Μεταγενέστερο δημιούργημα –και δη των Ρωμαϊκών χρόνων– φαίνεται ότι είναι ο Τύμβος των Αθηναίων Μαραθωνομάχων, σύμφωνα με νέα ανασκαφικά πορίσματα από την έπαυλη του Ηρώδη Αττικού στην Κυνουρία.
Εύρημα–κλειδί για την αποκάλυψη αυτή φαίνεται ότι είναι ενεπίγραφη στήλη η οποία έχει εντοπιστεί στην έπαυλη του Ηρώδη Αττικού από τους αρχαιολόγους Θεόδωρο και Δρα. Γιώργο Σπυρόπουλο. Η στήλη βρέθηκε εντοιχισμένη σε πρόχειρο μεταγενέστερο τοίχο ανάμεσα στις αντηρίδες του Β. τοίχου της μεγάλης βασιλικής της έπαυλης. Η επιγραφή περιέχει κατάλογο ονομάτων ανδρών στοιχηδόν καθώς και επίγραμμα σε δακτυλικό εξάμετρο όπου αναφέρεται η αρετή των αναφερόμενων προσώπων: «… των δ΄ανδρών αρετήν … πεύσεται χρόνος μαρνάμενοι Μήδοις και τους στεφάνους αναθήναι…». Το προευκλείδιο αλφάβητο που χρησιμοποιείται στη στήλη καθώς και η χρήση Ομηρικών λέξεων στο επίγραμμα υποδηλώνει την πρώιμη χρονολογία της στήλης (πριν το 403 π.Χ.) αλλά και την πρόθεση για παρομοίωση των νεκρών ανδρών με μυθικούς ήρωες, ενώ η αναφορά στους Μήδους παραπέμπει ασφαλώς στους Περσικούς Πολέμους.
Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, οι νεκροί της μάχης του Μαραθώνα τάφηκαν κοντά στο χώρο της μάχης, σε ιδιαίτερους τάφους όπου είχαν τοποθετηθεί στήλες με τα ονόματά τους κατά φυλές. Τη μαρτυρία επιβεβαιώνει ο Παυσανίας. Αξιοσημείωτο είναι όμως το γεγονός ότι ο Παυσανίας δεν αναφέρει την ύπαρξη τύμβου στο Μαραθώνα, αλλά μόνο τάφων με στήλες. Είναι λοιπόν δυνατόν ο τύμβος να είναι μεταγενέστερος του Παυσανία, και να δημιουργήθηκε με αφορμή μια ανάπλαση του χώρου, άγνωστη μέχρι και σήμερα. Την ύστερη χρονολογία του τύμβου επιβεβαιώνει και η σύνθεσή του: τα ανασκαφικά δεδομένα έχουν δείξει ότι έχει δημιουργηθεί από συσσώρευση χώματος από διαφορετικές θέσεις, ενώ περιείχε όστρακα διαφόρων εποχών, από την Πρωτοελλαδική μέχρι τα μεταγενέστερα χρόνια.
Η εύρεση μιας στήλης πεσόντων από τα Μηδικά στην έπαυλη του Ηρώδη Αττικού φαίνεται να ρίχνει φως στο μυστήριο. Στο αναμενόμενο βιβλίο του «Die Architektur der Villa des Herodes Atticus zu Eva/Loukou» ο ερευνητής Δρ. Γιώργος Σπυρόπουλος επιβεβαιώνει ακράδαντα ότι η στήλη είναι η ίδια εκείνη που είχε τοποθετηθεί στους τάφους, και υποστηρίζει ότι ο Ηρώδης αναμείχθηκε στην κατασκευή του τύμβου όταν αποφάσισε να μεταφέρει τη στήλη, μαζί με τις υπόλοιπες στήλες των τάφων και άλλα κειμήλια, στην έπαυλή του. Η εύρεση ενός πορτραίτου του κοντά στον τύμβο των Μαραθωνομάχων το 1955, επιβεβαιώνει τη σχέση του με το μνημείο και ενισχύει την άποψη ότι η ανάπλαση του χώρου ταφής των Αθηναίων στο Μαραθώνα ήταν τελικά δικό του έργο.
Είναι γνωστό από τις πηγές ότι η οικογένεια του Ηρώδη καταγόταν από το Δήμο του Μαραθώνα, ενώ ο ίδιος θεωρούσε το Μιλτιάδη, τον ήρωα της μάχης του Μαραθώνα, ως πρόγονό του. Η πεποίθησή του αυτή δικαιολογεί την πρωτοβουλία του να μεταφέρει στην έπαυλή του στην Κυνουρία τη στήλη των Αθηναίων Μαραθωνομάχων, την οποία και έστησε μαζί με άλλα χαρακτηριστικά αττικά και αττικίζοντα αυθεντικά έργα τέχνης της Κλασικής Αρχαιότητας, σε ειδικό χώρο. Σήμερα είναι πλέον γνωστό ότι ο χώρος όπου στεγάζονταν οι στήλες ήταν η μεγάλη βασιλική της έπαυλης, μια υπόστυλη αίθουσα η οποία χρησίμευε ως χώρος υποδοχής αλλά και – όπως φαίνεται – ως οικογενειακό ιερό.
Η εκδήλωση της προγονολατρείας φαίνεται ότι χαρακτήριζε αργότερα και άλλα τμήματα της έπαυλης του Ηρώδη, όπου βρέθηκαν ανάλογα μνημεία. Χαρακτηριστική είναι μια ανάγλυφη παράσταση ιππέα και γενειοφόρου άνδρα, η οποία βρέθηκε σε τάφρο στη Ν. πτέρυγα της έπαυλης και επομένως εντάσσεται σε υστερότερη κατασκευαστική φάση. Η παράσταση, αττικίζον αργειακό έργο του τέλους του 5ου και των αρχών του 4ου αι., διακρίνεται για την ιδιαίτερη στάση και το αντικείμενο στο αριστερό χέρι του γενειοφόρου άνδρα, και φέρει προφανώς υπαινιγμό για τον τιμητικό ή νεκρικό χαρακτήρα του όλου αναγλύφου.
Έτσι, η έπαυλη στην Κυνουρία ήταν τελικά, εκτός από πολυτελής ιδιωτική κατοικία, και ένα μνημείο στο ένδοξο παρελθόν της οικογένειας του Ηρώδη Αττικού αλλά και της Ελλάδας.
Ζ.Ξ.
