Το DΝΑ μίλησε και έριξε φως, την προηγούμενη εβδομάδα, σε ένα πανάρχαιο μυστήριο. Ο θρυλικός Τουταγχαμών, ο φαραώ με το χρυσό προσωπείο, πέθανε στα 19 του χρόνια από έναν πραγματικά καταραμένο συνδυασμό:μια σπάνια κληρονομική ασθένεια των οστών, ένα σπασμένο πόδι και το τσίμπημα ενός κουνουπιού που τον μόλυνε με ελονοσία. Αυτό έδειξαν οι γενετικές εξετάσεις στο μουμιοποιημένο σώμα του 3.300 χρόνια μετά τον θάνατό του. Μπορούμε λοιπόν να ελπίζουμε ότι η επιστήμη του 21ου αιώνα θα δώσει την απάντηση και σε άλλα μεγάλα αινίγματα της αρχαιολογίας, γρίφους που παραμένουν άλυτοι εδώ και αιώνες. Και δεν μιλάμε για θεωρίες και υποθέσεις, όπως για το πού βρίσκεται η χαμένη Ατλαντίδα, αλλά για χειροπιαστά ευρήματα και μνημεία, όπως ο Δίσκος της Φαιστού, το Στόουνχετζ, τα τεράστια αγάλματα στη Νήσο του Πάσχα, τα γεωγλυφικά της Νάσκα στο Περού και οι στρογγυλές μπάλες στην Κόστα Ρίκα. Ποιοι τα έφτιαξαν, πώς και, κυρίως, γιατί; Τι σκοπό εξυπηρετούσαν; Είναι μυστήρια που αντιστέκονται πεισματικά στη μία και μοναδική ερμηνεία. Η αλήθεια είναι ότι ακόμη και σήμερα τα λίγα πράγματα που ξέρουμε για αυτά απλώς εξάπτουν περισσότερο τη φαντασία…

Για τον Τουταγχαμών η ώρα της αλήθειας άργησε αλλά ήλθε χάρη στις πιο εξελιγμένες μεθόδους γενετικού ελέγχου. Αναλύοντας το DΝΑ από 11 μούμιες για να εξετάσουν τις συγγενικές σχέσεις μεταξύ τους, οι ερευνητές αναζήτησαν ενδείξεις για πιθανές γενετικές ανωμαλίες και ασθένειες και βρήκαν τελικά τι σκότωσε τον έφηβο φαραώ το πολύ μακρινό έτος 1324 π.Χ.

Τα επιστημονικά ευρήματα διηγούνται μια θλιβερή ιστορία: σακάτης εκ γενετής εξαιτίας των αιμομικτικών γάμων στη βασιλική οικογένεια, ο Τουταγχαμών ήταν κουτσός, καμπούρης και φιλάσθενος. Έπασχε από μια γενετική ασθένεια που καταστρέφει τα κύτταρα των οστών, το λεγόμενο σύνδρομο Κohler ΙΙ, και από δυσμορφία στα πόδια.

Τα κατάγματα στο μουμιοποιημένο σώμα του έδειξαν ότι είχε ένα ατύχημα λίγο πριν από τον θάνατό του, ίσως κάποια πτώση από άρμα. Και τότε ήλθε η χαριστική βολή: πιθανότερη αιτία θανάτου ήταν ένα κουνούπι μολυσμένο από το παράσιτο Ρlasmodium το οποίο προκαλεί την ελονοσία. Επιπλέον οι ερευνητές από την Αίγυπτο, την Ιταλία και τη Γερμανία έφτιαξαν το γενεαλογικό δέντρο της οικογένειας του Τουταγχαμών, αποδεικνύοντας πέραν πάσης αμφιβολίας ότι δεν ήταν γιος της πανέμορφης Νεφερτίτης, η οποία υπήρξε σύζυγος του πατέρα του, του φαραώ Ακενατών.

Ιατρικό ανακοινωθέν εκπληκτικής ακρίβειας, αν αναλογιστεί κανείς ότι η νεκροψία έγινε 33 αιώνες μετά τον θάνατο. Και, όπως συμβαίνει συνήθως σε αυτές τις περιπτώσεις, άλλοι επιστήμονες είδαν με σκεπτικισμό τη διάγνωση. Το συμπέρασμα ήταν βεβιασμένο, είπαν στο περιοδικό «Νature». Κάποιοι λένε ότι οι παραμορφώσεις στα οστά του Τουταγχαμών μπορεί να οφείλονται στη διαδικασία της ταρίχευσης, ενώ άλλοι ότι η απουσία εσωτερικών οργάνων στις μούμιες αφήνει πάντα ερωτηματικά ως προς τα συμπεράσματα για την αιτία του θανάτου.

