Γεωργία Κορδατζάκη, Κεραμική από το Ιερό Κορυφής του Βρύσινα. Ένα Σύνθετο Τεχνο-σύστημα Παραγωγής και Χρήσης την 2η χιλιετία π.Χ.

Η μελέτη προσεγγίζει τεχνολογικά τη μεσομινωική κεραμική που καταναλώθηκε στο ιερό κορυφής του Βρύσινα Ρεθύμνου. Μέσω της ανάλυσης γίνεται προσπάθεια να κατανοηθούν πλευρές της λειτουργίας του ίδιου του ιερού. Προσδιορίζεται η προέλευση των πρώτων υλών που οι κεραμείς χρησιμοποίησαν για να παράξουν τα κεραμικά τους. Γίνονται έτσι εκτιμήσεις σχετικές με την προέλευση των ομάδων που συμμετείχαν στα δρώμενα στο ιερό. Οι μετέχοντες γίνονται αντιληπτοί ως καταναλωτές κεραμικών παραδόσεων. Η ανάλυση ανέδειξε τον υψηλό αριθμό των διαφορετικών κοινωνικο-πολιτισμικών ομάδων. Η έρευνα, επομένως, συμβάλλει στην κατανόηση πτυχών του φαινομένου των ιερών κορυφής στην Κρήτη, η μελέτη των οποίων έως τώρα εξαντλούνταν σχεδόν αποκλειστικά σε θεωρητικές προσεγγίσεις.
Ταυτόχρονα, η έρευνα αποτελεί σημαντικό πρακτικό βοήθημα για τον φοιτητή και τον αρχαιολόγο που θέλει να εξοικειωθεί με τον τρόπο συστηματικής καταγραφής των τεχνολογικών χαρακτηριστικών της κεραμικής στο πεδίο. Συμπεριλαμβάνεται εκτεταμένο Γλωσσάρι Ειδικών Όρων, χρήσιμο για όσους ενδιαφέρονται να ενημερωθούν για ζητήματα σχετικά με την τεχνολογία παραγωγής της κεραμικής και τη γεωλογία.

