Υδραγωγεία, στέρνες, πηγάδια και όλες οι επονομαζόμενες σήμερα πράσινες και οικολογικές λύσεις για τη διαχείριση των υδάτινων πόρων είχαν εφαρμοστεί στη Μινωική Κρήτη. Η τεχνολογική πρωτοπορία αν εξετάσει κάποιος προσεκτικά τους οικισμούς των Μινωιτών στην Κνωσό, τη Φαιστό και τη Ζάκρο, μοιάζει σαν να επιστρέφει από το μακρινό παρελθόν.
«Οι οικισμοί των Μινωιτών ήταν καλύτερα προσαρμοσμένοι στο φυσικό περιβάλλον και τις μεταβολές του, ενώ εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι είχαν όλες τις ανέσεις της ύδρευσης και αποχέτευσης», τονίζει στα «ΝΕΑ» ο καθηγητής του ΕΜΠ Δημήτρης Κουτσογιάννης. «Ανέσεις τις οποίες οι ανεπτυγμένες χώρες γνώρισαν πριν από 150 χρόνια, τις απολάμβαναν οι κάτοικοι των μινωικών οικισμών πριν από τρειςτέσσερις χιλιάδες χρόνια».
Η υδροδότηση στις πόλεις των Μινωιτών γινόταν ανάλογα με τη θέση τους ώστε να υπάρχει η μέγιστη δυνατή εκμετάλλευση των νερών. Τα πρώτα υδραγωγεία που βρέθηκαν στη Μινωική Κρήτη εκμεταλλεύτηκαν στο έπακρο τόσο τις βροχοπτώσεις όσο και τον πλούτο των πηγών και των υπόγειων νερών. Σύμφωνα με τον πρόεδρο της ΕURΕΑU και τεχνικό σύμβουλο της Ένωσης ΔΕΥΑ (Δημοτικών Επιχειρήσεων Ύδρευσης Αποχέτευσης) Ελλάδας Ανδρέα Αγγελάκη, οι πρακτικές που ακολούθησαν διακρίνονται σε τρεις μεγάλες κατηγορίες. «Στη θέση Παλαιόκαστρο στην Ανατολική Κρήτη χρησιμοποιούσαν τα υπόγεια νερά με πηγάδια. Αυτό συνέβαινε και στη Ζάκρο. Σε αυτούς τους οικισμούς, φαίνεται ότι ήταν ανεπτυγμένη η τεχνολογία ανόρυξης και άντλησης νερού. Στις Αρχάνες και στην κορυφή Πύργος, δυτικά της Ιεράπετρας, υπήρχαν οι πρώτες στέρνες στον κόσμο, ενώ στην Κνωσό, την Τύλισο και τα Μάλια τα πρώτα υδραγωγεία. Το υδραγωγείο της Κνωσού περιελάμβανε αγωγούς υδροδότησης μήκους 500- 700 μέτρων, για να καλύπτουν τις ανάγκες όλου του οικισμού σε πόσιμο νερό. Υπήρχαν ακόμη φίλτρα νερού. Δίπλα από τις δεξαμενές κατασκεύαζαν αμμοδιυλιστήρια για την επεξεργασία του νερού πριν από την αποθήκευσή του».
Μπορεί οι αρχαίοι Κρήτες να μην κατείχαν τον αυτοματισμό, οι τεχνολογίες ωστόσο παραμένουν καινοτόμες στον σχεδιασμό τους επειδή αποσκοπούσαν αποκλειστικώς στην εξυπηρέτηση του πληθυσμού. Οι Μινωίτες μπορούσαν να αντέξουν σε περιόδους ξηρασίας ή πολιορκίας επειδή, όπως εξηγεί ο κ. Κουτσογιάννης, πέραν των κοινόχρηστων πόσιμων νερών – είτε με αγωγούς ύδρευσης είτε με δημόσιες κρήνες- υπήρχαν και συστήματα εξασφάλισης της αειφορίας του νερού σε κάθε σπίτι χωριστά.
Κεραμικές… σωληνώσεις
«Αυτά που σήμερα ονομάζονται υδραυλική και περιβαλλοντική μηχανική, ήταν ήδη γνωστά την εποχή του Χαλκού», επισημαίνει ο κ. Διαλυνάς. «Στις περιόδους ακμής του Μινωικού πολιτισμού έγιναν σοβαρές καινοτομίες σε θέματα ύδρευσης και αποχέτευσης, δηλαδή στην υδραυλική των οικισμών. Από τις σημαντικότερες είναι η χρήση της αρχής των συγκοινωνούντων δοχείων για την ύδρευση. Σχεδιάστηκαν και κατασκευάστηκαν υδατοδεξαμενές, υδραγωγεία και κρήνες δημόσιας χρήσης. Τα δίκτυα ύδρευσης που κατασκεύαζαν αποτελούνταν από κεραμικά τμήματα σωληνώσεων, που ταίριαζαν τέλεια το ένα στο άλλο χωρίς να υπάρχουν διαρροές. Η διάταξη του κάθε κομματιού ήταν τέτοια ώστε να λειτουργεί σαν οριζόντια χοάνη. Συνεπώς, εάν υπήρχαν στερεά συγκεντρώνονταν περιμετρικά της μεγάλης διαμέτρου εισόδου με αποτέλεσμα να αποφεύγονται οι αποθέσεις και εμφράξεις σε όλο το μήκος του δικτύου».
