Το μαρμάρινο ανάγλυφο μπορεί να μην είναι ιδιαίτερης τέχνης, όμως η παράστασή του είναι αποκαλυπτική: ένας όρθιος νέος βρίσκεται «αντιμέτωπος» με δύο… μούντζες (σφακέλους στην αρχαία ελληνική, φάσκελα στη νέα). Και η ερμηνεία είναι σαφής αφού οι σφάκελοι ήταν στην αρχαιότητα μια μορφή κατάρας, η οποία εξασθενημένη έφθασε ως τη σύγχρονη εποχή. Το έργο αυτό, μαζί με αρκετά ακόμη της ίδιας θεματολογίας, πρόκειται να εκτεθεί στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο από τις 24 Σεπτεμβρίου στην έκθεση «Μάγοι, ξόρκια και φυλακτά: Η μαγεία στον αρχαίο και χριστιανικό κόσμο», στο πλαίσιο των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Μολύβδινα πλακίδια με κατάδεσμους (κατάρες), φυλαχτά, αγγεία με παραστάσεις μαγικών δράσεων, αναθήματα, κ.ά., περιλαμβάνονται στην έκθεση, η οποία αν και μικρή αποδεικνύει ότι η δεισιδαιμονία, η μαγεία και οι μάγισσες κάνουν την εμφάνισή τους ήδη από τη Νεολιθική εποχή και ίσως και ακόμη παλαιότερα. Όποιος ήθελε λοιπόν στην αρχαιότητα να καταραστεί κάποιον έγραφε ένα ανάλογο κείμενο επάνω σε μια μολύβδινη πλάκα και την τοποθετούσε σε τάφους «άωρων και βιαιοθανάτων», δηλαδή προσώπων οι οποίοι είχαν πεθάνει πριν από την ώρα τους και με βίαιο τρόπο. Και αν δεν έφθανε αυτό προχωρούσαν ακόμη περισσότερο, «καταπασσαλεύοντας» τον ατυχή, φτιάχνοντας δηλαδή ένα ομοίωμά του το οποίο κάρφωναν με καρφιά.
Αντίθετα, για την προστασία απέναντι σε εχθρικές επιβουλές ο άνθρωπος έπρεπε να καταφύγει σε φυλαχτά που θα απέτρεπαν το κακό. Πρακτική ευρέως διαδεδομένη, αφού ακόμη και ο Περικλής όταν αρρώστησε δέχθηκε να του βάλουν φυλαχτό. Φυσικά δεν έλειπαν και τα διάφορα δηλητήρια και φίλτρα, την κατασκευή των οποίων αναλάμβαναν οι μάγισσες φαρμακίδες, που είχαν, λέει, τη δύναμη να κατεβάζουν τη Σελήνη από τον ουρανό και να τη φυλακίζουν! Οι σφάκελοι εξάλλου, δηλαδή το άνοιγμα των πέντε δακτύλων της παλάμης, βρίσκουν την απαρχή της ερμηνείας τους στους «αποτυμπανισμούς» του 5ου π.Χ. αιώνα. Πρόκειται για τον τρόπο εκτέλεσης καταδικασμένων σε θάνατο, που γινόταν με το δέσιμό τους σε πέντε κρίκους καρφωμένους σε μια σανίδα η οποία έμενε όρθια ώσπου να πεθάνουν (στη συνέχεια τους πετούσαν σε μια ερημιά για να τους φάνε οι σκύλοι, περιοχή που ένεκα αυτού ονομάστηκε Κυνοσάργους).
Όσο για τους λόγους προσφυγής στη μαγεία άπειροι, με τους ερωτικούς να προηγούνται και να ακολουθούν οι δικαστικοί, αλλά και οι αθλητικοί! Πολύ συνηθισμένοι μάλιστα ήταν οι κατάδεσμοι κατά ηνιόχων και των αλόγων τους στον ιππόδρομο: «Όπως αυτός ο πετεινός καταδένεται στα πόδια, στα χέρια και στο κεφάλι, έτσι να καταδέσουν οι δαίμονες τα σκέλη, τα χέρια και το κεφάλι και την καρδιά των ηνιόχων».
Στην έκθεση ένας κατάλογος του μουσείου θα ενημερώνει τους επισκέπτες σε ποιες συλλογές του θα εντοπίσουν και άλλα αντικείμενα με το ίδιο θέμα, ενώ την Παρασκευή 24 και το Σάββατο 25 Σεπτεμβρίου (ώρα 19.00- 21.00) θα γίνει στο μικρό αμφιθέατρο του μουσείου προβολή της μικρού μήκους γαλλικής ταινίας «Ερευνώντας τη Γη των Νεκρών», η οποία τιμήθηκε με το ειδικό βραβείο «Αρχαιολογία και Τέχνες» στο Φεστιβάλ ΑΓΩΝ 2010. Η ταινία παρουσιάζει τελετουργίες μαγείας στο αρχαίο νεκροταφείο του Κεραμεικού και δύο σημαντικά μαντεία της αρχαίας Ελλάδας (με ελληνικούς υπότιτλους).
Η Κίρκη μεταμορφώνει τον Οδυσσέα
Το μεγαλύτερο χρυσό σφραγιστικό δαχτυλίδι του μυκηναϊκού κόσμου από την Τίρυνθα (15ος αι. π.Χ.), με παράσταση λεοντοκέφαλων δαιμόνων και μιας γυναικείας θεότητας αποτελεί το εξαιρετικό αντικείμενο αυτής της έκθεσης. Μαζί του ένα μαρμάρινο νεολιθικό ειδώλιο από τη Σπάρτη με την παράσταση ιέρειας που φέρει στους ώμους της χαραγμένα μαγικά σύμβολα-ρόμβους, κεραυνούς κ.ά. Ένα φυλαχτό της Νεολιθικής εποχής επίσης, από στεατίτη σε σχήμα εμβρύου. Αγγεία της κλασικής εποχής απεικονίζουν τη μάγισσα Κίρκη, ενώ ετοιμάζεται να μεταμορφώσει τον Οδυσσέα σε χοίρο και άλλα την αδελφή της Μήδεια με τις ιέρειες Πελιάδες. Από την Κλασική εποχή έρχεται και η «βάβα», ένα πήλινο ειδώλιο γυναίκας, η οποία επιδεικνύει τα γεννητικά της όργανα. Παράλληλα εκτίθενται μαρμάρινα αναθήματα εικασίας προς τον θεό για να την ανάρρωση τους: οφθαλμοί, αφτιά, ένας μαστός, ένα πόδι με διογκωμένη φλέβα, γεννητικά όργανα.
Πηγή: Το Βήμα, Μ. Θερμού, 10/9/10
