Ηλίας Ανδρέου, Ιωάννα Ανδρέου-Ψυχογιού (επιμ.), Ήλις, Παρελθόν, Παρόν και Μέλλον: Πρακτικά εκδήλωσης προς τιμήν του Ν. Γιαλούρη, 13 Αυγούστου 2006, Εκδ. Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ηλείας, Πύργος 2009, 110 σελ.
ΙSBN: 978-960-98804-0-4

Εκδόθηκαν πρόσφατα τα Πρακτικά της εκδήλωσης που πραγματοποιήθηκε στις 13 Αυγούστου του 2006 για να τιμηθεί το έργο του Επίτιμου Γενικού Διευθυντή Αρχαιοτήτων Νικολάου Γιαλούρη στο χώρο και την ευρύτερη περιοχή της αρχαίας Ήλιδας.
Σε τούτον τον εύχρηστο από πλευράς μεγέθους αλλά πλήρη σε περιεχόμενο τόμο, το έργο του Γιαλούρη παρουσιάζεται ως κορυφαίο αλλά αναπόσπαστο κομμάτι της νεότερης και σύγχρονης έρευνας στο χώρο της Ήλιδας. Έτσι, το σύγγραμμα περιλαμβάνει πλήρη παρουσίαση των επιστημονικών ανακοινώσεων που πραγματοποιήθηκαν, ένα παράρτημα για τη ζωή και τη σταδιοδρομία του τιμώμενου και βασική βιβλιογραφία για την έρευνα στην Ήλιδα.
Όπως και στην εκδήλωση, τα κείμενα του τόμου ξεκινούν με την προβολή του έργου της πολιτείας για την ανάδειξη της αρχαίας Ήλιδας, μέσα από τον πρόλογο του Αντινομάρχη Παναγιώτη Πλατανιά και τους χαιρετισμούς που απηύθυναν ο ακαδημαϊκός και πρόεδρος του Τμήματος Διαχείρισης Πιστώσεων για την Εκτέλεση Αρχαιολογικών Έργων (Τ.Δ.Π.Ε.Α.Ε.) Βασίλειος Λαμπρινουδάκης και ο πρόεδρος της Επιστημονικής Επιτροπής Ήλιδος Ανδρέας Κεραμιδάς.

