Ο αθλητής Κλεώνυμος Περφατίωνος θα ήταν παντελώς άγνωστος σήμερα αν η γενέτειρά του, η Μεσσήνη, δεν είχε μεριμνήσει ώστε να στηθεί ανδριάντας για να τιμηθεί ο άξιος ολυμπιονίκης της. Το ίδιο και ο παις με το παράξενο όνομα Χίονις Χιόνιος, ο οποίος διέπρεψε στο αγώνισμα της πυγμής στα Πύθια των Δελφών και στα Βασίλεια (προς τιμήν του Διός Βασιλέως) στη Λιβαδειά. Σε μια λαμπρή στοά της αρχαίας Μεσσήνης που άρχισε να αποκαλύπτεται από τις ανασκαφές τα βάθρα αυτών των ανδριάντων μιλούν μέσα από τις επιγραφές τους για πρόσωπα που έζησαν πριν από αιώνες, για τις ιστορίες και τα ανδραγαθήματά τους. Είναι η «Στοά με τους Ολυμπιονίκες», αφού εδώ καταγράφονται ήδη τα πρώτα ονόματα των αθλητών που πολλαπλώς υπήρξαν νικητές στα Ολύμπια ή σε άλλους πανελλήνιους αγώνες. Γιατί η ανάθεση ανδριάντα σε έναν τέτοιο αθλητή δεν ήταν απλώς υποχρέωση της πόλης αλλά τιμή και δόξα της, όπως αποδεικνύει άλλωστε και η περίοπτη θέση στην οποία τοποθετούνταν. Μπορεί λοιπόν τα χάλκινα αυτά αγάλματα να μην έχουν διασωθεί σήμερα, ακριβώς εξαιτίας του πολύτιμου υλικού κατασκευής τους, το οποίο χρησιμοποιήθηκε αργότερα για άλλες ανάγκες, ωστόσο τα λίθινα ενεπίγραφα βάθρα τους είναι οι μάρτυρες της Ιστορίας.
«Χώρος αναψυχής και περιπάτου για τους αρχαίους Μεσσήνιους ήταν η Βόρεια Στοά της Αγοράς»,όπως λέει ο καθηγητής κ.Πέτρος Θέμελης, ανασκαφέας και αναστηλωτής της πόλης. Θα πρέπει να τη φανταστεί κανείς σήμερα ως δημόσιο εκθεσιακό χώρο γεμάτο με αγάλματα σημαντικών προσώπων- αθλητών, πολιτικών, ευεργετών-, τα οποία αναδείκνυαν την προσφορά τους ώστε να γίνονται παράδειγμα για τους νεότερους.
Ταυτόχρονα λειτουργούσαν ως υπενθύμιση προς τους εχθρούς για τις δυνατότητες αυτής της πόλης που έβγαζε τόσο άξιους άνδρες, ένα είδος προπαγάνδας δηλαδή, με εξαιρετικά αποτελέσματα. Τέλος, υπήρχε και το καλλιτεχνικό σκέλος της υπόθεσης καθώς οι περιπατητές, ντόπιοι ή επισκέπτες, μπορούσαν να θαυμάσουν τη δεινότητα των γλυπτών, να αξιολογήσουν και να συγκρίνουν τα έργα τους. Πολλώ δε μάλλον που οι αθλητές αναπαριστάνονταν σε κίνηση ανάλογη με το αγώνισμα στο οποίο διέπρεπαν.
Η ιστορία της πόλης, οι ημέρες της δόξας, αλλά και εκείνες των δεινών αντικατοπτρίζονται στην εκπροσώπηση και στην απόδοση των αθλητών της στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Αμέσως σχεδόν με την έναρξή τους (776 π.Χ.) εμφανίζονται οι πρώτοι μεσσήνιοι αθλητές στα Ολύμπια, το 768 π.Χ., σύμφωνα με τα αρχεία που κρατούνταν στο Μητρώον δίπλα στον ναό της Ήρας.