Αλλά αν η μούμια του Τουταγχαμών αποκάλυψε τελικά κάποια από τα μυστικά της, υπάρχουν πέντε μυστήρια της αρχαιολογίας που προκαλούν ακόμη τη σύγχρονη επιστήμη να βρει όλες τις απαντήσεις:

1. Το Στόουνχετζ
Αστρονομικό κομπιούτερ ή κέντρο θεραπείας;

Παρατηρητήριο άστρων ή λατρευτικό κέντρο θεραπείας, κάτι σαν μια Λούρδη στην προϊστορική Βρετανία; Το Στόουνχετζ συνεχίζει, εδώ και 4.000 χρόνια, να κεντρίζει τη φαντασία με τα μυστήρια και την απόκοσμη έλξη του. Για πρώτη φορά εδώ και μισό αιώνα, βρετανοί αρχαιολόγοι άρχισαν ανασκαφές με σκοπό να απαντήσουν για ποιον λόγο κατασκευάστηκε και ποιους σκοπούς εξυπηρετούσε το διάσημο μνημείο.

Η πρώτη ανασκαφή μέσα στον κεντρικό δακτύλιο επικεντρώνεται σε ένα μικρό κομμάτι χορταριασμένης γης, που παρεμβάλλεται ανάμεσα στους μεγάλους μονόλιθους και στους μικρούς γαλαζωπούς λίθους από το ορυκτό δολερίτη. Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι ίσως κρύβει το μυστικό για τη σημασία του Στόουνχετζ.

Για τις προϊστορικές φυλές της Νότιας Βρετανίας, η τοποθεσία στην πεδιάδα του Σάλισμπερι ίσως ήταν ιερός τόπος θεραπείας, ένας ναός αφιερωμένος στον Ήλιο με μαντείο όπως αυτό των Δελφών. Ισως πάλι η σημασία του να ήταν καθαρά αστρονομική, όπως υποστηρίζουν οι περισσότεροι επιστήμονες.

Κάθε χρόνο στις 21 Ιουνίου, την πρώτη ημέρα του καλοκαιριού, ο ήλιος ανατέλλει από ένα σημείο πιο βόρεια από κάθε άλλη ημέρα μέσα στον χρόνο. Στα ερείπια του Στόουνχετζ η ανατολή του θερινού ηλιοστασίου εμφανίζεται στον ορίζοντα σε ευθυγράμμιση με την ογκώδη κύρια πέτρα του μνημείου.

Αυτό είναι το σημαντικότερο χαρακτηριστικό του Στόουνχετζ. Μετρώντας τον αριθμό των ημερών μεταξύ των ετήσιων αυτών ευθυγραμμίσεων, θα μπορούσαν να έχουν ένα πρακτικό ημερολόγιο και να προβλέπουν ακόμη και τις εκλείψεις.

Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, οι ακριβείς κινήσεις του ήλιου και της σελήνης απεικονίζονται στην αρχιτεκτονική δομή του Στόουνχετζ. Ο αριθμός των ογκόλιθων στους ποικίλους δακτυλίους του μνημείου αντιπροσωπεύει συγκεκριμένους αριθμούς ημερών ή ετών στους κύκλους.

Ερευνητές προβάλλουν τώρα την άλλη άποψη, ότι το Στόουνχετζ ήταν λατρευτικό κέντρο. Δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τους ανθρώπους της παλαιολιθικής εποχής να συγκεντρώνονται σε έναν ιερό τόπο, ίσως στη διάρκεια εκλείψεων, ηλιοστασίων και ισημεριών, για λατρευτικές τελετουργίες. Οι καθηγητές Τιμ Ντάρβιλ και Τζεφ Γουέινραϊτ, οι οποίοι ηγούνται της νέας ανασκαφής, πιστεύουν ότι το Στόουνχετζ χτίστηκε αρχικά ως ένα μεγάλο κέντρο θεραπείας, το προϊστορικό αντίστοιχο της Λούρδης ή του Σαντιάγο δε Κομποστέλα. Οι δύο αρχαιολόγοι λένε ότι το μνημείο ήταν το μεγαλύτερο κέντρο θεραπείας και ότι προσήλκυε τεράστιο αριθμό προσκυνητών από όλη τη Βρετανία αλλά και από την ηπειρωτική Ευρώπη. Σε ανασκαφές έχουν βρεθεί πάμπολλα μικρά και εξωτικά ευρήματα από την προϊστορική Ευρώπη, ακόμη και από τη Μεσόγειο. Το Στόουνχετζ ίσως εκτελούσε και χρέη μαντείου, προσελκύοντας ακόμη περισσότερους προσκυνητές.

