Wolfram Hoepfner (επιμ.), Ιστορία της κατοικίας 5000 π.Χ. – 500 μ.Χ., μτφρ. Η. Τσιριγκάκης, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2005, 850 σελ. (Geschichte des Wohnens, 5000 v. Chr. – 500 n. Chr. Vorgeschichte – Fruhgeschichte – Antike, Deutsche Verlags- Anstalt, Stuttgart 1999)
Τιμή 90 €
Ο τόμος της ελληνικής έκδοσης εμφανίζεται με μεγάλο σχήμα, ενώ το γερμανικό πρωτότυπο ήταν μικρότερο. Η εικονογράφηση γι’ αυτό με εκατοντάδες φωτογραφίες και σχέδια συχνά έγχρωμα διαφωτίζει εξαντλητικά χωρίς να κουράζει τον αναγνώστη. Επιπλέον, το έργο στα ελληνικά παρουσιάζει ενδιαφέρουσες προσθήκες του A. Kose σε ό,τι αφορά το Κεφάλαιο για την Αρχαία Ανατολή και την Αίγυπτο (σ. 17- 96) και του W. Hoepfner σε ότι αφορά την αρχιτεκτονική της Σμύρνης (σ.518- 523) και της Θεσσαλονίκης (σ.523-527).
Ο πρόλογος του W. Hoepfner προτείνει το “κλειδί” ανάγνωσης του όλου θέματος για τα σπίτια και τη χρήση των χώρων τους ανά τους αιώνες. Πρόκειται για την ανίχνευση του ιστορικού συστήματος αξιών που εξέφραζε το κάθε σπίτι μέσα από την εικόνα ή τις εικόνες που προβάλλουν μέχρι την εποχή μας Ο Hoepfner εισάγοντας τον αναγνώστη στον τόμο αναφέρει το θεωρητικό του υπόβαθρο, το οποίο διέπει και τις μελέτες των συνακόλουθων κεφαλαίων. Διερευνώντας τη σχέση της κατοικίας κάθε εποχής με το φως και τον αέρα και εξετάζοντας τον εξοπλισμό και τα διακοσμητικά στοιχεία αντιλαμβάνεται δυο πράγματα. Πρώτα τις κοινωνικές εκφάνσεις που εμπεριέχονται στα σπίτια, λόγου χάρη στον ανδρώνα των συμποσίων και στον γυναικωνίτη του αργαλειού. Και ύστερα, την έκφραση εμπιστοσύνης των κατοίκων προς την έννοια της πόλης και τη διαρκή ανάπτυξη της αστικοποίησης. Ο Hoepfner καταλήγει ότι από τη γένεση της πόλης στην εγγύς Ανατολή, που χρονολογεί στα 12000 χρόνια, και εξής σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση νέων οικιστικών συσχετισμών έπαιζαν οι μεσαίες τάξεις ιδιαίτερα των παραλίων. Παραπέμπει επομένως ο Hoepfner στις απόψεις του G.W.F. Hegel για την ιδιοκτησία και την ίδρυση ενός κράτους αφενός, για την ιστορική σημασία των παραθαλάσσιων οικιστικών κέντρων αφετέρου.
Η ωραιότερη έκπληξη του βιβλίου εντοπίζεται, μετά τα όσα εξαιρετικά και διαφωτιστικά παρουσιάστηκαν για την κατοικία, τους ανθρώπους και τις νοοτροπίες σε τοπικό, οικουμενικό και διαχρονικό επίπεδο, στον επίλογο του βιβλίου (σ.835-836). Ο Hoepfner, μέσα από την ιδιαίτερα αποδοτική και προσεκτική μετάφραση του Η. Τσιριγκάκη, υμνεί το ιπποδάμειο σύστημα και την καταλυτική σημασία του ανδρώνα, χώρου των συμποσίων, του «σαλονιού» και της φροντίδας που οι κάτοικοι έδιναν στο σπίτι, σε κάθε εποχή. Η εστίαση της προσοχής μας από τον επιστημονικό επιμελητή στους αρχαίους Έλληνες οφείλεται σε μια ανάμεσα σε άλλες διαπίστωση: οι οικοδομικές νησίδες σε παράταξη που γνωρίζουμε από την Όλυνθο, τον Πειραιά και από πολλές πόλεις των κλασικών και ελληνιστικών χρόνων υπήρξαν η καταληκτική καινοτομία μιας φιλοσοφίας κοινωνικά αποδεκτής στην εποχή εκείνη, που στόχευε στην ισότιμη παρουσία των κατοίκων. Η νοοτροπία αυτή των πολιτών ισχυροποιούσε την πόλη και έλυνε πρακτικά ζητήματα για την ομαλή διαβίωση, όπως υπογραμμίζει ο Αριστοτέλης (Πολιτικά 1330b).
Το βιβλίο Ιστορία της κατοικίας, 5000 π.Χ. – 500 μ.Χ. έρχεται να συμπληρώσει ένα κενό στις γνώσεις και τους προβληματισμούς του κάθε ενδιαφερόμενου αναγνώστη και όχι απαραίτητα ειδικού. Φανερώνει τις σημαντικές ιδεολογικές προϋποθέσεις που οδήγησαν τον άνθρωπο και την οικογένεια από την ανάγκη ενός άσυλου, του privacy, στην ανάγκη προβολής της δημόσιας εικόνας τους. Η ιδιωτική κατοικία εξυπηρέτησε τόσο την εκδήλωση υπαγωγής και ταύτισης του ατόμου και της οικογένειας με την κοινωνία των πολιτών, όσο και την εκδήλωση της διακριτής ατομικότητας. Θεωρώ ότι ο τόμος αυτός εκδίδεται σε μια ευτυχή συγκυρία, λίγο μετά την έκδοση του Α.Φ. Λαγόπουλου (επιμ.), Η Ιστορία της ελληνικής πόλης, Ερμής και Περιοδικό Αρχαιολογία και Τέχνες, Αθήνα 2004. Το βιβλίο αυτό αφορά στην έννοια της αστικοποίησης από τα προϊστορικά μέχρι τα νεότερα χρόνια, και τις ερμηνείες των μετασχηματισμών του οικισμού και της πόλης. Με τον τρόπο αυτό τα ερωτηματικά και η συζήτηση για τον “κτισμένο χώρο” αλληλοσυμπληρώνονται και μαζί με τις σημασίες των δεδομένων προκύπτουν ολοένα η εμβάθυνση και η κατανόηση πτυχών του βίου στο παρελθόν ή καλύτερα της πρόγενέστερης διάστασης του δικού μας βίου.
Κώστας Σουέρεφ
Αρχαιολόγος,
Προϊστάμενος ΚΘ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων
(δημοσιεύθηκε στο περιοδικό, τ.102, Μάρτιος 2007, σ. 106)