Η παρουσία τους διατηρείται σταθερή όλο τον 8ο αιώνα π.Χ., αλλά τους δύο επόμενους αιώνες δεν υπάρχει ούτε ένας μεσσήνιος αθλητής στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Είναι η μακρά περίοδος των μεσσηνιακών πολέμων κατά την οποία η Μεσσήνη υποδουλώνεται, ενώ οι κάτοικοί της αναγκάζονται να εγκαταλείψουν την πόλη. Το 369 π.Χ. όμως απεσταλμένοι στην Ιταλία, στη Σικελία, στην Κυρηναϊκή και όπου αλλού είχαν καταφύγει οι μεσσήνιοι πρόσφυγες τους καλούν να επιστρέψουν για την ίδρυση της νέας πόλης. Και έτσι γίνεται, ενώ τον επόμενο χρόνο στα Ολύμπια του 468 π.Χ. ο Μεσσήνιος Δαμίσκος θα είναι νικητής στο αγώνισμα του σταδίου παίδων. Η ιστορία γράφεται από την αρχή και οι αθλητές της Μεσσήνης θα λαμβάνουν έκτοτε μέρος σε όλους τους αθλητικούς αγώνες, μεταξύ άλλων στα Λύκαια προς τιμήν του Λύκαιου Δία, στα Αλαίεα της Τεγέας προς τιμήν την Αλαίας Αθηνάς, στα Ημεράσια (Ημερήσια), αγώνες στο ιερό της Αρτέμιδος Ημερησίας στους Λουσούς Αρκαδίας, καθώς και σε ιερά της Μικράς Ασίας.
Στην περιοχή της Αγοράς, αλλά και στο Ασκληπιείο και στο Στάδιο της πόλης έχουν εντοπισθεί επιγραφές με ονόματα αθλητών, κάποιες μάλιστα εντοιχισμένες σε μεταγενέστερα μνημεία σε δεύτερη χρήση. Δίπλα στο θέατρο της πόλης, με ανοικτή μάλιστα πλευρά προς αυτό ώστε να υπάρχει οπτική επικοινωνία των θεατών με τη γλυπτοθήκη, ήταν η Στοά, το μήκος της οποίας φθάνει στα 186 μέτρα, ενώ το ύψος του τοίχου της φαίνεται ότι κυμαίνεται από τρία ως τέσσερα μέτρα. Άλλωστε, όπως λέει ο κ. Θέμελης, η Αγορά της Μεσσήνης ήταν μία από τις μεγαλύτερες της αρχαιότητας. Πάντως, παρ΄ ότι στο σύνολό της σχεδόν είναι ακόμη καλυμμένη με χώμα, εκτός από τα πρώτα βάθρα αγαλμάτων έχει έρθει στο φως και τμήμα τής μιας από τις τρεις κιονοστοιχίες της.
Μια σειρά από ιωνικούς κίονες στην πρόσοψη της Στοάς και άλλες δύο με κορινθιακούς κίονες στο μέσον συντελούσαν στην αίγλη αυτού του τρίκλητου οικοδομήματος. Στον τοίχο του διέθετε και κόγχες – εξέδρες, όπως αποκαλούνται-, όπου επίσης ήταν τοποθετημένα αγάλματα προσωπικοτήτων. Σύμφωνα με τα στοιχεία, εξάλλου, ήταν διώροφη και φυσικά στεγασμένη.
«Η ανασκαφή είναι πολλά υποσχόμενη για να βρούμε και άλλα βάθρα στη θέση τους με επιγραφές, δεν αποκλείεται μάλιστα να εντοπισθούν και αγάλματα»λέει ο κ. Θέμελης. Να σημειωθεί άλλωστε ότι η Μεσσήνη διέθετε έναν ονομαστό γλύπτη, τον Δαμοφώντα, στον οποίο, όπως προκύπτει από τις αρχαίες πηγές και κυρίως από τον Παυσανία, οφείλονταν τα περισσότερα αγάλματα που κοσμούσαν την πόλη.
Μεσσήνη-Ιταλία, συμμαχία
Προς την Ιταλία ήταν προσανατολισμένη στην αρχαιότητα η Μεσσήνη και στους Ρωμαίους στήριζε τις ελπίδες της ώστε να αντιμετωπίσει την Αχαϊκή Συμπολιτεία και τη Σπάρτη. Αλλά και το εμπόριό της γινόταν κυρίως με την Ιταλία, όπου εξήγε μεταξύ των άλλων λάδι, σιτηρά, ακόμη και πολεμικά άλογα.
