Με τα εγκαίνιά του το Nοέμβριο του 2008, το Κέντρο Ελληνιστικών Σπουδών της Αλεξάνδρειας (Αlexandria Center for Hellenistic Studies) έβαλε ως στόχο του να ανοίξει νέους δρόμους στην έρευνα της ιστορίας και του πολιτισμού της ελληνιστικής Αλεξάνδρειας. Λειτουργώντας στα πλαίσια της Νέας Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας (Bibliotheca Alexandrina), το Κέντρο προβλέπεται να αποτελέσει χώρο συνάντησης ειδικών μελετητών από τη διεθνή κοινότητα αλλά και φορέα κατάρτισης νέων επιστημόνων που επιθυμούν να ασχοληθούν με το χώρο.
Αντανάκλαση των στόχων αυτών του Κέντρου αποτέλεσε το 1ο Σεμινάριο Ελληνιστικών Σπουδών στην Αλεξάνδρεια (1st Hellenistic Studies Workshop in Alexandria). Η διοργάνωση που πραγματοποιήθηκε στους χώρους της Βιβλιοθήκης από τις 12 μέχρι και τις 18 Ιουλίου του 2009 είχε ως βασικό σκοποί να καλέσει ερευνητές και φοιτητές από την Αίγυπτο και το εξωτερικό σε μια σειρά σεμιναριακών ομιλιών και συζητήσεων «στρογγυλής τράπεζας» σχετικών με θέματα ιστορίας και πολιτισμού της ελληνιστικής περιόδου. Ως δεύτερο αναπόσπαστο κομμάτι της διοργάνωσης θεωρήθηκε η σειρά ξεναγήσεων στα μουσεία και τις σημαντικότερες αρχαιολογικές θέσεις της Αλεξάνδρειας (Σεράπειον, Kom el-Dikka, νεκροπόλεις Mustafa Kamel, Anfushi, Kom es-Shuqafa) όπου θα παρουσιάζονταν – όπως και έγινε – οι επικρατέστερες θεωρίες για το χαρακτήρα των θέσεων αυτών και το ρόλο τους στην ευρύτερη περιφέρεια της πόλης όπου ανήκουν.
Και οι σκοποί αυτοί επιτεύχθηκαν και με το παραπάνω. Κύριος ομιλητής και «ψυχή» της διοργάνωσης ήταν ο κορυφαίος μελετητής της ελληνιστικής Αλεξάνδρειας δρ Robert Steven Bianchi, o οποίος στάθηκε αληθινός δάσκαλος «ταξιδεύοντας» τους παρευρισκόμενους φοιτητές και επιστήμονες στο χρόνο και εξηγώντας με τρόπο μεστό και μεθοδικό περίπλοκα ζητήματα της τέχνης και του πολιτισμού της περιόδου. Το Σεμινάριο τίμησαν επίσης με την παρουσία τους διεθνείς ερευνητές όπως o τέως Γενικός Γραμματέας του Κεντρικού Συμβουλίου Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου δρ Abdel Halim Noureldin, η διευθύντρια του ελληνορωμαϊκού Μουσείου της πόλης δρ Mervat Seif el-Din και η ακαδημαϊκός δρ Mona Haggag.
Τα θέματα που εξετάστηκαν αντανακλούν την ποικιλία στην επιστημονική σκέψη μέσα από το συνδυασμό των κλασικών με τις νεότερες τάσεις στην έρευνα των ελληνιστικών χρόνων. Η ποικιλία αυτή των θεμάτων φαίνεται αρχικά στην επιλογή των ερευνητικών προβλημάτων που εξέτασε ο δρ Bianchi στις τρεις ομιλίες του. Αρχικά, παρουσίασε την άνοδο του Μεγάλου Αλεξάνδρου σε σχέση με το ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο της πτώσης των Περσών αλλά και των φαραωνικών δυναστειών φέρνοντας στο φως νέα στοιχεία για την ιδεολογική σημασία του γεγονότος της Siwa, του χαρακτήρα των μετακινήσεων του σώματος του μονάρχη και των ταφών του. Στη συνέχεια, εξέθεσε καινοτόμες ιδέες και κατέρριψε κατεστημένες απόψεις σχετικά με την εικονογραφία της Ίσιδας με βάση τα στοιχεία που προκύπτουν από το αρχαιολογικό context του ιερού του Ras el-Soda στην Αλεξάνδρεια. Τέλος, έκλεισε το σεμινάριο με μια παρουσίαση των νεότερων στοιχείων για τη ζωή και την προσωπικότητα της περίφημης Κλεοπάτρας Ζ΄, τελευταίας βασίλισσας της αρχαίας Αιγύπτου.
