Ήταν μια εκκρεμότητα που χρειάστηκε να περάσουν δεκατρία χρόνια για να διευθετηθεί. Μια εκκρεμότητα που άφηνε μια σειρά από «ταπεινά» αλλά εξαιρετικής ιστορικής και συμβολικής σημασίας αρχαιολογικά ευρήματα στο έλεος της φθοράς, μακριά από τα μάτια του κόσμου.
Χάρη, όμως, σε μια πλουσιοπάροχη και ήδη πολυδιαφημισμένη χορηγία του ΟΠΑΠ, ύψους 4,5 εκατ. ευρώ, ήρθε η ώρα ν΄ αναδειχθεί μία ακόμη πτυχή της πολιτιστικής κληρονομιάς μας. Η υπόθεση του «Λυκείου του Αριστοτέλους» πήρε μπροστά, έστω και με τα λεφτά του τζόγου.

Έτοιμο μέχρι το 2011

Αν όλα πάνε κατ΄ ευχήν, ως το 2011 σύμφωνα με τους υπολογισμούς της διεύθυνσης Αναστήλωσης Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού, θα ΄χει υψωθεί το στέγαστρο που θα προστατεύει τα κατάλοιπα της παλαίστρας του γυμνασίου του Λυκείου, που ήρθαν στο φως από ανασκαφές στα μέσα της δεκαετίας του ΄90. Και, ως τότε, με την ευθύνη της Γ΄ Εφορείας Αρχαιοτήτων, η πρωτεύουσα θα έχει προικιστεί μ΄ έναν φροντισμένο αρχαιολογικό χώρο πλάι στον κήπο του Βυζαντινού Μουσείου, άρρηκτα συνδεδεμένο με την αίγλη του σταγειρίτη φιλοσόφου, του «πατέρα» της λογικής.
Το Λύκειο στην αρχαιότητα δεν ήταν σχολείο, αλλά ένα από τα ωραιότερα προάστια έξω από τα τείχη της Αθήνας: μια κατάφυτη, ειδυλλιακή περιοχή στ΄ ανατολικά της πόλης, ανάμεσα στην Πύλη του Διοχάρους, το Ολυμπιείο και τον Λυκαβηττό, που βρεχόταν από τα νερά του Ιλισού και του Ηριδανού και χρωστούσε τ΄ όνομά της στο ιερό του Λυκείου Απόλλωνος, στο κέντρο της.
Σ΄ αυτό το μέρος όπου, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, αγαπούσε να συχνάζει καθημερινά και να διδάσκει ο Σωκράτης, βρισκόταν κι ένας από τους τρεις παλιότερους στρατώνες της Αθήνας -τα άλλα δύο γυμνάσια ήταν της Ακαδημίας και του Κυνοσάργους. Κι εκεί ο Αριστοτέλης, αφιχθείς από τη Μακεδονία, όπου τα προηγούμενα χρόνια διαπαιδαγωγούσε τον Αλέξανδρο, ίδρυσε το 335 π.Χ. την «Περιπατητική» Σχολή. Στα χρόνια, άλλωστε, που δίδαξε σ΄ αυτήν δημιούργησε το μεγαλύτερο μέρος του έργου του, θεμελιώνοντας έτσι όλη τη μεταγενέστερη φιλοσοφία και επιστήμη.