Αυτό που έχουμε δει επανειλημμένως να συμβαίνει όταν βρέχει στην Αττική και πλημμυρίζουν τα σπίτια και οι δρόμοι, είχε αντιμετωπιστεί καλύτερα πριν από αιώνες. «Τα νερά της βροχής αντί να πνίγουν την πόλη αξιοποιούνταν για πρωτεύουσες και δευτερεύουσες χρήσεις, δηλαδή την ύδρευση και την αποχέτευση στα μινωικά χρόνια. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και σήμερα εάν αξιοποιήσουμε τα όμβρια ύδατα του Λεκανοπεδίου για πότισμα κήπων και άλλες δευτερεύουσες χρήσεις, ακόμα και για τον εμπλουτισμό του υδροφόρου ορίζοντα, αντί να τα στέλνουμε στον Κηφισό και τους παραποτάμους του» υπογραμμίζει ο κ. Κουτσογιάννης. Η πρώτη… τουαλέτα
Οι Μινωίτες χρησιμοποίησαν την πρώτη τουαλέτα με έκπλυση νερού στην ιστορία και δίκτυα συλλογής και διάθεσης των λυμάτων. Άλλες γνωστές τεχνολογίες υδάτινων πόρων κατά τη Μινωική εποχή ήταν η χρήση τους για αναψυχή. Έτσι, είναι γνωστές οι βρύσες-σιντριβάνια στην Κνωσό, η χρήση μιας κεντρικής δεξαμενής στη Ζάκρο ως ενυδρείου αλλά και για αναψυχή.
Θαύμα της υδραυλικής
Τα λύματα πήγαιναν στις καλλιέργειες!
«Τα δίκτυα αποχέτευσης, εκτός από την προστασία της δημόσιας υγείας, αποκαλύπτουν μια φιλική προς το περιβάλλον διαχείριση των λυμάτων», λέει ο κ. Διαλυνάς. «Υπάρχουν ενδείξεις ότι στη Φαιστό οι βρώσιμες καλλιέργειες αρδεύονταν με λύματα προερχόμενα από το αποχετευτικό δίκτυο του παλατιού. Οι Μινωίτες δεν είχαν χημικές αναλύσεις των λυμάτων, ίσως γνώριζαν εμπειρικά ότι τα λύματα είναι πλούσια σε θρεπτικές ουσίες για τις καλλιέργειες. Φαίνεται όμως ότι στόχευαν σε ελαχιστοποίηση της απόρριψης λυμάτων στο περιβάλλον».
Η αλήθεια για τους περισσότερους υδρογεωλόγους, γεωπόνους και μηχανικούς κρύβεται στη μετατροπή της γεωργίας από φυσική δραστηριότητα σε χημική, ενεργοβόρα και υδροβόρα ενασχόληση. «Αυτό συνέβη πριν από πενήντα χρόνια στις ανεπτυγμένες χώρες και πριν από περίπου τριάντα στην Ελλάδα.
Η γεωργία στηρίχτηκε σε υγρά ορυκτά καύσιμα και έγινε υδροβόρα με ανεξέλεγκτες γεωτρήσεις και εντατικές καλλιέργειες» λέει χαρακτηριστικά ο κ. Κουτσογιάννης.
«Μέχρι το 1970 υπήρχε στην Ελλάδα αειφορική δραστηριότητα, δηλαδή φιλική προς το περιβάλλον. Με τα φυτοφάρμακα, τους ψεκασμούς και την καύση πετρελαίου όμως, σε συνδυασμό με την αλόγιστη χρήση νερού κυρίως από τον υδροφόρο ορίζοντα, μεταβλήθηκε σε εχθρική προς αυτό».
Οι λίνιες
Από το 1750 έως το 1490 π.Χ. η γεωργική ανάπτυξη της Κρήτης ήταν αναγκαία για να τραφεί και να αυξηθεί ο πληθυσμός της. Από τα αρδευτικά συστήματα της εποχής αυτής το πιο γνωστό είναι το λίνιες (από τη λέξη linea που σημαίνει ευθεία γραμμή) και εντοπίστηκε στο οροπέδιο Λασιθίου. Όπως επισημαίνει ο κ. Αγγελάκης «αυτό συνάγεται συμπερασματικά από τους νεολιθικούς και μινωικούς οικισμούς που βρέθηκαν στην Παπούρα, τον Κάστελλο, την Πλάτη και το Καρφί, καθώς και τα ονομαστά ιερά σπήλαια κορυφής στο Κρόνιον στην Τραπέζα και το Δικταίο Άντρο στο Ψυχρό. Εκεί τα πολυάριθμα στραγγιστικά κανάλια και αυλάκια άρδευσης διασταυρώνονται και δημιουργούν ένα αξιοπρόσεκτο σχήμα. Αυτή η τεχνική θεωρείται ότι μεταφέρθηκε μεταγενέστερα στην Κεντρική Ελλάδα».
Αποσκλήρυνση του νερού!
«Πρωτόγονες αλλά αποτελεσματικές τεχνολογίες επεξεργασίας του πόσιμου νερού χρησιμοποιήθηκαν για την απομάκρυνση των στερεών», σημειώνει ο χημικός μηχανικός κ. Μανόλης Διαλυνάς. «Ουσιαστικά, επρόκειτο για πήλινα σκεύη με διάταξη κοχλία, τα οποία εξανάγκαζαν το νερό να στροβιλίζεται με μεγάλη ταχύτητα. Με τον αερισμό του νερού γινόταν καταβύθιση και απόθεση των ανθρακικών αλάτων του νερού στα πήλινα τοιχώματα του σκεύους, όπου η ταχύτητα ροής ήταν μικρότερη. Θα μπορούσαμε να πούμε δηλαδή ότι κατ΄ αυτό τον τρόπο είχαμε αποσκλήρυνση – αφαίρεση της ανθρακικής σκληρότητας».
Πηγή: Τα Νέα, Μ. Λίλα, 8/6/09