Οι υπόλοιποι επιστήμονες επικεντρώθηκαν στις σημαντικές μουσειολογικές-εκθεσιακές ανακατατάξεις που συμβαίνουν σήμερα στην Αλεξάνδρεια και στην Αίγυπτο γενικότερα. Από πλευράς των επιστημόνων που εργάζονται σήμερα στο Κέντρο Ελληνιστικών Σπουδών, ο πραγματικά αξιοθαύμαστος οργανωτής του σεμιναρίου Κυριάκος Σαββόπουλος, διδάκτορας ο ίδιος του Πανεπιστημίου του Leiden, παρουσίασε το φιλόδοξο πρόγραμμα ενσωμάτωσης όλων των αρχαιοτήτων της Αλεξάνδρειας σε μια βάση δεδομένων προσιτή στο κοινό γνωστή ως Alexandria Virtual Museum Online Project. Η δρ Mervat Seif el-Din παρουσίασε το πρόγραμμα ανακαίνισης του Ελληνορωμαϊκού Μουσείου ενώ η δρ Mona Haggag έδειξε τις προσπάθειες βελτίωσης στην οργάνωση της συλλογής του Εκπαιδευτικού Μουσείου Αρχαιοτήτων της Σχολής Θεωρητικών Επιστημών (Faculty of Arts) του Πανεπιστημίου της Αλεξάνδρειας. Εναλλακτικά, ο δρ Αbdel Halim Noureldin επέλεξε να προβάλει ιδιαίτερες πτυχές στο διαπολιτισμικό χαρακτήρα της τέχνης και της κοινωνίας της ελληνιστικής Αλεξάνδρειας, ο καθηγητής Ρωμαϊκής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αλεξάνδρειας δρ Mohamed Abdel Ghani επεξεργάστηκε το θέμα των θαλάσσιων δρόμων που συνέδεαν την Αλεξάνδρεια με την Αραβία, ενώ ο Διευθυντής του Κέντρου Θαλάσσιας Αρχαιολογίας και Υποβρύχιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Πανεπιστημίου Αλεξάνδρειας δρ Emad Khalil, παρουσίασε τα νεότερα πορίσματα στην έρευνα του Lake Mareotis Research Project.
Εγκαινιάζοντας τη σειρά των διεθνών νέων ομιλητών, ο υποψήφιος διδάκτορας των Πανεπιστημίων Aberdeen και Αριστοτελείου Νικόλας Ρουμπέκας εξέτασε την πιθανή επιρροή της θεοποίησης των ελληνιστικών βασιλέων στην προβληματική της θεολογικής σκέψης του Ευήμερου του Μεσσηνίου για την προέλευση και τη λειτουργία της θρησκείας. Η φύση της θεοποίησης των μοναρχών όπως πραγματοποιούνταν στην ελληνιστική Αλεξάνδρεια απασχόλησε επίσης τον Θανάση Κουτούπα, μεταπτυχιακό φοιτητή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. Περνώντας στην αλεξανδρινή κοινωνία, ο υποψήφιος διδάκτορας της Οξφόρδης Mario Paganini εξέτασε τη θέση των γυμνασίων στην πτολεμαϊκή Αίγυπτο ως κέντρα κοινωνικοποίησης που συνδύαζαν στοιχεία δημόσιου και ιδιωτικού χαρακτήρα. Τέλος, ο δρ Sergei Ivanov (Ρωσικό Ινστιτούτο Αιγυπτιολογίας του Καϊρου) παρουσίασε τις ερευνητικές μεθόδους, τα προβλήματα και τα πρωτογενή αποτελέσματα της πρώτης περιόδου δράσης της υποβρύχιας αρχαιολογικής αποστολής του Ινστιτούτου.
Όντας η πρώτη πολυήμερη εκπαιδευτική διοργάνωση που ξεκίνησε και ολοκληρώθηκε στο Κέντρο Ελληνιστικών Σπουδών, το επταήμερο Σεμινάριο αποτέλεσε ουσιαστικά ένα πείραμα σχετικά με τις δυνατότητες του Κέντρου να φιλοξενήσει μια διεθνή επιστημονική συνάντηση, αλλά και την αγαστή σύμπραξη στον επιστημονικό διάλογο για ένα σύνθετο θέμα ερευνητών με διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο, ακαδημαϊκή κουλτούρα και θέση στη διεθνή επιστημονική κοινότητα. Και, παρά τις δυσκολίες που αναμενόμενα εκδηλώθηκαν, το Σεμινάριο πέτυχε όλους τους σκοπούς του αλλά και άνοιξε μια τομή στη μελέτη του ελληνιστικού πνεύματος, επαναπροσδιορίζοντας τα προβλήματα της επιστήμης και προτείνοντας λύσεις για την αντιμετώπισή τους.
1st Hellenistic Studies Workshop in Alexandria, 12-18 Ιουλίου 2009
Bibliotheca Alexandrina P.O. Box 138,
Chatby Alexandria 21526, Egypt
E-mail: hellenistic.studies@bibalex.org
Διοργανωτής: The Alexandria Center for Hellenistic Studies
Υπεύθυνος διοργάνωσης: δρ Κυριάκος Σαββόπουλος, Savvopouloskyriakos@hotmail.com
Αlex Med Bibliotheca Alexandrina, HIAMAS, Alexandria Center for Hellenistic Studies
Ζέτα Ξεκαλάκη
Δρ Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Liverpool
zetaxekalaki@gmail.com