Στη διάρκεια ανασκαφών το 1996 στο οικόπεδο της οδού Ρηγίλλης για ν΄ ανεγερθεί το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης με δωρεά του Ιδρύματος Γουλανδρή, η αρχαιολόγος Έφη Λυγκούρη ανακάλυψε ίχνη από τα θεμέλια κτιρίου, η κάτοψη του οποίου έμοιαζε πάρα πολύ με τις παλαίστρες άλλων αρχαίων στρατώνων, όπως των Δελφών, της Δήλου, της Ολυμπίας και, κυρίως, της Ακαδημίας.
«Η παλαίστρα», όπως λέει η ίδια, «ήταν το βασικό κτίριο των γυμνασίων και αποτελούνταν από μια κεντρική χωμάτινη αυλή περιστοιχισμένη από στοές και συμμετρικά διατεταγμένες αίθουσες. Και, ενώ αρχικά συνδεόταν με την προπόνηση των αθλητών της πάλης, σιγά σιγά, από τα μέσα του 4ου π.Χ αιώνα, απέκτησε και μια πνευματική λειτουργία ως χώρος διδασκαλίας φιλοσόφων».
Ανακαλώντας εκείνες τις μέρες που, συγκρίνοντας αδιάκοπα τα δεδομένα της ανασκαφής με τις ιστορικές πηγές, έβλεπε τα ευρήματά της να ταυτίζονται με το γυμνάσιο του Λυκείου, η Έφη Λυγκούρη δεν στέκεται τόσο στη χαρά της ανακάλυψης όσο στην «τεράστια ευθύνη» που βάραινε τις πλάτες της: «Πρώτη φορά μπορούσαμε να οριοθετήσουμε το προάστιο του Λυκείου και τ΄ ανατολικά σύνορα της πόλης, κάτι εξαιρετικά σημαντικό για την τοπογραφία της αρχαίας Αθήνας» εξηγεί.
Τι τύχη είχε έκτοτε το «εύρημα του αιώνα», όπως το χαρακτήρισε ο διεθνής τύπος; Ελλείψει χρημάτων αλλά και λόγω προώθησης άλλων προτεραιοτήτων, όπως η ενοποίηση των Αρχαιολογικών Χώρων και η ανέγερση του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης, η ανάδειξη των καταλοίπων του Λυκείου έμελλε να καθυστερήσει πολύ.
Οι εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης που ακολούθησαν στον αρχαιολογικό χώρο μόνο προσωρινό και σωστικό χαρακτήρα είχαν. Η δε μελέτη για το ανάλαφρο όσο κι εντυπωσιακό ειδικό στέγαστρο, που είχε διακριθεί σε υψηλών προδιαγραφών αρχιτεκτονικό διαγωνισμό του ΥΠΠΟ, έμενε στα χαρτιά από το 2002, χωρίς μέχρι προ τινος να έχει αποπληρωθεί καν…