Η σειρά δημοσιεύσεων που ακολουθεί αποτελεί δείγμα των πρόσφατων πορισμάτων της σύγχρονης έρευνας στην Ήλιδα. Αρχικά, στο άρθρο «Αρχαία Ήλις: το νομικό πλαίσιο προστασίας των αρχαίων» η αρχαιολόγος Γεωργία Χατζή–Σπηλιοπούλου παρουσιάζει το νομικό πλαίσιο προστασίας των αρχαίων μνημείων εξηγώντας τον τρόπο με τον οποίο η Αρχαιολογική υπηρεσία δραστηριοποιείται για την επίβλεψη των ευρημάτων στις καθορισμένες αρχαιολογικές ζώνες και τη συντήρηση και προβολή των κινητών ευρημάτων που στεγάζονται στα τοπικά μουσεία.
Η εργασία της Ολυμπίας Βικάτου «Η Ήλιδα και η ευρύτερη περιοχή της κατά τη μυκηναϊκή εποχή» αναφέρεται στην προϊστορία της Ήλιδας, όπως καταγράφεται σε μυθικές παραδόσεις και επιβεβαιώνεται από τα σύγχρονα αρχαιολογικά ευρήματα. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται σε υπομυκηναϊκά / πρώιμα γεωμετρικά κατάλοιπα στο χώρο της ίδιας της πόλης, που συνδέονται εδώ με τον μυθικό αποικισμό από τον Όξυλο. Στο άρθρο παρουσιάζονται επίσης ευρήματα της κυρίως μυκηναϊκής εποχής από θέσεις στην ευρύτερη περιοχή της Ήλιδας, όπως είναι η ηλειακή Πύλος και το μεγάλο νεκροταφείο της Αγίας Τριάδας, ενώ αναφέρεται και η εύρεση του πρώτου γνωστού κυρίως μυκηναϊκού νεκροταφείου στην ίδια την πόλη από τους Ηλία και Ιωάννα Ανδρέου.
Στο άρθρο «Η έρευνα του Αυστριακού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου στην Αρχαία Ήλιδα», η Βερόνικα Μητσοπούλου-Leon περιγράφει με γλαφυρό τρόπο την ιστορία των αρχαιολογικών ερευνών του Ινστιτούτου από τις πρώτες προσπάθειες των αυστριακών αρχαιολόγων το 1910-12–με τη συμμετοχή των νεαρών τότε Otto Walter και Αναστάσιου Ορλάνδου-μέχρι και τη σύγχρονη εποχή, με ενδιάμεσους σταθμούς τη συμπληρωματική έρευνα του 1932 από τους Walter και Nohl και το μεγάλο ερευνητικό πρόγραμμα που ξεκίνησε το 1960. Στο άρθρο περιγράφεται η εργασία των αρχαιολόγων κατά την αποκάλυψη και τη μελέτη της αγοράς και του θεάτρου της αρχαίας πόλης, αλλά αναφέρονται και τα ιδιαίτερα προβλήματα της έρευνας που εκτέθηκαν σε πάνω από 60 επιστημονικές εκθέσεις και μελέτες.
Στην εργασία της Γεωργίας Αλεξοπούλου «Η νομισματοκοπία της Ήλιδος», παρουσιάζεται μια σύνοψη των ιστορικών δεδομένων και των υλικών καταλοίπων που δείχνουν ότι τα νομίσματα της Ήλιδας εκδίδονταν από το 510/ 471 περίπου π.Χ.-περίοδος όπου τοποθετείται ο συνοικισμός της πόλης- μέχρι και την εποχή του ρωμαίου αυτοκράτορα Καρακάλλα (186–217 μ.Χ.), σε περισσότερα από ένα νομισματοκοπεία, ενώ η μορφή τους άλλαζε με βάση ιστορικές και πολιτικές συνισταμένες. Θεωρείται μάλιστα ότι τα νομίσματα αυτά πιθανότατα είχαν αναμνηστικό χαρακτήρα σχετιζόμενο με τους Ολυμπιακούς Αγώνες, των οποίων η Ήλιδα ήταν για μεγάλο διάστημα αποκλειστική διοργανώτρια.
Τέλος, η εκτενής παρουσίαση των σημερινών ερευνητών του χώρου, Ηλία και Ιωάννας Ανδρέου «Εξέλιξη και προοπτικές του έργου “Μελέτη και ανάδειξη αρχαιολογικού χώρου Ήλιδος”» αναφέρεται στο ομώνυμο πολιτιστικό πρόγραμμα, το οποίο περιλαμβάνει συνέχιση και δημοσίευση των ερευνών, τεκμηρίωση των παλαιότερων επιστημονικών πορισμάτων και ανάπλαση των αρχαιολογικών χώρων και των μουσείων έτσι ώστε να είναι επισκέψιμοι.

Κοινός τόπος σε όλες τις επιστημονικές εργασίες που δημοσιεύονται σε αυτό το ελάχιστο δείγμα εκτίμησης προς το έργο του Νικολάου Γιαλούρη, είναι η πεποίθηση ότι η δραστηριότητά του πρέπει να συνεχιστεί από τις νεότερες γενιές ενώ εκφράζεται η ελπίδα ότι το αρχαιολογικό έργο στην περιοχή θα ενισχυθεί με την υποστήριξη κράτους και πολιτών. Προσδοκίες που, μετά την απομάκρυνση του ζεύγους Ανδρέου αλλά και του ίδιου του τιμώμενου Νικολάου Γιαλούρη από το χώρο της έρευνάς τους στην Ήλιδα, τις δύσκολες ημέρες που πέρασε η Ηλεία το καλοκαίρι του 2007, και το κλείσιμο του έργου “Μελέτη και ανάδειξη αρχαιολογικού χώρου Ήλιδος” από το Τ.Δ.Π.Ε.Α.Ε. το 2008, είναι δύσκολο αλλά όχι ακατόρθωτο να πραγματοποιηθούν.

Ζέτα Ξεκαλάκη