Έτσι, όταν οι Μεσσήνιοι κατακτήθηκαν από τους Σπαρτιάτες, οι οποίοι τους έδιωξαν και από τη Ναύπακτο όπου είχαν εγκατασταθεί, οι πιο εύποροι από αυτούς κατέφυγαν στη Δύση: στην Κεφαλλονιά, στην Κάτω Ιταλία όπου ίδρυσαν τη Μεσσήνη (σημερινή Μεσίνα), αλλά και στη Βόρεια Αφρική, στην Κυρηναϊκή συγκεκριμένα, με την αποικία Ευεσπερίδες (τα κατάλοιπά της ανασκάπτονται σήμερα από ξένους αρχαιολόγους).Είναι 5ος αιώνας π.Χ. και στην Ολυμπία εμφανίζονται τέσσερις δρομείς από τη Μεσσήνη της Κάτω Ιταλίας!
Μερικούς αιώνες αργότερα οι σχέσεις είναι εντονότερες: Ρωμαίοι από την Καμπανία εγκαθίστανται τον 1ο αιώνα π.Χ.στη Μεσσηνία όπου και εξελληνίζονται. Αντίστροφα, την ίδια εποχή μεσσήνιοι ευπατρίδες κατέχουν τεράστιες κτηματικές περιουσίες στην Καμπανία, όπως δείχνουν επιγραφές που έχουν εντοπισθεί στην περιοχή αυτή, κάποιοι μάλιστα φαίνεται ότι ανέρχονται και σε ανώτατα αξιώματα όπως του συγκλητικού.
Η Στοά με τους Ολυμπιονίκες
Δρομείς ήταν στην συντριπτική πλειονότητά τους οι ολυμπιονίκες της Μεσσήνης, όπως μαρτυρούν οι κατάλογοι της Ολυμπίας. Η εξήγηση δεν έχει δοθεί ακόμη – ο κ.Θέμελης, ο οποίος προτίθεται να αφιερώσει μια μονογραφία στους μεσσήνιους αθλητές, ίσως βρει την απάντηση-, γεγονός όμως είναι ότι ως τον 1ο αιώνα π.Χ. από τους 16 ολυμπιονίκες οι 12 είχαν στεφθεί με κότινο για τις επιδόσεις τους σε αγωνίσματα δρόμου- στάδιον και δόλιχο. Η πάλη, η πυγμή και το παγκράτιο, καθώς και το πένταθλο ήταν τα άλλα αγωνίσματα των Μεσσηνίων.
Οι κατάλογοι της Ολυμπίας ωστόσο δεν ήταν πλήρεις, κάτι που αποδεικνύεται και στην περίπτωση της Μεσσήνης, όπου κατά τις ανασκαφές αποκαλύφθηκαν ανδριάντες αφιερωμένοι σε ολυμπιονίκες τα ονόματα των οποίων δεν μνημονεύονται αλλού. Μεταξύ αυτών, ο Αντισθένης Πολυστράτου, ολυμπιονίκης στην πάλη περί τα τέλη του 3ου- αρχές του 2ου αιώνα π.Χ., σύμφωνα με την επιγραφή βάθρου που βρέθηκε στη Μεσσηνία, αλλά και ο Κλεώνυμος που προαναφέρθηκε.
EΠΙΣΗΜΟΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΜΕΣΣΗΝΙΩΝ ΟΛΥΜΠΙΟΝΙΚΩΝ
768 π.Χ.Ανδροκλος,στάδιον
764 π.Χ.Πολυχάρης,στάδιον
752 π.Χ.Δαϊκλής (ή Διοκλής),στάδιον
748 π.Χ.Αντικλής,στάδιον
744 π.Χ.Ξενοδόκος (ή Ξενοκλής),στάδιον
740 π.Χ.Δωτάδας,στάδιον
736 π.Χ.Λεωχάρης,στάδιον
724 π.Χ.Φάνας,δόλιχος
428 και 424 π.Χ.Σύμμαχος,στάδιον (δις ολυμπιονίκης)
368 π.Χ.Δαμίσκος,στάδιον παίδων
344π.Χ.Δαμάρετος,πυγμή παίδων
340 π.Χ.Τελέστας,πυγμή παίδων
304 π.Χ.Σόφιος,στάδιον παίδων
232 π.Χ.Γόργος,ταθλον
220 π.Χ.Αγησίδαμος,παγκράτιον
48 και 44 π.Χ.Θεόδωρος,στάδιον (δις ολυμπιονίκης)
Πηγή: Το Βήμα, Μ. Θερμού, 28/2/10
