Kαταφύγιο κυνηγών, εκδρομέων και ναρκομανών αποτελεί σήμερα το Σπήλαιο Πανός και Νυμφών στη Βάρη. Πρόκειται για σημαντικό αρχαιολογικό χώρο με ανάγλυφα, επιγραφές, λατρευτικό άγαλμα του 5ου αι π.Χ., άλλοτε επισκέψιμο και πασίγνωστο και σήμερα κλειστό και καταξιωμένο. Ελλείψει κονδυλίων, η Εφορεία Σπηλαιολογίας και Παλαιοανθρωπολογίας προσπαθεί να προστατεύσει με μια καγκελόφρακτη περίφραξη, η οποία κάθε τόσο βρίσκεται παραβιασμένη.
Το σπήλαιο άκμασε κατά τον 4ο αι π.Χ., όπως δείχνουν τα πλούσια αναθήματα και περιέπεσε σε αφάνεια τον 3ο αι. π.Χ. Έπειτα από 500 χρόνια διακοπής της λειτουργίας του , τον 4ο αι. μ.Χ. γίνεται χώρος λατρείας της νεοπλατωνικής Αττικής Σχολής, στην οποία φοίτησε ο Ιουλιανός ο Παραβάτης. Στις αρχές του 5ου αι. μ.Χ. μετά τη βασιλεία του Θεοδοσίου του Α’ και τη βίαιη επιβολή του χριστιανισμού, ο λατρευτικός χώρος των νεοπλατωνιστών καταστρέφεται.
Ο σημερινός επισκέπτης θα το βρει μετά το νεοσύστατο νεκροταφείο της Άνω Βούλας σε ένα χωματόδρομο απέναντι από το μνημείο δύο πυροσβεστών, που έπεσαν στο καθήκον. Σε απόσταση 200 μ. από εκεί, στην κορυφή ενός λόφου γνωστού ως «Κρεβάτι», ανοίγεται το στόμιο της κάθετης εισόδου του Σπηλαίου του «Νυμφόληπτου», όπως είναι περισσότερο γνωστό. Ονομάζεται έτσι γιατί εγκαταστάθηκε σε αυτό πριν απόν Πελοποννησιακό Πόλεμο ένας νυμφόληπτος, δηλαδή νεραϊδοπαρμένος, ο Αρχέδαμος από τη Θήρα. Αυτός διαμόρφωσε εσωτερικά το λατρευτικό χώρο σμιλεύοντας ανάγλυφα, αγάλματα, βωμούς και θέσεις αφιερωμάτων για τις θέσεις αφιερωμάτων για τις χθόνιες Νύμφες και τον ποιμενικό Πάνα.
Για το σπήλαιο της Βάρης πρόκειται να μιλήσει ο Άδωνις Κύρου σήμερα στις 7.00 μ.μ. στο πλαίσιο των διαλέξεων της Εταιρείας Φίλων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.
Πηγή: Ελευθεροτυπία, Ν.Κοντράρου-Ρασσιά (20/10/08)
