Η θεαματική πυρπόληση του ρωμαϊκού στόλου από τον Αρχιμήδη με τη χρήση κατόπτρων κατά την πολιορκία των Συρακουσών είναι μια ιστορία λίγο ως πολύ γνωστή σε όλους. Είναι όμως αλήθεια;
Όχι, υποστηρίζει ο μηχανολόγος Cesare Rossi, του Πανεπιστημίου Federico II της Νάπολης, ο οποίος, στην πρόσφατη μελέτη του με τίτλο «Archimedes’ Cannons against the Roman Fleet?» θεωρεί ότι ο μεγάλος μαθηματικός απέκρουσε τους εισβολείς χρησιμοποιώντας κανόνια ατμού!
Είναι γεγονός ότι η αντιμετώπιση των Ρωμαίων με κάτοπτρα είναι στην πραγματικότητα ένας θρύλος των μεσαιωνικών χρόνων. Από τις αρχαίες πηγές, ο φυσικός και φιλόσοφος Γαληνός αναφέρει μια συσκευή πυρπόλησης που χρησιμοποιήθηκε εναντίον του ρωμαϊκού στόλου, η λεπτομέρεια όμως με τα κάτοπτρα απουσιάζει, όπως και σε όλη την αρχαία γραμματεία. Αντίθετα, ο Πλούταρχος μιλάει για μια μακρόστενη μηχανή που ανάγκασε τους Ρωμαίους να εγκαταλείψουν την πολιορκία των Συρακουσών, ενώ άλλοι συγγραφείς αναφέρουν ένα κανόνι ατμού σε σχέση με τον Αρχιμήδη. Μάλιστα, ο Leonardo da Vinci είχε σχεδιάσει ένα παρόμοιο κανόνι αναφέροντάς το ως επινόηση του μεγάλου αρχαίου μαθηματικού. Έτσι, είναι πολύ πιθανότερο τα κάτοπτρα του θρύλου να ήταν στην πραγματικότητα κανόνια ατμού.
Με βάση τις πληροφορίες αυτές, η μελέτη του Rossi κινήθηκε στον καθορισμό της λειτουργίας και τον υπολογισμό των δυνατοτήτων ενός κανονιού ατμού. Έτσι, το όπλο περιείχε μια δεξαμενή με νερό το οποίο θερμαινόταν για να μετατραπεί τελικά σε ατμό και να δώσει ώθηση σε πήλινα σφαιρικά βλήματα τα οποία τελικά εκτοξεύονταν από την κάνη του. Κάθε βλήμα περιείχε το γνωστό, κυρίως από το Βυζάντιο, «ελληνικό πυρ» ή «υγρό πυρ» , μια μάζα από άγνωστα σε εμάς αλλά πάντως εύφλεκτα υλικά. Έτσι, η βολή προκαλούσε εκρήξεις και τελικά πυρπόληση των στόχων.
Ο Rossi και η ομάδα του υπολόγισαν επίσης ότι ο ατμός που παραγόταν είχε τη δυνατότητα να στείλει ένα βλήμα βάρους 6 κιλών στο στόχο του με ταχύτητα 60 μ. ανά δευτερόλεπτο. Η ταχύτητα αυτή επέτρεπε επιτυχείς βολές σε στόχους σε απόσταση μέχρι και 150 μ. Αντίθετα, μια παλαιότερη μελέτη των Ιωάννη Στάκα και Ευάγγελου Σταμάτη σχετικά με τη χρήση αναφλεγόμενων κατόπτρων είχε δείξει ότι εκείνα επέτρεπαν την πυρπόληση μόνο μικρών ξύλινων πλοιαρίων και μπορούσαν να δημιουργήσουν μικρής έκτασης φλόγες που καταστέλλονταν εύκολα.
Η μελέτη του Rossi εμφανίστηκε πρόσφατα σε παγκόσμιο συνεδρίου που πραγματοποιήθηκε στις Συρακούσες στις αρχές Ιουνίου ενώ δημοσιεύεται στον σχετικό τόμο «The Genius of Archimedes: 23 Centuries of Influence on Mathematics, Science and Engineering».
Πηγή: Live Science, 28/06/10
Ζ.Ξ.
