D.J. Blackman, M.C. Lentini (επιμ.), Ricoveri per navi militari nei porti del Mediterraneo antico et medievale, Atti del Workshop, Ravello 4-5 novembre 2005, Centro Universitario Europeo per i Beni Culturali, Ravello, Bari 2010, 200 σελ.
ISBN: 978-88-7228-565-7
Εκδόθηκαν τα πρακτικά της συνάντησης «Ricoveri per navi militari nei porti del Mediterraneo antico et medievale» που πραγματοποιήθηκε στο Ravello (Ιταλία) το Νοέμβρη του 2005. Ο τόμος περιλαμβάνει 19 ανακοινώσεις από ειδικούς ερευνητές που ασχολούνται με την αρχιτεκτονική του πολεμικού λιμανιού, και ειδικότερα με τους νεωσοίκους όπου στεγαζόταν ο πολεμικός στόλος των πόλεων-κρατών, καθώς και με την αρχαία πολεμική ναυτιλία, εφόσον η μελέτη των νεωσοίκων προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες ως προς τις διαστάσεις και την μορφή των τριήρων και άλλων πολεμικών πλοίων. Η συνάντηση συγκέντρωσε ανακοινώσεις για όλη τη Μεσόγειο και αφορούσε όχι μόνο την Αρχαιότητα, αλλά και τον Μεσαίωνα, επιτρέποντας διάλογο και συγκρίσεις.
Ο τόμος χωρίζεται σε πέντε μέρη. Στο πρώτο μέρος, γίνεται μια εισαγωγή στο θέμα της αρχαιολογίας των νεωσοίκων (J.P. Morel, David J. Blackman, Maria Costanza Lentini) και της μελέτης τους, αναλύεται το ιστορικό πλαίσιο της ανάπτυξης του αρχιτεκτονικού τύπου των νεωσοίκων και των νεωρίων στην αρχαιότητα (David J. Blackman), καθώς και η αρχαιολογική σημασία των καταλοίπων νεωσοίκων για την γνώση της αρχαίας ναυπηγικής, π.χ. στον Πειραιά, στους Οινιάδες, στη Σάμο, αφού μας πληροφορούν για το ακριβές πλάτος του πλοίου το οποίο στεγαζόταν. Στην επόμενη ανακοίνωση περιγράφεται από τον Simon Mercieca ένα ερευνητικό πρόγραμμα με τίτλο Navigation du Savoir, για τα «ιστορικά νεώρια» της Μεσογείου.
Στο δεύτερο μέρος αναλύονται οι νεώσοικοι της δυτικής Μεσογείου σε δύο σημαντικές ανακοινώσεις: οι εγκαταστάσεις νεωσοίκων της Καρχηδόνας και των Αθηνών (H. Hurst), και η παρουσίαση άλλων παραδειγμάτων όπως της Μασσαλίας, αλλά και οι πρόσφατες ανασκαφές στην περιοχή της αγοράς της Νάξου της Σικελίας και οι εντυπωσιακά καλά διατηρημένοι νεώσοικοι της πόλης (M.C. Lentini, D. J. Blackman) και ο αρχιτεκτονικός διάκοσμός τους.
Στο τρίτο μέρος παρουσιάζονται νεώσοικοι στην ανατολική Μεσόγειο και στον ελλαδικό χώρο. Οι M. Yon και J.-C. Sourisseau γράφουν για την ανασκαφή του κλειστού λιμένος και των νεωσοίκων του 5ου αι. π.Χ. στη θέση Μπαμπούλα, στο Κίτιο/Λάρνακα της Κύπρου από την Γαλλική Αποστολή (1987-1999). Στη δεύτερη ανακοίνωση, η Κ. Μπάικα παρουσιάζει την ενάλια έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 2006 στην Ποιήεσσα (Κέα, Κυκλάδες), όπου διατηρείται λαξευτός νεώσοικος της κλασικής-ελληνιστικής περιόδου. Ο Cl. Sintès παρουσιάζει το λιμάνι και συγκρότημα νεωσοίκων της Απολλωνίας (Κυρηναϊκή).
