Η μεγάλη πυρκαγιά τη νύχτα της 4ης Μαρτίου του 2004 στη ιστορική Μονή Χελανδαρίου δεν αποτέλεσε μόνο ένα από τα μεγαλύτερα πλήγματα της βυζαντινής κληρονομιάς του Αγίου Όρους. Βαθύτατη ήταν η συγκίνηση που προκάλεσαν στον σερβικό λαό οι καταστροφές που υπέστη το μεγαλύτερο μέρος της ιστορικής Μονής από τις φλόγες που απείλησαν εκείνη τη νύχτα με ολοκαύτωμα χιλιάδες βυζαντινά κειμήλια.
Άμεση και εξίσου δυναμική με την ελληνική πολιτεία ήταν η κινητοποίηση για συμπαράσταση, ηθική και οικονομική, από την επομένη της καταστροφής στο Σερβικό Μοναστήρι, όπως αποκαλείται, την κιβωτό της θρησκευτικής πίστης τους και της εθνικής κληρονομιάς τους. Και δεν σταμάτησαν ποτέ να την εκφράζουν εμπράκτως όλα αυτά τα χρόνια στους εγκαταβιούντες ομοεθνείς τους μοναχούς που αγωνίζονται να αποκαταστήσουν τις κατεστραμμένα κτίρια του μοναστηριού που ίδρυσε το 1198 ο βασιλιάς της Σερβίας Συμεών Νεμάνια και ο γιος του Σάββας όταν εγκατέλειψαν τα εγκόσμια για να μονάσουν στο Άγιον Όρος.
Εικόνες που σώθηκαν
Την ίδια συγκίνηση ένιωσαν προ ημερών χιλιάδες πιστοί στο Βελιγράδι όπου ταξίδεψαν, έξι χρόνια μετά την καταστροφή, μερικά από τα διασωθέντα βυζαντινά κειμήλια που φυλάσσει το Μοναστήρι για μια έκθεση στη καρδιά της Σερβίας, στην Ακαδημία Επιστημών. Είναι εικόνες που έσωσαν με αυτοθυσία οι μοναχοί εκείνη τη νύχτα από τα φλεγόμενα παρεκκλήσια του Αγίου Νικολάου και Αγίου Σάββα και τις πτέρυγες που καταστράφηκαν ολοσχερώς, καθώς και αντικείμενα που υπέστησαν μερική ζημιά από τις φλόγες. Ανάμεσα σ’ αυτά, βημόθυρα από το παρεκκλήσι του Αγίου Σάββα (18ος αιώνας), οι εικόνες «Ο κύριος Ιησούς Χριστός, Παναγία Θεοτόκος μετά του Χριστού και Άγιος Νικόλαος που χρονολογούνται το 1667, η Παναγία Θεοτόκος (18ος αιώνας), οι Άγιοι Σάββας και Συμεών (1773), η Υπαπαντή του Χριστού (17ος αιώνας), ο Άγιος Δημήτριος (1769).
Είναι επίσης αντικείμενα που συγκεντρώθηκαν μέσα από τις στάχτες: ένα πέτρινο κομμάτι τραπεζιού της Τράπεζας (14ος αιώνας), ένα φύλλο της πύλης της Μονής (1603) από ξύλο και σφυρήλατο σίδερο, χάλκινα δοχεία του 19ου αιώνα, ακόμη και καρφιά.
Το μέγεθος της καταστροφής και το χρονικό της αποκατάστασης έως σήμερα, στο αρχονταρίκι, στα κελιά των μοναχών, στα παρεκκλήσια και σε άλλα κτίσματα απεικονίζουν φωτογραφίες της πτέρυγας πριν και μετά την πυρκαγιά καθώς και αρχιτεκτονικά σχέδια του Κέντρου Διαφύλαξης Αγιορείτικης Κληρονομιάς, το οποίο ανέλαβε το δύσκολο έργο της αποκατάστασης.
Αποκατάσταση
«Η αρχική μας εκτίμηση ήταν ότι η πλήρης αποκατάσταση απαιτεί μια δεκαετία και 30 εκατ. ευρώ. Οι εργασίες προχωρούν με ικανοποιητικούς ρυθμούς. Υπάρχει σταθερή ροή χρηματοδότησης (προϋπολογισμού 4,3 εκατ. ευρώ) κι αν συνεχιστεί το πρόγραμμα θα τρέξει με ταχύτερους ρυθμούς», εξηγεί στην ο αρχιτέκτων του ΚΕΔΑΚ, κ. Αστέριος Στεφάνου. Οι εργασίες προχωρούν και έχει ήδη ολοκληρωθεί το 25% του έργου. Για τον σκοπό αυτό, έχει συσταθεί στο Βελιγράδι οργανισμός με την επωνυμία «Αποκατάσταση Χελανδαρίου».
Στην εξαετία αυτή χιλιάδες Σέρβοι πιστοί εισρέουν στο μοναστήρι για να προσκυνήσουν τη δική τους «Ιερουσαλήμ», όπως έκανε το σύνολο της πολιτικής τους ηγεσίας (Βόιτσλαβ Κοστούνιτσα, ακόμη και ο Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς).
Ωστόσο, το βαθύ θρησκευτικό τους αίσθημα εκδηλώνεται με την προσφορά τους στο έργο αποκατάστασης. Ομάδες 60-70 Σέρβων πιστών ή τεχνικών ταξιδεύουν στη Χερσόνησο όπου επί τρεις μήνες συνεισφέρουν εθελοντικά στις εργασίες για την έγκαιρη ανόρθωση του μοναστηριού στη πρότερη αρχιτεκτονική του μορφή.

Πηγή: Καθημερινή, Γ. Μυρτσιώτη, 25/3/10
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_1_25/03/2010_395414