2. Ο Δίσκος της Φαιστού
Ποιος θα σπάσει τον κώδικα;

Κάποιοι λένε ότι τα 45 μυστηριώδη σύμβολα είναι λέξεις σε ένα ποίημα ηλικίας 4.000 ετών. Αλλοι πιστεύουν ότι είναι ιερό κείμενο, μαγική επιγραφή, παρτιτούρα αρχαίας μουσικής ή το αρχαιότερο σύστημα στίξεως στον κόσμο.

Υπάρχει και κάποιος αμερικανός ιστορικός της Τέχνης, ο Τζερόμ Αϊζενμπεργκ, ο οποίος κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα σύμβολα δεν σημαίνουν απολύτως τίποτε επειδή απλώς πρόκειται για… φάρσα. Ισχυρίζεται ότι το κείμενο δεν είναι του 1700 π.Χ., αλλά μια πλαστογραφία που ξεγέλασε τους πάντες από το 1908, όταν το «ανακάλυψε» στο μινωικό ανάκτορο της Φαιστού ο ιταλός αρχαιολόγος Λουίτζι Περνιέ. Σύμφωνα με αυτήν τη θεωρία, ο Περνιέ εζήλωσε τη δόξα του σερ Αρθουρ Εβανς και θέλησε να εντυπωσιάσει τον κόσμο με ένα εύρημα ανάλογο του ανακτόρου του Μίνωα.

Γεγονός είναι ότι ο δίσκος που εκτίθεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείου του Ηρακλείου είναι ένα πήλινο αντικείμενο με διάμετρο 16 εκατοστών, καλυμμένο και στις δύο πλευρές με αυτά τα τόσο περίεργα σύμβολα σε σπειροειδή φορά.

Οι χαρακτήρες έχουν αποτυπωθεί στον πηλό με μια σειρά από διαφορετικές ανάγλυφες σφραγίδες, μία για κάθε σύμβολο. Οι επιστήμονες πιθανολογούν ότι μπορεί να ήταν από τις πρώτες φορές στην Ιστορία που χαράχτηκε επιγραφή με τη βοήθεια κινητών χαρακτήρων- σε μια διαδικασία τόσο επαναστατική που βρήκε συνέχεια στην τυπογραφία μόνο αιώνες αργότερα. Ως σήμερα έγιναν εκατοντάδες προσπάθειες για την αποκρυπτογράφηση του κειμένου, όμως κανείς δεν το έχει διαβάσει και ουδείς μπορεί να είναι βέβαιος για το περιεχόμενό του.

Κατά καιρούς έχει ακουστεί πλήθος ερμηνειών, όπως ότι πρόκειται για προσευχή, ύμνο, κατάρα, κείμενο με μαγικό περιεχόμενο, τελετουργικό ερωτικό τραγούδι, εγχειρίδιο σεξουαλικών στάσεων, απόδειξη γεωμετρικού θεωρήματος, λατρευτικό κείμενο προς τα άστρα, μινωικό ημερολόγιο, κείμενο διδασκαλίας της ανάγνωσης, αστρονομικός χάρτης με σύμβολα ή και πίνακας για επιτραπέζιο παιχνίδι.

Ακόμη και η προέλευσή του αμφισβητείται. Είναι από την Κρήτη ο δίσκος ή έφθασε στη Φαιστό από τα ανατολικά; Και φυσικά δεν λείπουν όσοι πιστεύουν ότι τον έφτιαξαν εξωγήινοι.

3. Τα αγάλματα στη Νήσο του Πάσχα
Προκάλεσαν οικολογική καταστροφή;

Θέαμα μοναδικό και ανεξήγητο είναι τα περίφημα «moai», 1.000 τεράστια πέτρινα αγάλματα ύψους 4,5-20 μέτρων που όρθωσαν οι φυλές στις οποίες χωριζόταν η τοπική κοινωνία από τον 5ο αιώνα μ.Χ., όταν κατοικήθηκε για πρώτη φορά το νησί, μάλλον από Πολυνησίους.