Η έρευνα συνδυάζει τη συστηματική μακροσκοπική καταγραφή της κεραμικής στη βάση των τεχνολογικών χαρακτηριστικών της και την αρχαιομετρική ανάλυση. Η εργαστηριακή ανάλυση περιλαμβάνει την παρατήρηση λεπτών τομών των κεραμικών σε πολωτικό μικροσκόπιο, τον χημικό προσδιορισμό τους με τη μέθοδο της φασματοσκοπίας ακτίνων –Χ φθορισμού διασκορπιζόμενης ενέργειας (EDS-XRF) και τον ορυκτολογικό προσδιορισμό τους με τη μέθοδο της περιθλασιμετρίας ακτίνων –Χ (XRD).
Προσδιορίστηκαν πέντε βασικές παραδόσεις παραγωγής κεραμικής. Τα διακοσμημένα αγγεία παρήχθησαν σχεδόν εξ ολοκλήρου από μία κεραμική παράδοση. Στο πλαίσιο της ίδιας παράδοσης κατασκευάστηκαν επιπλέον και αβαφή κωνικά κύπελλα. Με τις υπόλοιπες τέσσερις παραδόσεις παρήχθη σχεδόν αποκλειστικά αβαφής κεραμική. Τρεις από αυτές χρησιμοποιήθηκαν για την παραγωγή κεραμικών τόσο κατά την πρώτη φάση του ιερού (ΜΜ Ιβ-ΙΙ) όσο και κατά τη δεύτερη φάση (ΜΜ ΙΙΙ).
Η έρευνα αναδεικνύει, μέσω του υψηλού αριθμού των κεραμικών παραδόσεων που καταναλώθηκαν στον Βρύσινα για παρόμοιους τύπους αγγείων, σημαντικό αριθμό ομάδων με διαφορετική κοινωνικο-πολιτισμική προέλευση και ταυτότητα. Η συνύπαρξη των διαφορετικών ομάδων στον χώρο του ιερού αντανακλά τη συνειδητοποίηση της κοινής ταυτότητάς τους σε επίπεδο περιοχής. Η συνειδητοποίηση αυτή εκφράζεται και με τη χρήση ενός συνόλου διακοσμημένων κεραμικών που παράγονται αποκλειστικά από μια κεραμική παράδοση. Μελέτες τεχνολογίας κεραμικής από οικισμούς της περιόδου στο υπόλοιπο νησί ανιχνεύουν ένα περισσότερο απλό σύστημα κατανάλωσης. Συνήθως στους οικισμούς προσδιορίζεται μια βασική κεραμική παράδοση για την παραγωγή της συντριπτικής πλειονότητας των αγγείων που χρησιμοποιούνται. Η διαφορά που καταγράφεται ανάμεσα στο σύστημα κατανάλωσης του ιερού (υψηλός αριθμός κεραμικών παραδόσεων) και στο αντίστοιχο των οικισμών (περιορισμένος αριθμός κεραμικών παραδόσεων) σχετίζεται άμεσα με τη λειτουργία του ιερού στον Βρύσινα.
Η εμφάνιση δύο νέων κεραμικών παραδόσεων κατά τη ΜΜ ΙΙΙ – περίοδος που συμπίπτει χρονικά με την παύση του γειτονικού ιερού κορυφής των Ατσιπάδων νότια του Βρύσινα – υποδηλώνει απορρόφηση νέων πληθυσμιακών ομάδων και γενικότερες μεταβολές στον κοινωνικο-πολιτισμικό χάρτη της ευρύτερης περιοχής του Ρεθύμνου.
Οι πρώτες ύλες σχετίζονται με ιζήματα που αποτέθηκαν γύρω από το ιερό. Ενισχύεται, επομένως, η έως τώρα επικρατούσα άποψη ότι τα ιερά κορυφής προορίζονταν για να καλύψουν τις ανάγκες του τοπικού ως επί το πλείστον πληθυσμού. Φαίνεται, ωστόσο, ότι προϊόντα συγκεκριμένης κεραμικής παράδοσης διακοσμημένα με τον πολύχρωμο ρυθμό διακινούνται και νότια του Βρύσινα, στην περιοχή του Αγίου Βασιλείου και το εκεί τοπικό ιερό των Ατσιπάδων. Η διακίνηση επιτρέπει τον υποθετικό προσδιορισμό μιας επικράτειας που μεταξύ άλλων θα μπορούσε να περιλαμβάνει τις περιοχές γύρω από τα δύο ιερά κορυφής.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία
-Dietler M., ‘Driven by Drink: The Role of Drinking in the Political Economy and the Case of Early Iron Age France’, Journal of Anthropological Archaeology 9 (1990), 352-406
-Haggis D.C., ‘Staple Finance, Peak Sanctuaries, and Economic Complexity in Late Prepalatial Crete’. In Chaniotis A. (ed.), From Minoan Farmers to Roman Traders: Sidelights on the Economy of Ancient Crete. F. Steiner. Stuttgart, 1999, 53-85
-Hein A., Day P.M., Quinn P.S. and Kilikoglou V., ‘The Geochemical Diversity of Neogene Clay Deposits in Crete and its Implications for Provenance Studies of Minoan Pottery’, Archaeometry 46, 3 (2004), 357-384
-Κορδατζάκη Γεωργία, Εισαγωγή Τεχνολογικών Χαρακτηριστικών στη Μακροσκοπική Εξέταση και η Μεθοδολογία Ανάλυσης Κεραμικού Υλικού. Πεδίο εφαρμογής: Ιερό του Βρύσινα. Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης. Πανεπιστήμιο Κρήτης, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Ρέθυμνο, 2002
-Ντρίνια Χ., Κλαστική Ιζηματογένεση στο Ανώτερο Καινοζωικό της Δυτικής Κρήτης – Η Λεκάνη των Αποστόλων (Ρέθυμνο). Διδακτορική Διατριβή, Αθήνα, 1996
-Tzachili I., ‘Quantitative Analysis of the Pottery from the Peak Sanctuary at Vrysinas, Rethymnon’. Ιn Foster K. P. and Laffineur R. (eds.), METRON. Measuring the Aegean Bronze Age. Proceedings of the 9th International Aegean Conference, New Haven, Yale University, 18-21 April 2002. AEGAEUM 24 (2003), 327-331
Σχετικά, υπό έκδοση
-Κορδατζάκη Γεωργία, “Supplying the peak sanctuary at Vrysinas with Pottery. A plethora of fabric-families as fingerprint of cultural complexity”. Πεπραγμένα του 5ου Συμποσίου της Ελληνικής Αρχαιομετρικής Εταιρείας, Αθήνα 8-10 Οκτωβρίου 2008
-Κορδατζάκη Γεωργία, «Επιφανειακή Έρευνα στα Ορεινά του Ρεθύμνου: Ενδεικτική Ανάλυση Κεραμικής από τον Βρύσινα» (“Surveying on the Mountainous Area around Rethymnon: Analysis of the Vrysinas Survey Ceramic Material – First Results”. Πεπραγμένα της Α΄ Παγκρήτιας Επιστημονικής Συνάντησης για το Αρχαιολογικό Έργο στην Κρήτη, Ρέθυμνο 28-30 Νοεμβρίου 2008

Για τη διατριβή
Τίτλος: Κεραμική από το Ιερό Κορυφής του Βρύσινα. Ένα Σύνθετο Τεχνο-σύστημα Παραγωγής και Χρήσης την 2η χιλιετία π.Χ.
Τύπος: Διδακτορική Διατριβή, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης
Επόπτες καθηγητές: Τζαχίλη Ίρις (Πανεπιστήμιο Κρήτης), Περδικάτσης Βασίλης (Πολυτεχνείο Κρήτης), Κόπακα Κατερίνα (Πανεπιστήμιο Κρήτης)
Διάρκεια: Νοέμβριος 2003-Δεκέμβριος 2007
Υποστήριξη: 13 Δεκεμβρίου 2007
Περιγραφή: 2 τόμοι 572 σελίδων, Τόμος Ι: 324 σελίδες κείμενο/Πίνακες 4, Τόμος ΙΙ: Παράρτημα Ι-Βασικές αρχές των εφαρμοσμένων στη μελέτη αρχαιομετρικών μεθόδων/Παράρτημα ΙΙ-Γλωσσάρι Ειδικών Όρων/Χάρτες 3/Εικόνες 84/Γραφήματα 176/Βιβλιογραφία
Γλώσσα: Ελληνικά
Η διατριβή είναι διαθέσιμη στον σχετικό διαδικτυακό τόπο του ηλεκτρονικού ιδρυματικού καταθετηρίου της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Κρήτης. (http://elocus.lib.uoc.gr)
Η διατριβή πρόκειται να δημοσιευθεί ως μονογραφία από τις εκδόσεις Τα Πράγματα.

Κορδατζάκη Γεωργία

Δρ. Προϊστορικής Αρχαιολογίας – Πετρογράφος

kordatzaki@yahoo.gr