1. Εισαγωγή, Οι σύνεδροι – 2. Έρευνες του Ανώτατου Συµβουλίου Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου - 3. Σχέσεις Αιγύπτου–Ελλάδας κατά την αρχαιότητα - 3α. Αιγυπτιακά αντικείμενα στη Ρόδο – 4. Η Αιγυπτιολογία και το Πανεπιστήµιο Αιγαίου, Η Αιγυπτιολογία στην Ελλάδα – 5. Στοιχεία συγγραφέα
1. Εισαγωγή – Οι σύνεδροι
Με εξαιρετική επιτυχία πραγµατοποιήθηκε στη Ρόδο από τις 22 έως 29 Μαΐου 2008 το 10ο Παγκόσµιο Συνέδριο Αιγυπτιολόγων υπό την αιγίδα του Πανεπιστηµίου Αιγαίου, της Διεθνούς Ένωσης Αιγυπτιολόγων, του Ανώτατου Συµβουλίου Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου, του Υπουργείου Πολιτισµού και της Ακαδημίας Αθηνών.
344 διακεκριµένοι οµιλητές στα γνωστικά πεδία της Αιγυπτιολογίας και Αρχαιολογίας από τα Πανεπιστήµια (κατ’ αλφαβητική σειρά) Αιγαίου, Αλεξάνδρειας, Αργεντινής, Βαρσοβίας, Βασιλείας, Βελιγραδίου, Βερολίνου, Βιέννης, Βόννη, Βρυξελών, Καΐρου, Κέιµπριτζ, Κολωνίας, Κρακοβίας, Λάιντεν, Λειψίας, Λίβερπουλ, Λιέγης, Λισσαβόνας, Λονδίνου, Λος Άντζελες, Μαδρίτης, Μάντσεστερ, Μέµφιδος, Μεξικού, Μόντρεαλ, Μόσχας, Νέας Υόρκης, Οξφόρδης, Ουαλίας, Ουάσιγκτον, Ουψάλας, Πενσυλβάνια, Πίζα, Πράγας, Ρώµης, Σικάγου, Σορβόννης, Τέξας, Τόκιο, Τορόντο, Τουρίνου, Χαϊδελβέργης, Χάιφα, Χάρβαρντ, όπως οι: J. Allen, A. Amenta, J. Anderson, G. Andreu, V. Angenot, J. Assmann, M. Barta, M. Bietak, B. Bryan, J. Darnel, M. Depauw, A. Dodson, G. Dreyer, S. Abd el-Aziz, A. el-Shahawy, C. Eyre, J. Hoffmeier, S. Hollis, R. Jasnow, F. Kammerzell, Y. Koenig, N. Lazaridis, C. Leitz, L. Manniche, G. Martin, A. Niwiski, L. Pantalacci, M. Raven, G. Robins, A. Roccati, A. Macy Roth, H. Satzinger, N. Shupak, D. Silverman, H. Tzalas, J. Van Dijk, U. Verhoeven, H. Willems, C. Ziegler, κ.ά., παρουσίασαν όλα τα νεώτερα δεδοµένα στην Αιγυπτιακή αρχαιολογία (ανασκαφές, αρχαιολογικές έρευνες, ναϊκή/ταφική αρχιτεκτονική και τέχνη, ταφικά συµπλέγµατα και πυραµίδες, µελέτη, συντήρηση και ανάδειξη µνηµείων), την πολιτική ιστορία (ιδεολογίες, συγκρούσεις, διπλωµατία και εξωτερικές σχέσεις) και κοινωνία της Αρχαίας Αιγύπτου (θρησκεία, µαγεία, ταφικά έθιµα, ταρίχευση και µούµιες, καθηµερινή ζωή), την Αιγυπτιακή γλώσσα και γραµµατεία (γένεση και διαµόρφωση της αρχαίας Αιγυπτιακής γλώσσας και γραφής, λογοτεχνία, παπυρολογία).
Παράλληλα, διευθυντές Μουσείων (Βατικανού, Βουδαπέστης, Βρετανικού, Καΐρου, Λισσαβόνας, Λούβρου, Νέας Υόρκης, Σικάγου, Τουρίνου), Ινστιτούτων και Αρχαιολογικών Σχολών στην Αίγυπτο (Ανώτατο Συµβούλιο Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου, Αµερικάνικο Κέντρο Ερευνών, Γαλλικό Ινστιτούτο Ανατολικών Σπουδών, Γερµανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, Δανέζικο Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχαίων και Μεσαιωνικών Αλεξανδρινών Σπουδών, Ιταλικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο) ανέπτυξαν πρόσφατα αρχαιολογικά προγράµµατα και έρευνες σε πολλές θέσεις της Αιγύπτου (Αλεξάνδρεια, Γκίζα, Σακκάρα, Μέµφιδα, Φαγιούµ, Δέλτα του Νείλου, Θήβες).
