Ένας οραματιστής αρχαιολόγος, ένα αινιγματικό, πανάρχαιο κτίσμα και μια θεωρία που έχει ήδη κλονίσει παραδεδομένες θέσεις της ιστορίας του πολιτισμού. Αυτό ήταν πρόσφατα το θέμα ενός άρθρου στο αμερικανικό περιοδικό Newsweek, που αποτέλεσε και το πέρασμα στα κοινά μέσα ενημέρωσης μιας δωδεκαετούς έρευνας, γνωστής ήδη από τα πρώτα της στάδια στους αρχαιολογικούς κύκλους.

Πρόκειται για το εύρημα του Γερμανού αρχαιολόγου Klaus Schmidt στη θέση Göbekli Tepe, έναν λόφο στη Ν.Α. Τουρκία, Δ. της βιβλικής πεδιάδας Χαρράν και 32 χλμ. Β. των τουρκοσυριακών συνόρων. Εκεί, μόλις πριν από 12 χρόνια, ο Schmidt, στα πλαίσια της εργασίας του ως μέλος του DAI Κωνσταντινούπολης, ξεκίνησε να αποκαλύπτει ένα μεγαλιθικό μνημείο. Πρόκειται για μια ομάδα από λίθους, άριστα επεξεργασμένους και λειασμένους, τοποθετημένους ώστε να σχηματίζουν κύκλους. Πεσσοί σε σχήμα Τ, διπλά θρανία, επιμελημένο δάπεδο και ανάγλυφες παραστάσεις ζώων σε τμήματα του μνημείου προδίδουν την τιτάνια προσπάθεια εκείνων που το κατασκεύασαν και διαγράφει την προσήλωσή τους σε μια ιδέα αρκετά σημαντική ώστε η ανάγκη για καθημερινή επιβίωση να δώσει τη θέση της σε εκείνη της συλλογικής δημιουργίας. Το εκπληκτικό στην όλη αποκάλυψη στοιχείο είναι η απουσία οποιασδήποτε μορφής κεραμικής από το χώρο! Το φαινόμενο αυτό είχε συγκλονίσει, περίπου δέκα χρόνια πριν, κατά τη διάρκεια σχετικής ομιλίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, το ελληνικό φοιτητικό ακροατήριο, το οποίο – όπως και όλοι οι εκκολαπτόμενοι αρχαιολόγοι – αιφνιδιάστηκε, γνωρίζοντας ότι η εφεύρεση της κεραμικής σηματοδοτεί το πέρασμα των κοινωνιών σε προηγμένες μορφές πολιτισμού. Επίσης, η απουσία κεραμικής σε μια θέση στις παρυφές της γεωγραφικής περιοχής που είναι γνωστή ως Γόνιμη Ημισέληνος, σήμαινε, με βάση τα γνωστά αρχαιολογικά δεδομένα, ότι τα μνημεία της μπορούσαν να χρονολογηθούν πριν από το 8.000 π.Χ! Σήμερα είναι πλέον δυνατόν να ανάγουμε το χώρο στα 10.000 π.Χ., σε μια περίοδο που καλούμε Προκεραμική Νεολιθική Ι, ενώ η ίδια η χρήση της κεραμικής θεωρείται πλέον ως ένα μόνο από τα φαινόμενα που προέκυψαν από τη μετατροπή του ανθρώπου από τροφοσυλλέκτη (Παλαιολιθικό στάδιο) σε εγκαταστημένο καλλιεργητή (Νεολιθικό στάδιο). Προέκυψε μάλιστα σχετικά όψιμα στην φάση μετάβασης.

Πώς λειτούργησε όμως η ίδια η εγκατάσταση του Göbekli Tepe στην πολιτισμική εξέλιξη; Η θέση του Schmidt είναι απλή. Η ανάγκη για λατρεία ήταν αυτό που έφερε την ανθρωπότητα να δημιουργήσει τις πρώτες αστικές κοινωνίες. Η ανάγκη να κατασκευαστεί και να διατηρηθεί το ιερό του Göbekli, για παράδειγμα, οδήγησε τους εργάτες να αναζητήσουν σταθερές πηγές τροφής, όπως δημητριακά και ζώα που μπορούσαν να εξημερωθούν, και στη συνέχεια να εγκατασταθούν για να ανταπεξέλθουν στο νέο τρόπο ζωής τους. Πρόκειται λοιπόν για τι ίδιο το λίκνο του πολιτισμού όπως τον γνωρίζουμε!
«Πολλοί άνθρωποι θεωρούν ότι αλλάζει τα πάντα […]. Όλες μας οι θεωρίες ήταν λάθος», αναφέρει ο μεγάλος προϊστοριολόγος και θεωρητικός της αρχαιολογίας Ian Hodder.

Κι ενώ οι θέσεις της αρχαιολογίας εξελίσσονται, ο Schmidt αποκάλυψε την τελευταία χρονιά το τέταρτο και πέμπτο παράδειγμα των μνημείων του. Οι έρευνες του υπεδάφους με ραντάρ έχουν επίσης δείξει ότι η θέση κρύβει 15 – 20 τέτοια κατάλοιπα. Η ομάδα αποκάλυψε επίσης περίπου 50 νέους πεσσούς, που θεωρούνται τα αρχαιότερα μνημειακά κατασκευάσματα στον κόσμο.

Σύνταξη, με πληροφορίες από Newsweek, 25/02/10

Ζ.Ξ.