Ολοκληρώθηκε η μελέτη

Τελικά, με τη χορηγία του ΟΠΑΠ, υιοθετήθηκε η «ήπια αρχιτεκτονική παρέμβαση, σε απόλυτη αισθητική αρμονία με το αστικό περιβάλλον της περιοχής» που προβλέπει η παραπάνω μελέτη. Και ο υπουργός Πολιτισμού ανήγγειλε προ ημερών την έναρξη των εργασιών για την υλοποίηση του στεγάστρου.
Η μεταλλική κατασκευή που θα υψωθεί στο πλάι της οδού Ρηγίλλης είναι πρόταση αρχιτεκτονικής ομάδας στην οποία μετέχουν οι Κ. Βρεττού, Κ. Καραδήμας, Δ. Λουκόπουλος, Χ. Παπαδημητρίου και Ε. Σταυροπούλου. Κι είναι ένα είδος αιωρούμενης ομπρέλας, ύψους εννέα μέτρων, που αποτελείται από έξι τόξα προορισμένα να καλυφθούν εσωτερικά με ξύλο και εξωτερικά με φύλλα οξειδωμένου χαλκού, ενώ θα θεμελιωθεί κυρίως στη μία μόνο της άκρη, δίχως ενδιάμεσα υποστυλώματα.
«Είναι η πιο λεπτή κατασκευή που μπορεί ν΄ αντέξει η σεισμογενής περιοχή μας», λέει ο Δ. Λουκόπουλος, «και τα κύρια φορτία της θα μεταβιβαστούν προς την πλευρά του Βυζαντινού Μουσείου, όπου το υπέδαφος είναι βραχώδες».
Η αρχιτεκτονική ομάδα έχει ολοκληρώσει τη μελέτη εφαρμογής του στεγάστρου και αναμένει την κρίση και ενδεχομένως τις υποδείξεις για βελτιώσεις των ειδικών συμβούλων που θα οριστούν από το ΥΠΠΟ. Και, ενώ θα προχωρεί η διαδικασία δημοπράτησης του έργου με την προκήρυξη εργοληπτικού διαγωνισμού, η Γ΄ Εφορεία Αρχαιοτήτων, στην οποία ανήκει εφεξής η διαχείριση του μνημείου, θα ετοιμάζει ό,τι απαιτείται για τη σηματοδότησή του, ώστε να είναι ευανάγνωστο από τους πολίτες και κατανοητό.
Όπως μας πληροφορεί η επικεφαλής της εφορείας, Νικολέττα Διβάρη-Βαλάκου, ήδη κάποια μέτρα έχουν ληφθεί: «Αφαιρέθηκαν οι λαμαρίνες που εμπόδιζαν την οπτική επαφή των περαστικών με τον αρχαιολογικό χώρο και τοποθετήθηκε ένα μεταλλικό κάγκελο επί της οδού Ρηγίλλης, ενώ πραγματοποιήθηκε συστηματικός καθαρισμός.
Τα κατάλοιπα καλύπτουν γύρω στα τρία στρέμματα από τα έξι συνολικά του οικοπέδου, το οποίο αυτές τις μέρες προσπαθούμε να μας παραχωρηθεί και επίσημα από την Κτηματική Εταιρεία Δημοσίου. Ομως τ΄ αρχαία συνεχίζονται και υπόγεια προς το Ωδείο Αθηνών και μια μελλοντική ανασκαφή τους ίσως μας έδινε ακόμα περισσότερες πληροφορίες…»
Η κατασκευή του στεγάστρου απαιτεί γύρω στα 3,7 εκατ. ευρώ. «Τα 800.000 ευρώ που απομένουν από τη χορηγία θα διατεθούν προς την εφορεία μας για τις εργασίες πάνω στο μνημείο», λέει η ίδια:
«Πέρα από την τοποθέτηση ενημερωτικών πινακίδων για το τι ήταν τα αρχαία γυμνάσια και πώς συνδέονταν με τις φιλοσοφικές σχολές, θα διαμορφωθούν κατάλληλες διαδρομές θέασης του μνημείου, θα τοποθετηθεί ειδικός φωτισμός για τις νυχτερινές ώρες, ενώ θα συνταχθεί και μια κηποτεχνική μελέτη που θα ομορφαίνει τον γύρω χώρο».
Υπάρχει, άραγε, κάτι που μπορεί να… πυρπολήσει το όλο σχέδιο; «Η επίσημη συμφωνία μεταξύ ΟΠΑΠ και ΥΠΠΟ δεν το αφήνει στο έλεος των πολιτικών αλλαγών» επισημαίνει η κ. Βαλάκου.
«Ενδεχομένως να εκφραστούν κάποιες αντιρρήσεις για το στέγαστρο ως προς την προστασία που εξασφαλίζει στ’ αρχαία και ίσως κάποιοι περίοικοι να διαμαρτυρηθούν για την κατασκευή του έξω από την πόρτα τους. Προσωπικά, δεν πιστεύω ότι θα υπάρξουν προβλήματα. Αντίθετα, σε συνδυασμό με την επέκταση του Βυζαντινού Μουσείου και τη διαμόρφωση του κήπου του, το «Λύκειο του Αριστοτέλη» θ΄ αποτελέσει σημαντικό κόμβο σ’ έναν περίπατο που θα περιλαμβάνει τον Εθνικό Κήπο, το Παναθηναϊκό Στάδιο, την Πύλη του Αδριανού και τον ναό του Ολυμπίου Διός».

Πηγή: Ελευθεροτυπία, Σ. Παπασπύρου, 2/8/09
http://www.enet.gr/?i=news.el.texnes&id=68873