Το τέταρτο μέρος περιλαμβάνει τρεις μελέτες για τα αρχαία λιμάνια της Καμπανίας. Η πρώτη συμβολή αφορά τις θαλάσσιες κυκλοφορίες κατά μήκος της ακτής της Καμπανίας (M.L. Nava). Η δεύτερη ανακοίνωση παρουσιάζει τα βυθισμένα κατάλοιπα στη θέση Baia (P. Miniero). Η ανακοίνωση των Α. Benini και L. Lanteri παρουσιάζει τα πρόσφατα αποτελέσματα της έρευνας στο ρωμαϊκό λιμάνι του Misenο, ενώ η τελευταία ανακοίνωση περιγράφει το παραλιακό τοπίο μεταξύ των πόλεων Παρθενόπης και Νεάπολης με βάση τα αποτελέσματα των πρόσφατων γεωμορφολογικών και αρχαιολογικών ερευνών με αφορμή την κατασκευή των σταθμών του μετρό της σημερινής Νάπολης. Το λιμάνι της ελληνικο-ρωμαϊκής πόλης έχει εντοπιστεί μεταξύ των πλατειών Municipio και Bovio, όπου βρέθηκαν αρχαία ναυάγια καθώς και πάσσαλοι που στήριζαν τις πλακόστρωτες αποβάθρες. Τα ευρήματα χρονολογούνται από τον 4ο αι. π.Χ. ως την αρχή του 6ου αι. μ.Χ. (D. Giampola, V. Carsana).
Το πέμπτο μέρος περιλαμβάνει μελέτες νεωσοίκων μεσαιωνικών χρόνων. Η πρώτη ανακοίνωση (G. Gargano) παρουσιάζει το συγκρότημα των νεωσοίκων/νεωρίων και τις λιμενικές εγκαταστάσεις στο Amalfi στη μεσαιωνική περίοδο (11ος-13ος αι.). Στη δεύτερη ανακοίνωση, ο Κ. Γιαπίτσογλου παρουσιάζει τα ενετικά νεώρια της Κρήτης και τα κατασκευαστικά στοιχεία τους: στα Χανιά (τέλος 16ου αι.), στο Ρέθυμνο και κυρίως στον Χάνδακα (Ηράκλειο), όπου σώζονται καλύτερα (15ος-17ος αι.). Στην τρίτη ανακοίνωση, περιγράφονται τα νεώρια της μεσαιωνικής Πίζας (F. Redi) με βάση τα ιστορικά στοιχεία (έγγραφα και εικονογραφία) και τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα. Η επόμενη μελέτη δίνει ιστορικά και αρχαιολογικά στοιχεία για τα νεώρια της Genova, αφού οι ανασκαφές των εγκαταστάσεων επιτρέπουν τώρα να δοθεί μια εικόνα της ανωδομής του κτιρίου, η οποία παρουσιάζει διάφορες φάσεις ανακατασκευών. Η πέμπτη ανακοίνωση παρουσιάζει τα νεώρια -ή tersane– της Alanya, στην νότια Τουρκία, τα οποία χρονολογούνται στον 13ο αιώνα και ανήκουν στην οχύρωση της πόλης (J. Johns). Ο συγγραφέας εκφράζει την υπόθεση ότι, ενώ οι διαστάσεις (γνωρίζουμε τουλάχιστον το πλάτος στις περισσότερες περιπτώσεις) παραμένουν στάσιμες από την αρχαιότητα ως τον μεσαίωνα, οι τύποι των πολεμικών πλοίων εξελίσσονται και συνεχίζουν να στεγάζονται στα ίδια κτίρια επί αιώνες, οπότε υποστηρίζεται ότι το πλάτος του νεωσοίκου δεν μπορεί να προσφέρει πληροφορίες ως προς τις ακριβείς διαστάσεις των πλοίων. Στην τελευταία μελέτη η S. Arenson εξετάζει την αρχιτεκτονική εξέλιξη από τον αρχαίο νεώσοικο (ή νεώρια) στο μεσαιωνικό νεώριο, ή στο Darsena, ως ένα βήμα προς την καλύτερη γνώση των πολεμικών πλοίων της εποχής.
Catherine Bouras
