Christos Karydis, Τhe Orthodox Christian Sakkos. Ecclesiastical garments dating from the 15th to the 20th century from the Holy Mountain of Athos. Collection Survey, Scientific Analysis and Preventive Conservation, εκδ. Archaeopress – British Archaeological Reports, Οξφόρδη 2010, 410 σελ.
ISBN 978-1407307169
Συμπεριλαμβάνεται CD-Rom
Η παρούσα έκδοση ασχολείται με ένα από τα δυσκολότερα κεφάλαια και desiderata της Βυζαντινής, Μεταβυζαντινής αλλά και της νεότερης λαογραφίας, το ενδυματολογικό. Συγκεκριμένα, ο Ορθόδοξος επισκοπικός σάκκος, που εξετάζεται ως κοσμικό και αργότερα επισκοπικό ένδυμα, αποτελεί πολύπλοκο ζήτημα μεταξύ των ερευνητών υφάσματος˙ ιδιαίτερα δε εάν προέρχεται από την Αθωνική μοναστική πολιτεία λόγω της δύσκολης πρόσβασης σε αυτά τα αντικείμενα.
Πρόκειται για είδος φορέματος, όπως αναφέρουν και χρησιμοποιούν τον όρο οι βυζαντινολόγοι και πολλοί άλλοι ερευνητές και στην προκειμένη για λειτουργικό ένδυμα και όχι ύφασμα ή ιμάτιο. Επειδή όμως ο όρος «φόρεμα» όπως έχει χρησιμοποιηθεί παλαιότερα δεν είναι πλέον τόσο δόκιμος και κολακευτικός, ιδιαίτερα όταν αναφερόμαστε σ’ ένα εκκλησιαστικό ανδρικό αντικείμενο, θα χρησιμοποιηθεί ο όρος «λειτουργικό ένδυμα», ο οποίος ερμηνεύει τη χρήση του αντικειμένου και απορρέει από την αρχική ετυμολογική ερμηνεία της λέξης «λειτουργία».
Η μελέτη του πρωτογενούς αυτού υλικού που παρέμεινε σχεδόν άγνωστο στην επιστημονική κοινότητα παρά την τεράστια σημασία που παρουσιάζει, έδωσε στον συγγραφέα τη δυνατότητα να περιεργαστεί από κοντά τα συγκεκριμένα αντικείμενα και να επισημάνει νέα ιστορικά και τεχνικά στοιχεία, τα οποία συνδυαζόμενα με τη συστηματική καταγραφή βοήθησαν στην καλύτερη επιλογή διατήρησης. Όπως είναι η προληπτική συντήρηση συνδυαζόμενη με την κατάλληλη αποθήκευση και έκθεση που χρήζουν τα συγκεκριμένα αντικείμενα μέσα σε ένα ιδιαίτερο χώρο.
Το βιβλίο αποτελείται από δύο μεγάλα τμήματα, την Ιστορία και την Προληπτική Συντήρηση και διαιρείται σε έξι κεφάλαια. 1) Άγιον Όρος: Μοναστήρια, Ιστορία και Υφάσματα, 2) Εκκλησιαστικά Υφάσματα και οι Συμβολισμοί τους: Λειτουργικά Υφάσματα & Ενδύματα, Διακοσμητικά Υφάσματα και Ιερά Σάβανα. 3) Ο Σάκκος: Προέλευση, Κατασκευή και Απεικόνιση στην Εικονογραφία (εικόνες, τοιχογραφίες και ψηφιδωτά). 4) Έρευνα και Καταγραφή των Συλλογών του Αγίου Όρους. 5) Ανάλυση πριν τη Διατήρηση: Εφαρμογή Φυσικοχημικών Μεθόδων στους Σάκκους. 6) Προληπτική Συντήρηση: Ηθικά Ερωτήματα, Πρακτική και Προτάσεις Διατήρησης των Ενδυμάτων.
Ο σκοπός της έρευνας είναι, με την προσεκτική μελέτη αυτών των αντικειμένων, να αποκαλυφθούν εάν υπάρχουν νέα μοτίβα και τεχνικές υφάνσεως και κεντητικής που έχουν χρησιμοποιηθεί στην κατασκευή τους, έχοντας υπόψη ότι προέρχονται από διάφορες γεωγραφικές περιοχές (Κωνσταντινούπολη, Προύσα, Γαλλία, Ιταλία κ.α.). Να συνδεθούν πανομοιότυπα μοτίβα με την εικονογραφία ή άλλες τέχνες και να συγκριθούν αυτόνομα με αδημοσίευτα κείμενα. Να τοποθετηθούν νέοι ορισμοί στην καταγραφή των εκκλησιαστικών ενδυμάτων και υφασμάτων. Να παρατηρηθεί και να καταγραφεί η διακόσμηση των συγκεκριμένων αντικειμένων και να μελετηθεί η συμβολική τους αξία μέσω της σημειωτικής επιστήμης. Να αντληθούν τυχόν ιστορικές πληροφορίες από τα εργαστήρια κατασκευής και πώς μεταφέρθηκαν στο Άγ. Όρος, δεδομένου ότι πρόκειται για αφιερώματα από επισκόπους, πατριάρχες και ευγενείς. Τέλος να απαντηθεί το ερώτημα για το πού κατασκευάστηκαν τα ενδύματα και να χρονολογηθούν εκ νέου βάσει των φυσικοχημικών μεθόδων και της συγκριτικής βιβλιογραφικής αναζήτησης.
Το κείμενο συνοδεύεται από αυτοτελή φωτογραφικό κατάλογο. Ο κατάλογος συμπεριλαμβάνει πενήντα δύο πατριαρχικούς και επισκοπικούς σάκκους προερχόμενους από δεκατρία κυρίαρχα μοναστήρια και την αρχαιότερη σκήτη στο Άγιον Όρος, της Θεοπρομήτορος Αγίας Άννης. Τα χρονολογικά όρια της μελέτης καθορίζονται από τον χρόνο κατασκευής των εξεταζόμενων σάκκων, δηλαδή από το τέλος του 15ου έως και τον 20ο αι. Οι μονές που παραχώρησαν υλικό στην παρούσα μελέτη είναι: Ι.Μ. Βατοπεδίου, Ι.Μ. Ιβήρων, Ι.Μ. Ξηροποτάμου, Ι.Μ. Αγίου Διονυσίου, Ι.Μ. Παντοκράτορος, Ι.Μ. Κουτλουμουσίου, Ι.Μ. Δοχειαρίου, Ι.Μ. Φιλοθέου, Ι.Μ. Καρακάλου, Ι.Μ. Σίμωνος Πέτρας, Ι.Μ. Σταυρονικήτα, Ι.Μ. Αγίου Γρηγορίου, Ι.Μ. Αγ. Παύλου και η Σκήτη της Αγίας Άννης.
Στόχος του καταλόγου είναι η συστηματοποιημένη παρουσίαση του σχετικού υλικού που διασώθηκε πλέον ψηφιακά για το ευρύ επιστημονικό κοινό και τους νέους μελετητές.
