Όταν το 1947 ένας αρχαιολόγος βρέθηκε μπροστά στην ταφή ενός ειδωλίου (!), θα πρέπει να μην πίστευε στα μάτια του. Στο αρχαίο νεκροταφείο, ανάμεσα σε ανθρώπινους τάφους, βρισκόταν και ένας πολύ μικρός τάφος, όπου ήταν θαμμένο ένα σιδερένιο ιθυφαλλικό ειδώλιο παράξενου σχήματος, το οποίο μάλιστα ήταν στολισμένο με χρυσά κοσμήματα. Έκτοτε βρέθηκαν και άλλες παρόμοιες ταφές, ακόμη και σήμερα όμως οι γνώμες των αρχαιολόγων διίστανται σχετικά με τη χρήση αυτών των ειδωλίων και τον τρόπο ενταφιασμού τους.
Ούτως ή άλλως το Βάνι της Δυτικής Γεωργίας, όπου κάποτε βρισκόταν το θρησκευτικό κέντρο της αρχαίας Κολχίδας, αποτελεί μία εντελώς ξεχωριστή περίπτωση στην Ιστορία λόγω του πλούτου των χρυσών και αργυρών αρχαιοτήτων που έχουν βρεθεί εκεί. Περί τα 140 από αυτά τα πολύτιμα ευρήματα, τα 100 από τα οποία είναι κοσμήματα, περιλαμβάνονται στην έκθεση με τους θησαυρούς της Κολχίδας που εγκαινιάστηκε χθες στο Μουσείο Μπενάκη. Ανάμεσά τους βρίσκονται και τέσσερα από αυτά τα αινιγματικά ειδώλια. Η έκθεση διοργανώνεται από το Ίδρυμα για τη Μελέτη του Αρχαίου Κόσμου του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης σε συνεργασία με το υπουργείο Πολιτισμού και τα μουσεία της Γεωργίας.
Η χώρα του χρυσόμαλλου δέρατος στην οποία έφθασαν οι μυθικοί Αργοναύτες του Ιάσονα για να το αποκτήσουν ήταν η Κολχίδα. Ήταν όμως και πατρίδα της «βάρβαρης» Μήδειας, μάγισσας και φαρμακεύτρας, την οποία ο Ιάσονας έφερε μαζί του στην Ελλάδα. Αλλά και σήμερα θεωρείται ένας πολύχρυσος τόπος, εξαιτίας των ευρημάτων που ήρθαν στο φως στις πλούσιες ταφές και στα ιερά κτίρια. Επιμήκη, απλοποιημένα, αφαιρετικά, ιδιότυπα το δίχως άλλο, τα θαμμένα ειδώλια ξεχωρίζουν και για έναν άλλον λόγο. Είναι γυμνά και δύσμορφα. Επίσης όλα φέρουν κοσμήματα στον λαιμό, στα αφτιά, στους καρπούς ή και στην κεφαλή. Και είναι σιδερένια ή χάλκινα. Οι αρχαιολόγοι πάντως πιστεύουν ότι αρχικά πιθανώς να ήταν ντυμένα- υπόθεση που ενισχύεται από τα ίχνη υφάσματος που βρέθηκαν στις «ταφές», τα υπολείμματα χρυσής κλωστής και κάποια κοσμήματα που ράβονταν πάνω σε ύφασμα.
Συνολικά στην Κολχίδα έχουν βρεθεί ως τώρα μόνο επτά ειδώλια αυτού του είδους, όλα συνδεδεμένα με κάποιον τρόπο με λατρευτικά κτίρια. Σε μία περίπτωση ο ταφικός λάκκος είχε ανοιχθεί μέσα σε ιερό, σε άλλες πλησίον του, τρία από αυτά ήταν τοποθετημένα επάνω σε κέραμο καλυπτήρα (λάκκος λαξευμένος στο βραχώδες έδαφος και καλυμμένος με κέραμο), ενώ ορισμένα κείτονταν με το πρόσωπο στο έδαφος.
Σε τι χρησίμευαν όμως αυτά τα ειδώλια; Ένας γεωργιανός αρχαιολόγος, ο Γκούραν Λορντκιπάνιτζε , συνδέει το σιδερένιο ιθυφαλλικό ειδώλιο με τη μυστηριακή λατρεία των θρηνωδών χθόνιων θεοτήτων όπως η Περσεφόνη, η οποία πέρασε μέρος της ζωής της στον Κάτω Κόσμο. Ο Οταρ Λορντκιπάνιτζε εξάλλου πρόσθεσε για κάποια από αυτά (τα θαμμένα με το πρόσωπο στο έδαφος) τη θεωρία ότι πιθανόν να είναι ιερείς που προσεύχονται στη Μητέρα Θεά για τη γονιμότητα της γης. Μία άλλη αρχαιολόγος, ωστόσο, η Νάνα Ματιασβίλι, υποστήριξε προσφάτως ότι ίσως ανάγονται σε πρωιμότερη εποχή, κατά την οποία οι ιερείς θυσιάζονταν στη διάρκεια μιας άγνωστης θρησκευτικής τελετής. Κατά τον 3ο αι. π.Χ., όμως, από τον οποίο χρονολογούνται τα ευρήματα, είχε πλέον εκλείψει αυτή η αιματηρή πρακτική.
Τέλος οι επιστήμονες Νταρετζάν Κατσάραβα και Γκούραμ Κβιρκβέλια, οι οποίοι υπογράφουν και το αντίστοιχο κεφάλαιο της έκθεσης, φρονούν ότι τα περισσότερα από αυτά σχετίζονται με τα ταφικά τελετουργικά έθιμα στο Βάνι, ενώ η εγγύτητα σε ιερό δηλώνει κατά τη γνώμη τους ότι μπορεί να σχετίζονται με τη λατρεία των νεκρών.
Η εκπληκτική έκθεση «Από τη χώρα του χρυσόμαλλου δέρατος: Θησαυροί της αρχαίας Κολχίδας» θα λειτουργεί στο Μουσείο Μπενάκη ως τις 6 Απριλίου.
Πηγή: Το Βήμα, Μ. Θερμού, 21/1/09