Τα πρακτικά του Συνεδρίου θα εκδοθούν στη σειρά Orientalia Lovaniensia Analecta του Βελγικού Εκδοτικού Οίκου PEETERS εντός του 2009.
2. Έρευνες του Ανώτατου Συµβουλίου Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου
Ιδιαίτερη αίσθηση προκάλεσε η οµιλία του Δρ. Sabry Abd el-Aziz από το Ανώτατο Συµβούλιο Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου, µε την αναφορά του στις σηµαντικές έρευνες του Συµβουλίου στις πυραµίδες της Γκίζας (Βόρεια Αίγυπτος), στους βασιλικούς τάφους στην Κοιλάδα των Βασιλέων (Θήβες, Νότια Αίγυπτος), στην ανέγερση του νέου Μουσείου στο Κάιρο και την τελική επανέκθεση πολύ σηµαντικών αρχαιοτήτων, στη διάνοιξη της µνηµειακής οδού που θα συνδέσει το Καρνάκ και το Λούξορ —τους δύο µεγάλους ναούς του Άµµωνα-Ρα στις Θήβες— µε την παράλληλη ανάδειξη της επονοµαζόµενης «λεωφόρου των Σφιγγών», από την οποία περνούσε κατά την αρχαιότητα η τελετουργική ποµπή µε το ναΐσκο και το άγαλµα του ηλιακού θεού κατά την τέλεση της θρησκευτικής εορτής Όπετ και, τέλος, στην αναζήτηση του τάφου της Κλεοπάτρας, τελευταίας βασίλισσας της Αιγύπτου.
Πρόσφατη ανασκαφή οµάδας Αιγυπτίων αρχαιολόγων µε επικεφαλής το Δρ. Zahi Hawass, Γενικό Γραµµατέα του Ανώτατου Συµβουλίου Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου, έφερε στο φως ένα κιβωτιόσχηµο νεκρικό θάλαµο στα υπόγεια ενός ναού της Ρωµαϊκής περιόδου, 35 χιλιόµετρα δυτικά της Αλεξάνδρειας. Στο θάλαµο βρέθηκαν πολλά νοµίσµατα, αγαλµατίδια µε τη µορφή της Κλεοπάτρας και ο κορµός ενός αγάλµατος του Μάρκου Αντώνιου, γεγονός που καθιστά πολύ πιθανή την ταύτιση του συγκεκριµένου µνηµείου µε την τελευταία κατοικία της Κλεοπάτρας και του Μάρκου Αντώνιου, οι οποίοι πέθαναν το 30 µ.Χ. κυνηγηµένοι από το Οκταβιανό Αύγουστο. Οι ανασκαφές θα συνεχιστούν τον Οκτώβριο και η τελική αξιολόγηση του χώρου αναµένεται µε ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Εάν αποδειχτεί ότι πρόκειται για τον τάφο της Κλεοπάτρας, θα αποτελέσει τη µεγαλύτερη αρχαιολογική ανακάλυψη από εκείνη του τάφου του Τουτ-ανκχ- αµών στις αρχές του προηγούµενου αιώνα.
Αποσπάσµατα από την οµιλία του Δρ. Sabry Abd el Aziz έχουν αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του Discovery Channel, το οποίο κάλυψε τις εργασίες του Συνεδρίου.
