Την ιστορία τη γράφουν οι ισχυροί, λέει μια δημοφιλής φράση. Εκτός από την επίσημη ιστορία όμως που αφορά δημόσια πρόσωπα, υπάρχει και μια άλλη, ανεπίσημη, που αφορά καθημερινούς ανθρώπους. Πράξεις, συνδιαλλαγές, σκέψεις και συναισθήματα αποτελούν το υλικό της μυστικής αυτής ιστορίας που αποτυπώνεται με λέξεις γραμμένες τυχαία ή με ταχύτητα στην επιφάνεια αρχαιολογικών ευρημάτων. Αυτή είναι η αρχαιολογία του γκράφιτι. Και με αυτήν ακριβώς την αρχαιολογία, και τις ιστορίες που αποκαλύπτει ασχολείται σήμερα ένας αριθμός επιστημόνων που ζουν και εργάζονται στα εδάφη του Ισραήλ και της Παλαιστίνης.

Πρόκειται για μια περιοχή που αποτέλεσε «σπίτι» ή καταφύγιο για πολλούς λαούς, με διαφορετικές παραδόσεις, ήθη και έθιμα. Και αυτή η διαφορετικότητα είναι που αντανακλάται στο αρχαίο νεκροταφείο Μπέιτ Σεάριμ (Beit Shearim), όπου θάβονταν κατά τη ρωμαϊκή και την πρώιμη βυζαντινή περίοδο μέλη των εβραϊκών κοινοτήτων όλου του τότε γνωστού κόσμου: από το Λίβανο και τη Συρίας μέχρι και την Υεμένη. Αν και πιστοί μιας αυστηρής ως προς τα έθιμά της θρησκείας όμως, οι άνθρωποι αυτοί ήταν κοσμοπολίτες. Στις ταφές τους χρησιμοποιούνται – κατά τη ρωμαϊκή συνήθεια και αντίθετα προς τη ραβινική παράδοση – σαρκοφάγοι, ενώ και άλλα έθιμα μαρτυρούν χριστιανικές και ειδωλολατρικές παραδόσεις. Το σημαντικότερο όμως είναι οι επιγραφές: ανεπίσημα χαράγματα, στα ελληνικά – τη γλώσσα των μορφωμένων – ή τα αραμαϊκά, την lingua franca της Συροπαλαιστίνης. Ευχές και κατάρες, μαγικές επικλήσεις και προσευχές που αντανακλούν άγνωστες στους Εβραίους έννοιες, όπως η ανάσταση των νεκρών, είναι το περιεχόμενο των επιγραφών που καταγράφει, στα πλαίσια μιας έρευνας, η Karen Stern, βοηθός καθηγητή στο Brooklyn College που επιδοτείται από το W.F. Albright Institute for Archaeological Research in Jerusalem.

Πρόκειται για μια μόνο από τους ερευνητές που συγκεντρώνουν αρχαία γκράφιτι από την ευρύτερη περιοχή με σκοπό να τα εκδώσουν. Η πιο συντονισμένη προσπάθεια μέχρι σήμερα είναι του καθηγητή Jonathan Price, του Πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ, ο οποίος σκοπεύει μέσα στην επόμενη δεκαετία να εκδώσει σε μια σειρά τόμων επιγραφές από τοίχους, αγγεία και μέχρι και γυαλί, που χρονολογούνται από την εποχή του Μ. Αλεξάνδρου μέχρι και εκείνη του Μωάμεθ. Μέσα από τις επιγραφές – σε εβραϊκά, ελληνικά και αραμαϊκές διαλέκτους όπως η αρχαία συριακή, η ναβαταϊκή και η σαμαρειτική – σκοπεύει να καταδείξει τον πολιτιστικό πλουραλισμό που αναπτύχθηκε στο χώρο. Πρόκειται για ένα τιτάνιο έργο. Επιγραφές ανεπίσημου χαρακτήρα όχι μόνο βρίσκονται παντού – σε τοίχους αρχιτεκτονημάτων, σε μισοσκότεινες αρχαίες σήραγγες αλλά και σε μεμονωμένα ευρήματα, – αλλά κάποτε είναι σε τόσο κακή κατάσταση που είναι δύσκολο να αναγνωριστούν. Mόλις σήμερα η Stern αναγνώρισε ένα ελληνικό γκράφιτι στο εσωτερικό ενός τάφου του 1ου αι. μ.Χ. που ήταν γνωστός στον συνάδελφό της Boaz Zissu από το 1998. Στον εσωτερικό του τάφου υπάρχουν και διάφορα αινιγματικά χαράγματα με τη μορφή δίχτυ, που οι δύο αρχαιολόγοι προσπαθούν να ερμηνεύσουν. Μέχρι τότε, εκείνοι και διάφοροι συνάδελφοί τους θα συνεχίζουν να καταγράφουν λέξεις και εκφράσεις καθημερινών ανθρώπων που έζησαν πριν από χιλιάδες χρόνια αλλά τα γραπτά τους κρατούν ζωντανούς μέχρι σήμερα.