Τον Σεπτέμβριο του 2008, το ακροατήριο του Διεθνούς Συνεδρίου της Επιτροπής Τεκμηρίωσης (CIDOC) του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων (ICOM), ήταν το πρώτο που πληροφορήθηκε για ένα πρόγραμμα που «τρέχει» στο Κέντρο Ελληνικών Σπουδών (Center for Hellenic Studies, CHS) στην Ουάσιγκτον και αφορά την ομηρική παράδοση. Ονομάζεται «ομηρικό πολυκείμενο» (Homeric Multitext) και, όπως το όνομά του σαφώς υποδηλώνει, επιδιώκει να μας κάνει να ξεχάσουμε πως «ένα» είναι το κείμενο της Ιλιάδας και της Οδύσσειας του Ομήρου, όπως μας το παρουσιάζουν οι έγκριτες εκδόσεις τους. Ότι οι υποσημειώσεις των εκδόσεων αυτών, το apparatus criticus που εμφανίζει υποσελιδίως κάποιες εναλλακτικές εκδοχές, πνίγει τις παραλλαγές, την ανάσα της προφορικότητας.
Στα χνάρια των Albert Lord και Milmann Parry, θεωρητικών της προφορικής και ομηρικής ποίησης, πατάει ο Gregory Nagy. Εξέχουσα φυσιογνωμία στο χώρο των κλασικών σπουδών, ειδικός στην ομηρική και την αρχαϊκή ποίηση, για χρόνια πρόεδρος Κλασικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, μεταπήδησε στην Ουάσινγκτον, ίδρυσε το CHS και το «επάνδρωσε» με συνεργάτες αντάξιους των προσδοκιών του, κρατώντας για τον εαυτό του το ρόλο της υψηλής επιστασίας. Η ομάδα του των ελληνιστών είναι παράλληλα ειδική στις νέες τεχνολογίες.
Σε αυτό το πλαίσιο, μαγική ήταν η παρουσίαση στο CIDOC που συνδύαζε τις τεχνολογίες αιχμής με το παραμύθι, την ψηφιακή φωτογράφιση του αρχαιότερου πλήρους κειμένου της Ιλιάδας, του χειρόγραφου Venetus A. Το ψηφιακό πανομοιότυπο των 654 σελίδων του έχει ήδη αναρτηθεί στο διαδίκτυο, στη διεύθυνση chs.harvard.edu/chs/homer_multitext. Πρόκειται για χειρόγραφο του 10ου αιώνα που ανήκε στη συλλογή του καρδινάλιου Βησσαρίωνα και που φυλάσσεται στη Μαρκιανή βιβλιοθήκη της Βενετίας, που χτίστηκε για να στεγάσει τη δωρεά του.
Η μοναδικότητα του Venetus A δεν πηγάζει τόσο από την πρωτευουσιάνικη αισθητική του. Είναι πολύτιμο γιατί, με τα σχόλια γύρω από το κείμενο που ανάγονται ως τους σοφούς της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, αποτελεί πολύτιμο τεκμήριο για την έλλειψη αυθεντικότητας των κειμένων.
Δεν υπάρχει «αυθεντικό» κείμενο, ισχυρίζεται ο Greg Nagy, που θέτει στο επίκεντρο όχι τα γραπτά αλλά «την προφορική σύνθεση κατά τη διάρκεια της εκτέλεσης μπροστά στο κοινό» (τον δύσκολο στην απόδοση όρο «performance»).
Το πρόγραμμα «ομηρικό πολυκείμενο» επιδιώκει να απελευθερώσει την προφορική ποίηση από την παραδοσιακή τυπογραφία που αδυνατεί να την αποτυπώσει. Η ψηφιακή επεξεργασία είναι λοιπόν μια άλλου είδους Αναγέννηση των κειμένων.
Αγγελική Ροβάτσου
