μαρτυριών της αρχαίας Άνδρου συγκαταλέγονται στα Inscriptiones Graecae XII 5 (1903 και 1909) και Supplementa (1939), τα οποία αποτελούν τους τελευταίους δημοσιευμένους τόμους επιγραφών από το νησί. Η παρούσα μονογραφία του Ν. Πετρόχειλου, Συμβολές στην ιστορία και προσωπογραφία της αρχαίας Άνδρου. Επιγραφικές και φιλολογικές μαρτυρίες, συγκεντρώνει για πρώτη φορά το πλούσιο φιλολογικό και επιγραφικό υλικό που αφορά την Άνδρο και προέρχεται από την αρχαία πόλη. Περιλαμβάνει τις ήδη δημοσιευμένες επιγραφές καθώς και τις επιγραφές που ήρθαν στο φως με τις αρχαιολογικές έρευνες των τελευταίων ετών, πλην αυτών που βρέθηκαν στην Αγορά, αντικείμενο ξεχωριστής μελέτης από την ανασκαφέα καθ. Λ. Παλαιοκρασσά, στο πλαίσιο της ανασκαφικής έρευνας που διεξάγει στην Παλαιόπολη υπό την αιγίδα του ΕΚΠΑ. Το υλικό αυτό μελέτησε ο Ν. Πετρόχειλος κατά τη διάρκεια της εκπόνησης της διδακτορικής του διατριβής με τον ομώνυμο τίτλο, την οποία υποστήριξε το 2007 στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, και τώρα εκδόθηκε σε βιβλίο.
Στην εισαγωγή του βιβλίου γίνεται αναφορά στο ιστορικό της έρευνας, τη μέθοδο παρουσίασης και το γεωγραφικό πλαίσιο της αρχαίας πόλης της Άνδρου, ενώ η ύλη του διαρθρώνεται σε τρία κεφάλαια.
Το πρώτο μέρος παρουσιάζει τις φιλολογικές και τις επιγραφικές μαρτυρίες που αναφέρονται στην Άνδρο και στους Ανδρίους εκτός Άνδρου.
Στο δεύτερο μέρος, που αποτελεί αναμφίβολα την καρδιά της μελέτης, παρουσιάζεται ο κατάλογος των επιγραφών που φυλάσσονται στα μουσεία της Χώρας Άνδρου και της Παλαιόπολης: τιμητικά ψηφίσματα για Ανδρίους, για αλλοδαπούς και ψηφίσματα άλλων πόλεων, τιμητικές επιγραφές επιφανών Ανδρίων και Ρωμαίων, θραύσματα, αναθηματικές επιγραφές, κατάλογοι, επιτύμβιες επιγραφές, επιγραφές «τόπων» που πιθανώς δηλώνουν τη θέση του γυμνασίου, και άλλες, σε πηλό, αδιάγνωστες. Κάθε λήμμα περιλαμβάνει αριθμό καταλόγου, σύντομο τίτλο, τεχνικά χαρακτηριστικά του λίθου (αρ. ευρετηρίου, περιγραφή, διαστάσεις, κατάσταση διατήρησης της επιγραφής, τόπος και χρόνος εύρεσης κ.λπ.), τις προηγούμενες εκδόσεις του κειμένου, τη χρονολόγηση της επιγραφής και την έκδοση του κειμένου έπειτα από επανεξέταση του λίθου και νέα ερμηνεία. Ακολουθεί αναλυτικός σχολιασμός, κριτικό υπόμνημα και ερμηνευτικές προτάσεις, συμπλήρωση λέξεων και προτάσεων.
Από τα 219 επιγραφικά λήμματα, που καλύπτουν μια χρονική περίοδο από τον 8ο αι. π.Χ. ως τον 5ο αι. μ.Χ. και προέρχονται από περισυλλογές και παραδόσεις λίθων στην Εφορεία Αρχαιοτήτων, τα 45 αφορούν αδημοσίευτο υλικό.
Το τρίτο κεφάλαιο ανασυνθέτει, βάσει των φιλολογικών και επιγραφικών μαρτυριών, την ιστορία της Άνδρου από τις πρώτες ενδείξεις κατοίκησης του νησιού, στην 4η χιλιετία π.Χ., ως το δεύτερο μισό του 3ου αιώνα μ.Χ., οπότε το νησί δοκιμάστηκε από την κάθοδο των γοτθικών φυλών και ενσωματώθηκε μαζί με τις άλλες Κυκλάδες στην Επαρχία των Νήσων. Στη συνέχεια, αναλύεται η φυλετική οργάνωση των Ανδρίων και το πολίτευμά τους από την αρχαϊκή περίοδο ως τα αυτοκρατορικά χρόνια. Τέλος, παρουσιάζεται το νομισματοκοπείο της Άνδρου, μέσα από τις επιγραφικές μαρτυρίες, το οποίο ξεκίνησε να λειτουργεί ίσως στα μέσα του 4ου αι. π.Χ.
Σημειώνεται ότι, μετά τον κατάλογο και τη σύντομη ιστορική ανάλυση που προκύπτει από τις μαρτυρίες, ακολουθούν μια περίληψη στην γερμανική γλώσσα, πίνακας αντιστοιχιών εκδόσεων, πλήρη ευρετήρια προσώπων (Άνδριοι, αλλοδαποί, ηγεμόνες, θεοί, ήρωες), εορτών και εθνικών ονομάτων, λεξιλόγιο, βιβλιογραφία. Υπάρχει επίσης ξεχωριστό παράρτημα για τον ύμνο της Ίσιδος. Τέλος, περιλαμβάνονται χάρτης με τα τοπωνύμια του Πασχάλη (1925) της Άνδρου και ασπρόμαυρες φωτογραφίες επιγραφών καθώς και ορισμένα σχέδια.
Συμπερασματικά, η μονογραφία αυτή αποτελεί βασικό και ενημερωμένο εγχειρίδιο για τον μελετητή που επιθυμεί να ασχοληθεί με τις Κυκλάδες, και ιδιαίτερα με την Άνδρο, στην ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο. Τα κείμενα αυτά αντικατοπτρίζουν γεγονότα σημαντικά για τους Ανδρίους και τους «εν Άνδρω κατοικούντες» και συμπληρώνουν την εικόνα που αποκαλύπτουν οι αρχαιολογικές έρευνες της πόλης της Άνδρου και συγκεκριμένα στην Αρχαία Αγορά και την πρωτοβυζαντινή βασιλική (βλ. http://chronique.efa.gr/index.php/fiches/voir/2129/). Ο κατάλογος αυτός, σημαντική συμβολή στη μελέτη της αρχαίας Άνδρου συμπληρώνεται σταδιακά με επιμέρους μελέτες του ίδιου αρχαιολόγου, όπως για τις επιγραφές «τόπου» (στο BCH 132 [2010] βλ. σύντομη αναφορά εδώ – http://chronique.efa.gr/index.php/fiches/voir/2054/), για τα νεκροταφεία της Άνδρου (στο τελευταίο τόμο του περιοδικού Άγκυρα 3 [2010], σ. 7-40), και άλλα.
