Μια νέα έρευνα σε ναούς των αρχαίων Ελλήνων αποίκων της Σικελίας συστήνει ισχυρές ενδείξεις ότι οι ναοί ήταν ευθυγραμμισμένοι προς την Ανατολή.

Σύμφωνα με τον δρα Alun Salt, του Πανεπιστημίου του Leicester, το τελετουργικό της αρχαίας ελληνικής θρησκείας ίσως περιλάμβανε στοιχεία εμπνευσμένα από την αστρονομία, καθώς και από την ιδιαίτερη πρακτική γνώση που απόρρεε από τον εθνικό πολιτισμό των εποίκων, οι οποίοι είχαν ιδρύσει κοινότητες μακριά από τον κύριο ελληνικό κορμό. Η μελέτη παρουσιάζεται ως μια κάποια λύση στη μακρόχρονη διαμάχη μεταξύ αρχαιολόγων και μελετητών του κλασικού πολιτισμού σχετικά με προσανατολισμό των ναών.

Παρά την κοινώς αποδεκτή άποψη ότι οι περισσότεροι ελληνικοί ναοί ήταν κτισμένοι με κατεύθυνση προς την ανατολή, αμφισβητείται ακόμη από την επιστημονική κοινότητα το κατά πόσο το στοιχείο αυτό ήταν ηθελημένο. Ορισμένοι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι κάποιοι ναοί κατευθύνονται προς το βορρά, το νότο ή και τη δύση, ενώ θεωρούν ότι η αστρονομία δεν έπαιζε ρόλο στο αρχικό σχέδιο.

Οι έρευνες του δρα Salt αντίθετα δείχνουν ότι η κοινή κατεύθυνση των περισσότερων ναών προς την ανατολή δε μπορεί να είναι τυχαία και ίσως ακλουθεί μια θρησκευτική σύμβαση που στηριζόταν στην αστρονομία. Ναοί που ορίζονται σύμφωνα με αστρονομικά φαινόμενα θα μπορούσαν να αντικατοπτρίζουν το ρόλο των θεών και των θεοτήτων ως ρυθμιστών της φύσης, ή να βοηθούν στην ερμηνεία οιωνών από τους ιερείς. Είναι επίσης πιθανό ότι οι παρατηρήσεις που απαιτούνταν για τον καθορισμό χρονικών σημείων με βάση το θρησκευτικό ημερολόγιο.

“Μπορεί να είχε σχέση με τους ιερείς που αναζητούσαν οιωνούς στον ουρανό […]., αναφέρει ο Salt. “Υπάρχουν επίσης αποδείξεις ότι η αστρονομία ήταν σημαντικό για το θρησκευτικό ημερολόγιο, ενώ (η κατεύθυνση προς την ανατολή) εξυπηρετούσε και πρακτικούς σκοπούς. Ένας ναός που βρίσκεται αντιμέτωπος με την ανατολή του ήλιου θα είχε καλό φωτισμό τα ξημερώματα, οπότε ο ιερέας δεν θα εργάζονται στη σκιά”.

Όσο για την αμφισβήτηση της σημασίας του προσανατολισμού από τους επιστήμονες μέχρι σήμερα, ο Salt υποστηρίζει ότι αυτή οφείλεται σε άγνοια των στατιστικών από τους κλασικιστές. “Αυτή είναι η σημασία της διεπιστημονικής προσέγγισης στην έρευνα” δηλώνει χαρακτηριστικά.

Στη μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Public Library of Science One, ο Salt διαπίστωσε ότι 40 από τους 41 ναούς της Σικελίας που εξετάστηκαν αντίκριζαν τον ανατολικό ορίζοντα. Μια στατιστική ανάλυση όλων απομακρύνει το ενδεχόμενο ότι αυτό οφείλεται στην τύχη. Η μοναδική εξαίρεση ήταν ο ναός της Εκάτης, όπου προτείνεται ότι είχε κατασκευαστεί με τρόπο τέτοιο ώστε να τιμάται η θεά Σελήνη. Στην έρευνα συμπεριλήφθηκαν επίσης στοιχεία από την Κυρίως Ελλάδα, τα οποία συγκεντρώθηκαν από τον Gregory Retallack, του Πανεπιστημίου του Oregon. Αν και υπήρχαν περισσότερες εξαιρέσεις, υπάρχει και εδώ μια προτίμηση για τον προσανατολισμό Δ/Α.

Η θεωρία του Salt δεν δείχνει να παραβλέπει την ποικιλία προσανατολισμού που παρατηρείται στην Ελλάδα, σε σχέση με τη Σικελία, ενώ ο επιστήμονας σπεύδει να εξηγήσει το φαινόμενο με βάση την ιδιαίτερη ιστορία του κάθε ιερού όπου θεμελιώθηκαν οι ναοί. Στη Σικελία, οι Έλληνες άποικοι έκτισαν τους ναούς τους σε έδαφος παρθένο, σε αντίθεση με την Ελλάδα όπου οι ναοί των κλασικών χρόνων χτίζονταν συχνά επάνω από παλαιότερους, σε μεγάλα ιερά όπου υπήρχε ένα διαφορετικό κοσμολογικό και θρησκευτικό σύστημα. Φαίνεται επίσης ότι σε μια ξένη χώρα, οι άποικοι θα επεδείκνυαν μεγαλύτερη προσκόλληση προς τους τύπους, ως μια προσπάθεια να αποδείξουν και να διατηρήσουν τον πολιτισμό τους.

“Εάν κάποιος ζει στην Ελλάδα, δεν χρειάζεται να αποδείξει την ελληνική ταυτότητα και τη θρησκεία του,” λέει ο Salt. “Αυτοί που ζουν στο εξωτερικό όμως ίσως να αισθάνονται πιο ανασφαλείς για την ελληνικότητα τους, και αισθάνονται την ανάγκη να ενεργούν σύμφωνα με τους κανόνες […]. Πολλά αφιερώματα και αγάλματα «θησαυρών» σε σημαντικά ιερά, όπως είναι οι Δελφοί και η Ολυμπία προέρχονται από ελληνικές κοινότητες εκτός Ελλάδος που ευελπιστούν να διαφημίσουν την εθνική τους ταυτότητα, οπότε και η αυστηρή ερμηνεία της αρχιτεκτονικής θα μπορούσε να είναι μέρος του ίδιου φαινομένου”.

Η Ευφροσύνη Μπούτσικα όμως, του Πανεπιστημίου του Kent αμφισβητεί τα συμπεράσματά του, καθώς η δική της ανάλυση των 107 ναών στην Ελλάδα έδειξε ότι μόνο το 58% αντικρίζουν ανατολικά, ενώ προσθέτει ότι η ελληνική θρησκεία δεν ήταν ομοιόμορφη και είχε πολλές τοπικές εκδηλώσεις.

“Η ελληνική θρησκεία έχει ιδιαίτερο τοπικό χαρακτήρα και εξαρτάται πάρα πολύ από τοπικούς παράγοντες για μας να καταστεί δυνατόν να διατυπώσουμε επιχειρήματα σχετικά τα γενικά πρότυπα προσανατολισμού. Δεν υπάρχει γενική τάση προσανατολισμού που ακολουθούν όλοι οι ελληνικοί ναοί. ”

Πηγή: Times Online, 19/11/09

http://www.timesonline.co.uk/tol/news/environment/article6922248.ece

Ζ.Ξ.