Τα κύρια ονόματα που σχετίζονταν με τον Έρωτα ήταν πολύ διαδεδομένα στην αρχαιότητα. Κάθε αναγνώστης αρχαίων κειμένων έχει συναντήσει ονόματα όπως Ἀφροδίσιος, Ἐρωτίς, Συνέρως, Ἐραστή, Ποθεινή. Ορισμένα από αυτά, όπως το όνομα Φιλέρως, μπορεί σήμερα να ακούγονται συμβατικά, ενώ άλλα, όπως το Παιδέρως, πιθανόν να προκαλούν έκπληξη ή και αμηχανία. Το ωραίο όνομα Θαλασσέρως ουδεμία σχέση έχει φυσικά με την αγάπη για τη θάλασσα – η ιδέα και μόνο μιας τέτοιας ερμηνείας θα φάνταζε καταγέλαστη σε έναν αρχαίο Έλληνα. Εάν θυμηθούμε ότι στην ποιητική γλώσσα πολλών πολιτισμών, η θάλασσα συχνά συμβολίζει την αφθονία και τη γενναιοδωρία, θα μπορούσαμε να μεταφράσουμε το Θαλασσέρως ως «ωκεανό αγάπης». Το Ἐρωτόμαχος (ή ίσως και Ἀντέρως), από την άλλη, έχει χροιά ηρωική: επικαλείται την ιστορία κάποιου που, όπως ο Ιππόλυτος, έκανε πίσω μπροστά στην Αφροδίτη. Το Λυσέρως υποδηλώνει την απελευθέρωση από μια επαχθή αγάπη, όμως μπορεί να πάρει και διαφορετικές ερμηνείες. Εκείνο που πρέπει να τονιστεί, ωστόσο, είναι πως οι αρχαίοι Έλληνες συχνά συνδύαζαν χαρακτηριστικά σε κύρια ονόματα χωρίς να δίνουν μεγάλη προσοχή στη σημασία του σύνθετου ονόματος που προέκυπτε.
Ενδιαφέρον παραμένει ότι ονόματα σχετιζόμενα με τον Έρωτα σπανίζουν κατά την αρχαϊκή και κλασική περίοδο, ακόμη και σε περιοχές όπου υπήρχε σημαντική λατρεία της θεάς του Έρωτα, και χρησιμοποιούνταν πιο πολύ από δούλους και (σε μικρότερο βαθμό) για γυναίκες. Τούτο εξηγεί για ποιο λόγο δεν απαντούν ονόματα του Έρωτα στον Όμηρο (καθώς στα έπη λίγος χώρος δίνεται στους δούλους) αλλά και γιατί τα βρίσκουμε συχνότερα στη ρωμαϊκή περίοδο (στα κείμενα αυτής της εποχής, υπάρχουν περισσότερες αναφορές στους δούλους). Βεβαίως, δεν πρόκειται για απόλυτο κανόνα, ωστόσο η τάση είναι σαφής: ονόματα σχετιζόμενα με τον Έρωτα θεωρούνταν περισσότερο κατάλληλα για τους δούλους παρά για τους ελεύθερους πολίτες. Το φαινόμενο αυτό έχει καταγραφεί σε διάφορους πολιτισμούς και μαρτυρεί τη γενική συνήθεια να δίνονται ονόματα με ευχάριστες αναφορές σε δούλους. Ένας παλαιός άγραφος νόμος στους Άραβες ήταν να δίνουν στους γιους τους άσχημα και τρομακτικά ονόματα, ως κακό οιωνό για τον εχθρό, ενώ στους δούλους δίνονταν ελκυστικά ονόματα που μπορούσαν να εκτιμηθούν στην οικιακή ζωή. Όταν ρωτήθηκε σχετικά, ένας βεδουίνος σεΐχης στην Κεντρική Αραβία απάντησε: «Τα ονόματα των δούλων μας είναι για να τα ακούμε εμείς, ενώ τα δικά μας για να τα ακούνε οι εχθροί», και εξήγησε ότι εάν προσφωνούσε έναν δούλο «Κύνα», υπήρχε ο κίνδυνος ο δούλος να αρχίσει να συμπεριφέρεται σαν σκύλος. Τα προσωπικά ονόματα δίνουν έμφαση σε εκείνα τα χαρακτηριστικά που ζητούνται από εμάς. Η ανδρεία, η δύναμη και η τιμή ήταν αρετές που έπρεπε να έχουν τα δημόσια πρόσωπα, εξού και βρίσκουμε αυτά τα γνωρίσματα στα ονόματά τους. Αντίθετα, η γλυκύτητα και η αγάπη ανήκαν στο βασίλειο της ιδιωτικής ζωής και του σπιτιού, και ήταν αρετές των οικιακών ζώων, των δούλων και των γυναικών (ας μην ξεχνάμε ότι οι γυναίκες ήταν πολίτες δεύτερης κατηγορίας, τις οποίες ο Αριστοτέλης είχε βάλει στην ίδια τάξη με τους δούλους).
Βεβαίως, υπάρχουν εξαιρέσεις και παρόμοια ονόματα μπορούν να απαντήσουν σε ελεύθερους πολίτες, παρότι ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να είναι παραπλανητικές. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ο Σύλλας αυτοαποκαλούνταν Ἐπαφρόδιτος, όνομα περίεργο για έναν στρατηγό που καταγόταν από οικογένεια πατρικίων. Στην ουσία, το Ἐπαφρόδιτος στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν σχετίζεται με τη θεά του Έρωτα Αφροδίτη, αλλά με τη ρωμαϊκή Venus, προστάτιδα του πολέμου και των Ρωμαίων, απόγονων του γιου της Αινεία.
Βιβλιογραφία
Για την Αφροδίτη και τον Έρωτα στα κύρια ονόματα: E. Sittig, De Graecorum nominibus theophoris, Halle 1911, σ. 105-110.
Για τα ονόματα των δούλων γενικά: L. Collins Relly, Slaves in Ancient Greece, Chicago 1978∙ C. Fragiadakis, Die attischen Sklavennamen von der spätarchaischen Epoche bis in die röm. Kaiserzeit, Athen 1988∙ H. Solin, Die Stadtrömischen Sklavennamen I-III, Stuttgart 1996. Οι τελευταίες έρευνες που έχουν γίνει σχετικά με το θέμα επιμένουν πως τα επονομαζόμενα «ονόματα δούλων» απαντούν σε κάθε κοινωνικό στρώμα και ότι (εκτός από τους χώρους τους θεάτρου και της λογοτεχνίας) το όνομα από μόνο του δεν αρκεί για να ταυτιστεί ένας άνθρωπος ως δούλος.
Για τα ονόματα βεδουίνων: J.J. Hess, “Beduinennamen aus Zentralarabien”, Sitzungsberichte Akad. Heidelberg (1912), σ. 3-54.
Για το όνομα του Σύλλα: Plutarchus, Sylla 34 και R. Schilling, La religion romaine de Vénus, Paris 1954, σ. 276-283.
Jaime Curbera
curbera@bbaw.de
(μετάφραση από τα αγγλικά: Πελαγία Τσινάρη)