Εδώ το μυστήριο είναι διπλό. Πρώτον, τι συμβόλιζαν τα αγάλματα; Ηταν πρόγονοι, προύχοντες των φυλών ή μήπως όλοι οι κάτοικοι έπρεπε για κάποιον ανεξιχνίαστο λόγο να φτιάξουν και να στήσουν από ένα τέτοιο άγαλμα; Και, δεύτερον, μήπως η εμμονή τους για την κατασκευή αυτών των μνημείων προκάλεσε το τέλος του ίδιου του πολιτισμού τους, εξαντλώντας κάθε φυσικό πόρο στον ανταγωνισμό για όλο και περισσότερα αγάλματα;

Η αλήθεια είναι ότι κανείς δεν γνωρίζει γιατί οι κάτοικοι κατασκεύαζαν με τέτοια μανία τα αγάλματα. Αλλά ξέρουμε ότι καθένα λαξευόταν στο λατομείο και όταν τελείωνε, το μετακινούσαν κυλίοντάς το στο έδαφος επάνω σε γιγαντιαίους κορμούς φοινίκων. Στους δρόμους τους οποίους ακολουθούσαν έχουν βρεθεί σπασμένα κομμάτια από αγάλματα.

Με προσομοιώσεις σε υπολογιστές, οι επιστήμονες βρήκαν ότι ένα άγαλμα μεσαίου μεγέθους θα μπορούσε να μετακινηθεί από το λατομείο σε μια απόσταση 10 χιλιομέτρων σε λιγότερο από πέντε ημέρες, από περίπου 70 άτομα. Δοκίμασαν τη θεωρία με επιτυχία σε ένα πείραμα με αντίγραφο αγάλματος.

Οι κάτοικοι του νησιού τοποθετούσαν τα αγάλματα στη σειρά, επάνω σε μεγάλες βάσεις. Άλλα κοιτούσαν προς τη θάλασσα και άλλα προς την ενδοχώρα. Γιατί; Άλλο ένα αναπάντητο ερώτημα. Φαίνεται πάντως ότι επί αιώνες ο ανταγωνισμός για το μεγαλύτερο και το καλύτερο άγαλμα ήταν η κύρια έκφραση αυτού του πολιτισμού. Ώσπου κάτι πήγε πολύ στραβά.

Όταν ανακάλυψαν το νησί οι πρώτοι Ευρωπαίοι, στις αρχές του 18ου αιώνα, απόρησαν πώς αναπτύχθηκε πολιτισμός σε μια τέτοια έρημη χώρα. Αυτό το μυστήριο λύθηκε αργότερα, όταν δείγματα από τους ηφαιστειακούς κρατήρες έδειξαν ότι το νησί ήταν κάποτε δασωμένο με τεράστιους φοίνικες, οι οποίοι εξαφανίστηκαν.

Τα δέντρα τα έκοψαν για ξυλεία, πολλά για να φτιάξουν τους κυλίνδρους και τους μοχλούς με τους οποίους μετακινούσαν τα αγάλματα. Χωρίς φυτά, το έδαφος άρχισε να διαβρώνεται και οι καλλιέργειες δεν επαρκούσαν για να τους θρέψουν όλους. Οι κάτοικοι άρχισαν έναν σκληρό εμφύλιο για τα λιγοστά αγαθά που είχαν απομείνει. Πιθανολογείται μάλιστα ότι οι νικητές έτρωγαν τους νεκρούς εχθρούς- τα οστά που βρέθηκαν στο νησί είναι αποδείξεις κανιβαλικών πρακτικών. Τελικά ένας πολιτισμός και οι κοινότητες που αναπτύσσονταν ακατάπαυστα επί 300 χρόνια κατέρρευσαν, αφήνοντας μόνο ένα πράγμα πίσω τους: τα τεράστια αγάλματα που μπορεί να προκάλεσαν το τέλος.

4. Τα γεωγλυφικά στη Νάσκα
Μονοπάτια για τελετουργικές λιτανείες;

Είναι τα πιο διάσημα γεωγλυφικά στον κόσμο. Έχουν εμπνεύσει δεκάδες θεωρίες για επισκέψεις από εξωγήινους πολιτισμούς και προσελκύουν χιλιάδες τουρίστες κάθε χρόνο στην ομώνυμη έρημο του Περού. Αλλά γιατί τα έφτιαξαν; Τι σκοπό εξυπηρετούσαν αυτές οι 13.000 γραμμές στο έδαφος που σχηματίζουν 800 γιγαντιαία σχέδια, πολλά μήκους 200 μέτρων;

Απεικονίζουν ανθρώπους, ζώα (αράχνες, πιθήκους, κόνδορες) ή απλά γεωμετρικά μοτίβα και κάνουν την έρημο να μοιάζει με πίνακα ζωγραφικής. Αν και τα δύο τρίτα των γραμμών έχουν χαραχτεί με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι ορατά από οποιοδήποτε επίπεδο, πλήρη εικόνα έχουμε μόνο από τον αέρα.

