Ο λατίνος ποιητής Οβίδιος (43 π.Χ. – 17 μ.Χ.), στα έργα του Ars Amatoria με θέμα την τέχνη του έρωτα (II, 679-680) και στις ελεγείες του με τίτλο Tristia (II, 524) αναφέρει έναν πίνακα (parva tabella) με ερωτικές σκηνές, στην οικία του Αυγούστου στη Ρώμη.
Τέτοιοι μικροί πίνακες με ερωτικά θέματα φαίνεται πως κοσμούσαν τους τοίχους των κατοικιών πολλών ρωμαίων αριστοκρατών, όπως μαρτυρείται και από τις τοιχογραφίες, και μάλιστα ειδικά στα υπνοδωμάτια (cubiculum). Αυτό δείχνουν τα σπαράγματα των τοιχογραφιών τριών υπνοδωματίων της οικίας Farnesina στη Ρώμη (σήμερα βρίσκονται στο Museo Nazionale Romano), η οποία εικάζεται ότι ανήκε στην Ιουλία, την κόρη του αυτοκράτορα Αυγούστου, αλλά και οι λίγο μεταγενέστερες τοιχογραφίες από τα σπίτια της Πομπηίας.
Όπως είναι φυσικό, οι απαρχές της ερωτικής εικονογραφίας αναζητήθηκαν στην αρχαία ελληνική ζωγραφική της κλασικής περιόδου. Στον Παρράσιο από την Έφεσο αποδίδονται πίνακες με αισθησιακές μυθολογικές σκηνές, όπως ο έρωτας της Αταλάντης και του Μελέαγρου. Σύμφωνα με τις γραπτές πηγές, τον πίνακα αυτό αγόρασε αργότερα ο αυτοκράτορας Τιβέριος και τον τοποθέτησε στην κρεβατοκάμαρά του, στο παλάτι του στο Κάπρι.
Οι αναπαραστάσεις τέτοιων μικρών πινάκων με ερωτικές σκηνές σε άλλα μέσα μαρτυρούν, εκτός από το εύρος της διάδοσής τους, ότι οι πίνακες αυτοί συνήθως διέθεταν δύο πλαϊνά φύλλα, σαν παραθυρόφυλλα, δίνοντας την εντύπωση πως ο θεατής κοιτάζει από ένα παράθυρο. Στο επάνω τμήμα ενός καλύμματος χάλκινου πτυκτού κατόπτρου με σκηνή ερωτικής συνεύρεσης ζευγαριού στην κρεβατοκάμαρα, απεικονίζεται ένας τέτοιος πίνακας ο οποίος με τη σειρά του δείχνει μια άλλη σκηνή σεξουαλικού περιεχομένου. Σε έναν δακτυλιόλιθο αποδίδεται αυτή ακριβώς η μορφή πίνακα, που απεικονίζει μια τολμηρή ερωτική σκηνή.
Φαίνεται λοιπόν πως οι μικροί πίνακες με ερωτικές σκηνές ήταν μαζί με τις ερωτικές τοιχογραφίες, ένα απαραίτητο αλλά και εξαιρετικά δημοφιλές συμπλήρωμα της διακόσμησης της ρωμαϊκής κρεβατοκάμαρας. Εκτός από τους θερμούς υποστηρικτές τους, υπήρχαν και οι ορκισμένοι εχθροί τους: ο Προπέρτιος (50 π.Χ.-15 έως 2 π.Χ.) έγραφε ότι η ανηθικότητα μπήκε στα ρωμαϊκά σπίτια με τους ερωτικούς αυτούς πίνακες ενώ ακόμη και ορισμένοι ρωμαίοι γιατροί ήταν αντίθετοι στη χρήση ερωτικών διεγερτικών εικόνων. Ο ρόλος των ερωτικών εικόνων παρουσιάζεται διεξοδικά στη ρωμαϊκή λογοτεχνία, ερωτική και μη. Είναι φανερό ότι στην κρεβατοκάμαρα οι ερωτικές σκηνές συνέβαλαν στη διέγερση των αισθήσεων και της φαντασίας του ζευγαριού, ενώ σύμφωνα με την ιταλίδα ιστορικό Eva Cantarella, ο ρόλος τους καθοριζόταν κυρίως από το χαρακτήρα του χώρου: στην κρεβατοκάμαρα, οι σκηνές αυτές ενίσχυαν τη γαμήλια αγάπη και τη γονιμότητα. Ωστόσο, επειδή οι πίνακες παρέμεναν στους τοίχους για μεγάλο διάστημα, έχαναν ίσως γρήγορα τη δύναμή τους καταλήγοντας να δείχνουν απλώς ανώνυμα ερωτικά ζευγάρια σε τυποποιημένες στάσεις.
Βιβλιογραφία
John R. Clarke, Looking at Lovemaking: Constructions of Sexuality in Roman Art, 100 B.C. – A.D. 250, Berkeley 1999.
Eva Cantarella, Pompei, i volti dell’amore, Μιλάνο ²1999 (φωτογραφίες του Alfredo Foglia).
Απόδοση: Κ.Χ.
