Στην Ιταλία
Η πρώτη όπερα γράφτηκε στα μέσα του 16ου αιώνα και ανήκει στον μουσικά ώριμο Κλάουντιο Τζιοβάνι Αντόνιο Μοντεβέρντι. Ο Μοντεβέρντι είναι ο συνθέτης που θεωρείται ότι δημιούργησε στη μουσική το πέρασμα από το αναγεννησιακό στιλ στο μπαρόκ.
Η πρώτη, λοιπόν, όπερα με αρχαιοελληνικό θέμα είναι «Ο Ορφέας» (L’Orfeo). Ανέβηκε στις 24 Φεβρουαρίου του 1607, στη Μάντοβα της Ιταλίας, με κείμενο του Αλεσάντρο Στρίτζο του Νεότερου, και χαρακτηρίζεται ως favola in musica (έμμουσος θρύλος). Ο μύθος είναι ο γνωστός σε εμάς από την ελληνική μυθολογία, αλλά καθώς η εποχή του Μοντεβέρντι απαιτούσε ηθικοπλαστικά διδάγματα και η τέχνη του μουσικού δράματος υπηρετούσε την τέρψη, το τέλος της ιστορίας είναι αίσιο. Έτσι, στην όπερα του Μοντεβέρντι, ο Απόλλωνας χαρίζει στον Ορφέα την αθανασία, με την προϋπόθεση να ζήσει, ως σύζυγος, το ανθρώπινο πεπρωμένο.
Άλλη όπερα του Μοντεβέρντι με θέμα δανεισμένο από την ελληνική μυθολογία είναι η «Αριάδνη» (L’Arianna), του 1608, της οποίας σώζεται μόνο ο θαυμάσιος θρήνος (il lamento), γραμμένος από τον ίδιο το συνθέτη ως μαδριγάλιο. Το μαδριγάλιο είναι φωνητικό, μη θρησκευτικό (λαϊκό) μόρφωμα που προέρχεται από την Ιταλία. Είναι πολυφωνικό, συνήθως, τραγούδι. Εδραιώθηκε στη διμερή μορφή κατά τον 17ο αιώνα (μουσική που καθρεφτίζει το λόγο-ποίημα).
Ο Μοντεβέρντι έγραψε ένα ακόμη έργο εμπνευσμένο από την ελληνική μυθολογία, με λιμπρέτο του Τζιάκομο Μπαντοάρο. Πρόκειται για το έμμουσο δράμα (drama per musica) «Η επιστροφή του Οδυσσέα στην πατρίδα» (Il ritorno d’Ulisse in patria). Η όπερα αυτή παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1641 στη Βενετία, σημαντική ναυτική δύναμη και εμπορική πόλη, οι κάτοικοι της οποίας μπορούσαν να νιώσουν τα πάθη του περιπλανώμενου ήρωα.