Οι περισσότεροι επιστήμονες τα χρονολογούν την περίοδο 200 π.Χ.-700 μ.Χ. Έχουν συμπεριληφθεί στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UΝΕSCΟ χωρίς κανείς να ξέρει τον πραγματικό λόγο για τον οποίον κατασκευάστηκαν, ούτε γιατί απλώνονται σε μια τόσο μεγάλη έκταση 450 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Οι θεωρίες είναι πολλές από τότε που ανακαλύφθηκαν ξανά, από αέρος, το 1962. Ο Έριχ φον Ντένικεν έβλεπε στα γεωγλυφικά διάφορα σημάδια που θα βοηθούσαν για την προσγείωση Αγνώστου Ταυτότητας Ιπταμένων Αντικειμένων. Άλλοι, όπως ο περουβιανός αρχαιολόγος Τζόνι Ισλα, ο οποίος χαρτογράφησε την περιοχή με τρισδιάστατο ηλεκτρονικό μοντέλο, πιστεύουν ότι τα περίφημα σχήματα ήταν μονοπάτια σχεδιασμένα για μαζικές τελετουργικές λιτανείες.

Λέει ότι βωμοί και αφιερώματα θα πρέπει να υπήρχαν στις άκρες των γεωγλυφικών. Εκεί θα γίνονταν προσφορές στους θεούς που, όπως πίστευαν οι ιθαγενείς, παρατηρούσαν τα πάντα από ψηλά.

Για τους γεωλόγους, μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η υφή του εδάφους, η οποία είναι πολύ συμπαγής σε σχέση με τις περιοχές όπου δεν υπάρχουν γραμμές. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι τα γεωγλυφικά πατήθηκαν από χιλιάδες πόδια και στερεοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια λιτανειών προς τιμήν των θεών.

Φαίνεται επίσης ότι περί το 600 μ.Χ. το κλίμα άλλαξε. Οι βροχές σταμάτησαν και η κοιλάδα έγινε έρημος. Η Νάσκα εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους της. Όταν επέστρεψαν ύστερα από αιώνες, οι ιθαγενείς είχαν ξεχάσει τον πολιτισμό και τα αρχαία μυστικά των προγόνων τους.

5. Οι γιγάντιες μπάλες της Κόστα Ρίκα
Τέλειες σφαίρες από βράχια

Περισσότερες από 1.000 τεράστιες και αρχαίες πέτρινες σφαίρες, «bolas grandes» όπως τις λένε στην Κόστα Ρίκα, είναι διάσπαρτες στο δέλτα του ποταμού Ντικίς. Οι περισσότερες έχουν διάμετρο τεσσάρων μέτρων και ζυγίζουν περισσότερο από 20 τόνους. Ο κόσμος έμαθε για αυτές τη δεκαετία του 1930, όταν η περιοχή αποψιλώθηκε για να δημιουργηθούν φυτείες με μπανάνες. Από τότε κανείς δεν έχει απαντήσει στο ερώτημα ποιος τις έφτιαξε: η φύση ή ο άνθρωπος; Είναι λείες, με σχήμα απολύτως σφαιρικό και λαξεμένες από ένα κάθε φορά συμπαγές κομμάτι βράχου. Η γεωλογική τους προέλευση είναι άλλο ένα μυστήριο, διότι το πέτρωμα από το οποίο είναι φτιαγμένες δεν υπάρχει στην ευρύτερη περιοχή. Οι επιστήμονες τις έχουν συγκρίνει με πέτρινες μπάλες που υπάρχουν στο Μεξικό, οι οποίες όμως δεν έχουν το ίδιο τέλειο σχήμα και φινίρισμα. Κάποιοι θεωρούν πιθανόν ότι οι ανώνυμοι γλύπτες της Κόστα Ρίκα εμπνεύστηκαν από τους μεξικανικούς σφαιρικούς βράχους οι οποίοι έχουν φυσική, ηφαιστειακή προέλευση.

Πηγή: Το Βήμα, Ε. Μητροπούλου, 21/2/10