3. Σχέσεις Αιγύπτου–Ελλάδας κατά την αρχαιότητα
Η διεξαγωγή του 10ου Παγκοσµίου Συνεδρίου στην Ελλάδα, και µάλιστα στη Ρόδο, διαµόρφωσε και τον κεντρικό άξονα του Συνεδρίου, ο οποίος επικεντρώθηκε στις σχέσεις Αιγύπτου–Ελλάδας κατά την αρχαιότητα, τις αλληλεπιδράσεις ιδεών/συµβόλων, αλλά και την έντονη πολιτισµική επαφή µεταξύ των δύο µεγάλων πολιτισµών. Σηµαντικές οµιλίες, όπως αυτές του Αυστριακού Καθηγητή, M. Bietak, του Αµερικανού Καθηγητή, R. Jasnow, Αιγυπτιολόγων ερευνητών από τα Μουσεία του Λούβρου και της Νέας Υόρκης, του υπογράφοντος, καθώς και αρχαιολόγων από την ΚΒ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων στη Ρόδο, ανέπτυξαν σηµαντικές πτυχές της Ελληνικής παρουσίας στη Χώρα του Νείλου και επαναξιολόγησαν τις πολυποίκιλες εµπορικές, διπλωµατικές και πολιτισµικές αλληλεπιδράσεις και ανταλλαγές µεταξύ των δύο λαών κατά τη 2η και 1η χιλιετία π.Χ. Παρουσιάστηκαν σηµαντικά αιγυπτιακά και αιγυπτιανίζοντα µνηµεία από τον Ελλαδικό χώρο µε προεξέχοντα τα Ροδιακά Αιγυπτιακά —δωρεές Αιγυπτίων Φαραώ και τοπικές αποµιµήσεις Αιγυπτιακών προτύπων από τους αποθέτες των τριών µεγάλων ιερών της Αθηνάς στην Ιαλυσό, Κάµειρο και Λίνδο— και τον Ελληνιστικό ναό της Ίσιδος.
3α. Αιγυπτιακά αντικείμενα στη Ρόδο
Η ύπαρξη Αιγυπτιακών αντικειµένων στη Ρόδο δεν είναι τυχαία αφού το νησί κατείχε κατά την αρχαιότητα µία κεντρική γεωπολιτική θέση στη ΝΑ Μεσόγειο, συνδέοντας την Ηπειρωτική Ελλάδα και τον Αιγαιακό χώρο µε την Κύπρο, τα παράλια της Εγγύς Ανατολής και την Αίγυπτο. Αν και στην πλειονότητά τους τα αντικείµενα αυτά αποτελούν προσφορές και αναθήµατα προς τα τρία ιερά κέντρα λατρείας της Αθηνάς στο νησί, η σηµασιολογία τους δεν περιορίζεται µόνο στο θρησκευτικό πεδίο αλλά αντανακλά ένα πολύπλοκο διπλωµατικό παιχνίδι σχέσεων και αλληλεπιδράσεων σε τρία επίπεδα: το λατρευτικό, το οικονοµικό και το πολιτικό. Ανάµεσα στα αντικείµενα ξεχωρίζουν αγγεία («φλασκιά του Νέου Έτους» και αρύβαλλοι), σφραγίδες που φέρουν τον ονοµατόδελτο και τους τίτλους του Φαραώ της 26ης Δυναστείας, Ψαµµήτιχου Α΄, όπως επίσης και θραύσµατα επίθετης διακόσµησης µε το όνοµα και τα βασιλικά επίθετα του διαδόχου του, Νεχώ Β΄. Ο Νεχώ Β΄ ήταν ένας ικανότατος ηγεµόνας και στρατιωτικός ηγέτης και έπαιξε πολύ σηµαντικό ρόλο στις διεθνείς εξελίξεις κατά τη δραµατική περίοδο µετά την πτώση της Ασσυριακής αυτοκρατορίας το 610 π.Χ.. Από τη βασιλεία του, ωστόσο, ελάχιστα µνηµεία διασώζονται. Οι επίθετες διακοσµήσεις µε το όνοµα και τους τίτλους του συγκεκριµένου Φαραώ —εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ρόδου— αποτελούν µέρος ενός βασιλικού χαρακτήρα µνηµείου, το οποίο είτε φιλοτεχνήθηκε προς τιµήν του Νεχώ ή αφιερώθηκε από τον ίδιο προς την Αθηνά.
Στη σχετική ανακοίνωση — πρώτα αποτελέσµατα ενός φιλόδοξου προγράµµατος επαναξιολόγησης των πολιτικών και διπλωµατικών επαφών µεταξύ της Αιγύπτου και του ΝΑ Αιγαίου κατά την 1η χιλιετία π.Χ. από τα Πανεπιστήµια Αιγαίου και Λειψίας, την Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών και την ΚΒ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων— επισηµάνθηκε ο διαφορετικός χαρακτήρας και η σκοπιµότητα της συγκεκριµένης δωρεάς, η οποία διαφέρει από αντίστοιχες πρακτικές της Αιγυπτιακής παράδοσης, κατά τις οποίες ο Φαραώ προσφέρει τρόφιµα, γαίες και άλλα αγαθά µε αντάλλαγµα αιώνια δύναµη και πολιτική κυριαρχία. Στην περίπτωση του Νεχώ Β΄και της προσφοράς του στο ναό της Αθηνάς, ο Αιγύπτιος ηγεµόνας παρουσιάζεται ως ήρωας-πολεµιστής σύµφωνα µε την Ελληνική αντίληψη της βασιλείας. Μία τέτοια διαφοροποίηση στόχευε αφενός µεν στην ικανοποίηση των Ελλήνων µισθοφόρων που υπηρετούσαν στο Αιγυπτιακό στράτευµα, µε τη βοήθεια των οποίων είχαν επιτύχει τις πολύ σηµαντικές νίκες στην Ανατολή, αφετέρου δε σε µία πιθανή συγκριτιστική/θρησκευτική ταύτιση της Αθηνάς µε τη αιγυπτιακή θεά Νήιθ, πατρώα θεότητα της Σάιδος, επαρχίας της Βόρειας Αιγύπτου και τόπου καταγωγής και ταφής του Νεχώ Β΄. Κατά συνέπεια, πολλά από τα Αιγυπτιακά αντικείµενα της Ρόδου θα πρέπει να ερµηνευτούν ως έκφραση βασιλικών δωρεών των Αιγυπτίων ηγεµόνων προς τους Έλληνες θεούς, µε σκοπό την επίτευξη πολιτικών και στρατιωτικών συµµαχιών στην ευρύτερη περιοχή της ΝΑ Μεσογείου υπό τη σκέπη της θρησκείας.
4. Η Αιγυπτιολογία και το Πανεπιστήµιο Αιγαίου – Η Αιγυπτιολογία στην Ελλάδα
Η υλοποίηση από το Πανεπιστήµιο Αιγαίου —του πρώτου Ελληνικού ΑΕΙ που καθιέρωσε θέση ΔΕΠ στην Αιγυπτιολογία (2002), περιλαµβάνει στον Οδηγό Σπουδών του εξειδικευµένα προπτυχιακά µαθήµατα Αιγυπτιακής αρχαιολογίας, και προωθεί τις µεγαλύτερες ερευνητικές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες στην Αίγυπτο από το 1999 έως σήµερα (επιφανειακή έρευνα και ψηφιακή χαρτογράφηση αρχαιολογικών θέσεων και µνηµείων στο Χελουάν, επιγραφικές και παλαιογραφικές µελέτες τάφων του Μέσου και Νέου Βασιλείου στη Σακκάρα και τη Μοάλλα, αρχαιοµετρικές και αρχαιοαστρονοµικές µελέτες αιγυπτιακών µνηµείων στη Γκίζα και την Άβυδο, εκπαιδευτικές επισκέψεις σε Κάιρο και Αλεξάνδρεια)— ενός τόσο δύσκολου και πρωτότυπου για τα ελληνικά δεδοµένα Παγκόσµιου Συνεδρίου, που έβαλε την Ελλάδα στο κέντρο της Διεθνούς Αιγυπτιολογικής κοινότητας, γεννάει αισθήµατα ικανοποίησης αλλά συνάµα και ευθύνης για το παρόν και το µέλλον της Αιγυπτιολογίας στην Ελλάδα. Οι σχέσεις και αλληλεπιδράσεις του Αιγυπτιακού µε τον Ελληνικό Πολιτισµό —αποδεδειγµένη αναγκαιότητα σε όλες τις εποχές της µακραίωνης ιστορίας τους— αλλά και η ανάγνωση των ιστορικών διαδροµών των λαών που γέννησαν αυτούς τους πολιτισµούς, ξεπερνούν τα όρια της αρχαιότητας. Η γοητεία που άσκησε η Αίγυπτος ως χώρος και ως πολιτισµός στην Ελληνική διανόηση φθάνει από τον Ηρόδοτο και τον Πλάτωνα ως τις µέρες µας, µε λαµπρό παράδειγµα την ποίηση του Καβάφη. Η δηµιουργία ενός σύγχρονου πόλου µελέτης και ανάδειξης των πολιτισµικών καταλοίπων, ιδεών και συµβόλων αυτών των διαδροµών θα πρέπει να αποτελέσει πρωταρχικό µέληµα και απαρέγκλιτο στόχο και, θεωρούµε, ότι µε την ανάληψη και επιτυχή περάτωση του 10ου Παγκόσµιου Συνεδρίου των Αιγυπτιολόγων στη Ρόδο έγινε ένα ακόµα αποφασιστικό βήµα προς την πραγµάτωσή του.
5. Στοιχεία συγγραφέα
Εκ µέρους της Οργανωτικής Επιτροπής του Συνεδρίου,
Παναγιώτης Η.Μ. Κουσούλης
Επιστηµονικός Υπεύθυνος και Πρόεδρος ΟΕ
Επίκουρος Καθηγητής Αιγυπτιολογίας
Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών, Ρόδος
